موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
شكّيات
شكّیات نماز بیست و سه قسم است: هشت قسم آن شكهایى است كه نماز را باطل مى كند هر چند بطلان در بعضى از آنها مبنى بر احتیاط است ، و به شش قسم آن نباید اعتنا كرد ، و نُه قسم دیگر آن صحیح است.
شكهاى باطل كننده
مسأله ۱۱۷۳ ـ شكهایى كه نماز را باطل مى كند از این قرار است:
(اوّل) شكّ در شماره ركعتهاى نماز دو ركعتى واجب ، مثل نماز صبح و نماز مسافر ، ولى شكّ در شماره ركعتهاى نماز مستحبّ و نماز احتیاط نماز را باطل نمى كند.
(دوم) شكّ در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى.
(سوم) آن كه در نماز چهار ركعتى شكّ كند كه یك ركعت خوانده یا بیشتر.
(چهارم) آن كه در نماز چهار ركعتى پیش از تمام شدن ذكر سجده دوم شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا بیشتر.
(پنجم) شكّ در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده است.
(ششم) شكّ بین دو و پنج ، یا دو و بیشتر از پنج ، ولى در این شكّ ـ بنابر احتیاط واجب ـ بنا را بر دو بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نماید.
(هفتم) شكّ بین سه و شش ، و سه و بیشتر از شش ، ولى در این شكّ ـ بنابر احتیاط واجب ـ بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نماید.
(هشتم) شكّ بین چهار و شش ، و چهار و بیشتر از شش كه احتیاط واجب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و اعاده نماید.
مسأله ۱۱۷۴ ـ اگر یكى از شكهاى باطل كننده براى انسان پیش آید ، باید به قدرى فكر كند كه آن شكّ مستقر شود ، و بعد از آن مى تواند نماز را به هم بزند ، و بهتر آن است كه به قدرى فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد.
شكهایى كه نباید به آنها اعتنا كرد
مسأله ۱۱۷۵ ـ شكهایى كه نباید به آنها اعتنا كرد از این قرار است:
(اوّل) شكّ در چیزى كه محلّ به جا آوردن آن گذشته است ، مثل آن كه در ركوع شكّ كند كه حمد را خوانده یا نه.
(دوم) شكّ بعد از سلام نماز.
(سوم) شكّ بعد از گذشتن وقت نماز.
(چهارم) شكّ كثیرالشّك ، یعنى كسى كه زیاد شكّ مى كند.
(پنجم) شكّ امام در شماره ركعتهاى نماز ، در صورتى كه مأموم شماره آنها را بداند ، و همچنین شكّ مأموم در صورتى كه امام شماره ركعتهاى نماز را بداند.
(ششم) شكّ در نمازهاى مستحبّى و نماز احتیاط.
۱ ـ شكّ در چیزى كه محلّ آن گذشته است
مسأله ۱۱۷۶ ـ اگر در بین نماز شكّ كند كه یكى از كارهاى واجب آن را انجام داده یا نه ـ مثلا شكّ كند كه حمد خوانده یا نه ـ چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن واجب است نشده ، باید آنچه را كه در انجام آن شكّ كرده به جا آورد ، و اگر به كارى كه بعد از آن است مشغول شده ـ مثلا در حال خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده یا نهـ به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۷۷ ـ اگر در بین خواندن آیه اى شكّ كند كه آیه پیش را خوانده یا نه ، یا وقتى كه آخر آیه را مى خواند شكّ كند كه اوّل آن را خوانده یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۷۸ ـ اگر بعد از ركوع یا سجود شكّ كند كه كارهاى واجب آن ، مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده یا نه باید به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۷۹ ـ اگر در حالى كه به سجده مى رود شكّ كند كه ركوع كرده یا نه بنابر احتیاط واجب برگردد و بایستد و ركوع را به جا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند ، و اگر شكّ كند كه بعد از ركوع ایستاده یا نه ، باید برگردد و بایستد و بعد به سجده رفته و نماز را تمام كند.
مسأله ۱۱۸۰ ـ اگر در حال برخاستن شكّ كند كه سجده یا تشهّد را به جا آورده یا نه ، باید برگردد و به جا آورد.
