موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
قضاى سجده و تشهّد فراموش شده
سجده يا تشهد فراموش شده چند صورت دارد: 1 ـ از ركعت آخر نباشد. 2 ـ مربوط به ركعت آخر باشد. 3 ـ يكى مربوط به ركعت آخر و ديگرى مربوط به ركعت ديگر باشد.
صورت اوّل: سجده يا تشهّد فراموش شده از ركعت آخر نباشد
«مسأله 1276» اگر انسان پيش از ركوع سجده و تشهّدى را كه فراموش كرده به خاطر آورد، بايد بنشيند و آن را انجام دهد؛ ولى اگر پس از ركوع به خاطر آورد، بايد بعد از نماز قضاى آن را بجا آورد، و تمام شرايط نماز ـ مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر ـ را بايد داشته باشد.
«مسأله 1277» اگر سجده را چند مرتبه فراموش كند، مثلاً يك سجده از ركعت
(236)
اوّل و يك سجده از ركعت دوم را فراموش نمايد، بايد بعد از نماز، قضاى هر دو را با سجدههاى سهوى كه براى آنها لازم است بجا آورد و لازم نيست در هر يك معيّن كند كه قضاى كدام يك از آنهاست.
«مسأله 1278» اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهّد را، بايد هر دو را قضا نمايد و هر كدام را اوّل بجا آورد، اشكال ندارد و بايد دو سجده سهو نيز بجا آورد.
صورت دوم: سجده يا تشهد فراموش شده از ركعت آخر باشد
«مسأله 1279» اگر بعد از سلام نماز به خاطر آورد كه يك سجده از ركعت آخر يا تشهّد ركعت آخر را فراموش كرده است، چنانچه عملى را كه سهوى و عمدى آن نماز را باطل مىكند ـ مثل پشت به قبله كردن ـ انجام نداده باشد و موالات هم به هم نخورده باشد، بنابر احتياط واجب بايد سجده يا تشهّد را به قصد اين كه وظيفه خود را انجام مىدهد، بجا آورد و بعد اجزاى نماز را تا آخر به قصد رجاء بخواند و سپس سجده سهو را بجا آورد و اگر عملى كه نماز را باطل مىكند انجام داده باشد و يا موالات به هم خورده باشد، بايد قضاى سجده يا تشهّد را بجا آورد و بعد سجده سهو را نيز انجام دهد و چنانچه هم يك سجده و هم تشهّد ركعت آخر را فراموش كرده باشد نيز حكم همين است.
صورت سوم: يكى از ركعت آخر و ديگرى از ركعت ديگر باشد
«مسأله 1280» اگر يك سجده يا تشهّد از ركعت آخر و يك سجده يا تشهّد از ركعت ديگر را فراموش كند، چنانچه پس از سلام، موالات به هم نخورده باشد و عملى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىكند انجام نداده باشد، احتياط واجب آن است كه اول سجده يا تشهّد فراموش شده ركعت آخر را به قصد ما فى الذّمه بجا آورد و سپس بقيه اجزاى نماز را تا آخر سلام به قصد رجاء انجام دهد و پس از آن سجده يا تشهّد فراموش شده ركعت ديگر را بجا آورد و سپس دو سجده سهو براى تشهد فراموش شده و احتياطا دو سجده سهو براى سجده فراموش شده انجام دهد و اگر موالات به هم خورده
(237)
باشد و يا عملى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىكند انجام داده باشد، لازم نيست پس از قضاى سجده يا تشهّد ركعت آخر، اجزاى ديگر نماز را بجا آورد، بلكه به جا آوردن قضاى آنها كافى است و مراعات ترتيب بين قضاى آن و قضاى تشهّد يا سجده فراموش شده ركعتهاى قبل لازم نيست.
«مسأله 1281» اگر يك سجده و تشهّد را فراموش كند و نداند هر يك از كدام ركعت بوده است، چنانچه احتمال دهد يكى يا هر دو از ركعت آخر باشد، در صورتى كه موالات به هم نخورده باشد و عملى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىكند بجا نياورده باشد، بنابر احتياط واجب بايد يك سجده و تشهّد و سلام را به قصد ما فى الذّمه بخواند و پس از آن يك سجده و تشهّد بجا آورد و مراعات ترتيب بين اين سجده و تشهّد لازم نيست و سپس دو سجده سهو براى تشهّد فراموش شده و احتياطا دو سجده سهو براى سجده فراموش شده بجا آورد و چنانچه موالات به هم خورده باشد و يا عملى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىكند بجا آورده باشد، سجده و تشهّد فراموش شده را قضا كرده و سجدههاى سهو را انجام دهد و مراعات ترتيب بين قضاى سجده و قضاى تشهّد لازم نيست.
مسائل مشترك بين سه صورت
«مسأله 1282» اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهّد را و احتمال دهد كه از ركعت آخر باشد، در صورت به هم نخوردن موالات و انجام ندادن عملى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىكند، بنابر احتياط واجب بايد سجده و تشهّد و سلام را به قصد ما فى الذّمه بجا آورد و سپس دو سجده سهو انجام دهد و اگر بداند كه از ركعت آخر نيست، قضاى يك سجده و تشهّد را بدون لزوم مراعات ترتيب بجا آورد و سپس دو سجده سهو انجام دهد.
«مسأله 1283» اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهّد، عملى انجام دهد كه براى آن سجده سهو واجب مىشود، مثلاً سهوا حرف بزند، بايد علاوه بر به جا آوردن
(238)
قضاى سجده يا تشهّد فراموش شده و انجام دادن دو سجده سهو براى آن، بنابر احتياط دو سجده سهو ديگر نيز براى آن عمل بجا آورد.
«مسأله 1284» اگر فراموش كند كه قضاى سجده يا تشهد بر عهده اوست و بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهّد عملى ـ مانند پشت به قبله كردن ـ انجام دهد كه اگر عمدا يا سهوا در نماز اتّفاق بيفتد، نماز باطل مىشود، بايد قضاى سجده و تشهّد را بجا آورد و پس از بجا آوردن سجده سهو، بنابر احتياط مستحب نماز را اعاده كند؛ ولى اگر در حالى كه به خاطر دارد قضاى سجده يا تشهّد بر عهده اوست، عمدا عمل فوق را انجام دهد، بنابر احتياط واجب بايد پس از قضاى سجده يا تشهّد و انجام سجده سهو براى آن، نماز را اعاده كند.
«مسأله 1285» اگر شك داشته باشد كه سجده يا تشهّد را فراموش كرده يا نه، واجب نيست قضا نمايد.
«مسأله 1286» اگر بداند سجده يا تشهّد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد يا قبل از سلام آن را بجا آورده يا نه، بايد آن را به تفصيلى كه گذشت قضا نمايد.
«مسأله 1287» اگر بر كسى كه بايد سجده يا تشهّد را قضا نمايد، براى عمل ديگرى نيز سجده سهو واجب شود، بايد بعد از نماز بنابر احتياط ابتدا سجده يا تشهد فراموش شده را به جا آورد و پس از آن سجده سهو مربوط به سجده يا تشهد فراموش شده و سجده سهو مربوط به آن عمل را انجام دهد.
«مسأله 1288» اگر شك داشته باشد كه بعد از نماز قضاى سجده يا تشهّد فراموش شده را بجا آورده يا نه، چه وقت نماز گذشته باشد و چه نگذشته باشد، بايد سجده يا تشهّد را قضا نمايد.
