به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از جماران؛

محمدعلی ایازی با تألیفاتی همچون «آزادی در قرآن»، «قرآن و فرهنگ زمانه»، «قرآن و تفسیر عصری»، مجموعه پنج جلدی «تفسیر قرآن مجید» برگرفته از آثار امام خمینی(ع) و ده­‌ها اثر تفسیری و اجتماعی و مقالات قرآن‌پژوهی دربخش نخست گفت و گوی خود با جماران درباره جایگاه اخلاق در قرآن کریم و نسبت دین و اخلاق سخن گفت.

در بخش دوم و پایانی گفت و گو با این مفسر قرآن پژوه، به بررسی جایگاه اخلاق در سیاستگذاری عمومی کشور، عوامل بروز اخلاق‌گریزی در جامعه، ابزارها و راه­کارهای شکل‌گیری یک نهضت اخلاق‌گرا در جامعه، شیوه تدریس اخلاق در آموزش و پرورش و آموزش عالی و همچنین دیدگاه امام خمینی (ره) درباره اهمیت آموزش مادرانه و آموزش اخلاق در سال های نخست زندگی کودک و قبل از ورود او به نظام آموزشی کشور پرداخته شده است.

امروزه شاهد هستیم در مقطع تحصیلی دبیرستان تقریبا اخلاق تدریس نمی­‌شود و در مقطع دانشگاه نیز تدرس این مبحث با ضعف­‌های بزرگی همراه است. شما شیوه تدرس اخلاق در آموزش و پرورش و دانشگاه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به اعتقاد بنده این موضوع تا حدی از انتخاب نشأت می­‌گیرد. به این صورت که ما برای بیان احکام و نه برای بیان اخلاق، دست به انتخاب می­‌زنیم. پیشنهاد این است که اگر قصد بیان اخلاق را داریم، باید این هدف را با تفکر از پیش صورت گرفته انجام دهیم.
به عنوان نمونه در مرحله­‌ای باید مد نظر داشته باشیم که تصمیم به موعظه کردن داریم و اینگونه درس اخلاق را ارائه می­‌دهیم، یا اینکه تصمیم به استفاده از روش­‌های دیگر در این مسیر داریم.

همچنین باید توجه داشته باشیم که برای آموزش اخلاق در مقاطع مختلف، استفاده از چه روش‌­هایی مناسب­‌تر است. برای مثال نباید فراموش کرد که گاهی ممکن است به جای ارائه درس اخلاق خوب، به ارائه درس اخلاق بد، اقدام کنیم. به سخن حکیمانی چون لقمان حکیم اشاره می­‌کنم که به پسرش گفت: «ادب از که آموختی؟ گفت: از بی ادبان». باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که گاهی باید به این شکل اخلاق و مفاهیم مرتبط با آن را آموزش دهیم؛ زیرا ممکن است تأثیرگذاری آن افزایش پیدا کند.

همچنین باید توجه داشته باشیم که در زمینه محتوایی و آموزش اخلاق از این بُعد، قرآن کریم از چه روشی استفاده کرده است، زیرا بیشتر مباحث اخلاقی قرآن برگرفته از اخلاق اجتماعی بوده که مردم با آن درگیر هستند.

بر این اساس می‌­توان به طلاق به عنوان یکی از مشکلات کنونی جامعه اشاره کرد. اصلی‌ترین دلیل این اتفاق، ناسازگاری به عنوان یکی از ضعف‌های اخلاقی است. لذا آموزش مهارت زندگی به نسل جدید در این مسیر، به عنوان یک مهارت و نه به عنوان اخلاق، بسیار تأثیرگذار است. همانگونه که مهارت زندگی، نحوه رفتار کردن افراد با اطرافیان را در محیط خانواده و اجتماع به خوبی آموزش می‌دهد.

دو مقطع تحصیلی آموزش و پرورش و آموزش عالی تا حدودی در اختیار دولت قرار دارند، اما براساس یافته‌­های روانشناختی؛ مهم­ترین سال­‌های شکل‌گیری شخصیت و اخلاق فرد در دوره کودکی است که در این دوران، ارتباطی با ابزارها و دستگاه‌­های تربیتی دولتی وجود ندارد. آیا این خلأ در سیاستگذاری یک نظام اسلامی، قابل پذیرش است؟

ما در مواردی چون تربیت فرزند در دوران کودکی که به خانواده مربوط می‌­شود، غافل هستیم. زیرا نسلی که خودشان خانواده­‌های آینده را شکل می‌­دهند، آموزش­‌های کافی و لازم را ندیده­‌اند. در حالی که این افراد، از صد­ها نوع آموزش دیگر اعم از مهارت‌های فنی برخوردار شده­‌اند. اما اینگونه مهارت­‌ها را که از اصلی‌ترین و اساسی­‌ترین مهارت­‌های زندگی شمرده می­‌شود، نیاموخته‌اند. در واقع برنامه­‌ها باید به گونه­‌ای سامان داده شود که خانواده‌ها با برخورداری از این آموزش‌ها، در آینده توانایی ارائه آنها را داشته باشند.

اخلاق نسبت مستقیمی با مجموعه‌­ای از مفاهیم روانشناسی مانند هوش اخلاقی، مهارت‌های زندگی و به طور کلی ویژگی­‌های تعادل شخصیتی دارد که هر کدام از این موارد، آموزش­‌های خاص خود را دارد. به عنوان نمونه در غرب، مبحث هوش اخلاقی و مفاهیمی مانند همدلی و مهربانی از دو سالگی به کودکان آموزش داده می‌شود. با در نظر گرفتن اینکه که امام خمینی (ره) می‌فرمایند: «باید توجه کنید که دوره مدارس مهمتر از دانشگاه است، چراکه رشد عقلى بچه‌‏ها در این دوره شکل می‌گیرد.» (صحیفه امام، ج19، ص:189) آیا وجود خلأ تدریس اینگونه مفاهیم در یک جامعه اسلامی قابل پذیرش است؟

بدون تردید اخلاق‌مداری در جامعه نیاز به شناخت، آموزش و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و نهادینه کردن اخلاق در خانواده و جامعه دارد و به طور یقین، توجه و برنامه‌ریزی درازمدت تأثیر فراوانی در حرکت جامعه به سمت اخلاق دارد.

تدریس مهارت زندگی و هوش اخلاقی نیز دارای اهمیت است؛ ولی اینجانب موفقیت این طرح را در یک بسته جامع می­‌دانم که همه جوانب دیده و رعایت شود و مسائل مختلف در چنین بسته­‌ای منظور شده باشد. به عنوان نمونه، اشتغال و مبارزه با بیکاری و یا مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، مهارت های زندگی می­‌تواند در کنار آموزش آموزش اخلاقی مؤثر باشد.