مسأله ۱۱۸۱ ـ كسى كه نشسته یا خوابیده نماز مى خواند ، اگر موقعى كه حمد یا تسبیحات مى خواند شكّ كند كه سجده یا تشهّد را به جا آورده یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پیش از آن كه مشغول حمد یا تسبیحات شود شكّ كند كه سجده یا تشهّد را به جا آورده یا نه ، چنانچه نداند آن حالت ـ مثلا نشستن ـ آیا نشستن بدل از قیام است یا نه ، باید برگردد و مشكوك را به جا آورد ، و اگر بداند كه بدل از قیام است ، چنانچه شكّ در تشهّد باشد بنابر احتیاط واجب آن را به قصد قربت مطلقه ـ اعمّ از وجوب و استحباب ـ بیاورد و نمازش صحیح است ، و اگر شكّ در سجده است ، بنابر احتیاط واجب نماز را تمام كند و دوباره به جا آورد.
مسأله ۱۱۸۲ ـ اگر شكّ كند كه یكى از ركنهاى نماز را به جا آورده یا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده ، باید آن را به جا آورد ، مثلا اگر پیش از خواندن تشهّد شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده یا نه ، باید به جا آورد ، و چنانچه بعد یادش بیاید كه آن ركن را به جا آورده ، در صورتى كه آن ركن ركوع یا دو سجده باشد نمازش باطل است.
مسأله ۱۱۸۳ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نیست به جا آورده یا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است نشده باید آن را به جا آورد ، مثلا اگر پیش از خواندن سوره شكّ كند كه حمد را خوانده یا نه ، باید حمد را بخواند ، و اگر بعد از انجام آن یادش بیاید كه آن را به جا آورده ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۱۸۴ ـ اگر شكّ كند كه ركنى را به جا آورده یا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده باید به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن تشهّد است اگر شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر یادش بیاید كه آن ركن را به جا نیاورده ، در صورتى كه تكبیرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد یا نشده باشد ، و در غیر آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، باید آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر پیش از ركوع ركعتِ بعد یادش بیاید كه دو سجده را به جا نیاورده ، باید به جا آورد و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۱۸۵ ـ اگر شكّ كند عملى را كه ركن نیست به جا آورده یا نه ، چنانچه مشغول كارى كه بعد از آن است شده باید به شكّ خود اعتنا نكند ، مثلا موقعى كه مشغول خواندن سوره است ، اگر شكّ كند كه حمد را خوانده یا نه ، باید به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر بعد یادش بیاید كه آن را به جا نیاورده ، در صورتى كه مشغول ركن بعد نشده باید به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحیح است ، بنابراین اگر مثلا در قنوت یادش بیاید كه سوره را نخوانده ، باید بخواند ، و اگر در ركوع یادش بیاید نمازش صحیح است.
مسأله ۱۱۸۶ ـ اگر شكّ كند كه سلام نماز را گفته یا نه ، چنانچه مشغول نماز دیگر شده ، یا به واسطه انجام كارى كه صورت نماز را به هم مى زند از حال نمازگزار بیرون رفته ، باید به شكّ خود اعتنا نكند ، و اگر پیش از اینها شكّ كند باید سلام را بگوید اگر چه مشغول تعقیب باشد ، و اگر شكّ كند كه سلام را درست گفته یا نه در هر صورت به شكّ خود اعتنا نكند.
۲ ـ شكّ بعد از سلام
مسأله ۱۱۸۷ ـ اگر بعد از سلام نماز شكّ كند كه نمازش صحیح بوده یا نه ـ مثلا شكّ كند ركوع كرده یا نه ـ یا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه چهار ركعت خوانده یا پنج ركعت ، به شكّ خود اعتنا نكند ، و مشهور فرموده اند: «اگر هر دو طرف شكّ او باطل باشد ، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شكّ كند كه سه ركعت خوانده یا پنج ركعت ، نمازش باطل است.» ولى این حكم محلّ اشكال است ، و احتیاط واجب آن است كه یك ركعت دیگر بخواند و بعد از سلام نماز دو سجده سهو به جا آورد ، و نماز را هم اعاده نماید.
۳ ـ شكّ بعد از وقت
مسأله ۱۱۸۸ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز شكّ كند كه نماز خوانده یا نه ، یا گمان كند كه نخوانده ، خواندن آن لازم نیست ، ولى اگر پیش از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز خوانده یا نه ، اگر چه گمان كند كه خوانده است باید آن نماز را بخواند.
مسأله ۱۱۸۹ ـ اگر بعد از گذشتن وقت شكّ كند كه نماز را درست خوانده یا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۹۰ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ، ولى نداند به نیت ظهر خوانده یا به نیت عصر ، باید چهار ركعت نماز قضا به نیت نمازى كه بر او واجب است بخواند.
مسأله ۱۱۹۱ ـ اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشاء بداند یك نماز خوانده ولى نداند سه ركعتى خوانده یا چهار ركعتى ، باید قضاى نماز مغرب و عشاء را بخواند.
۴ ـ شكّ كثیرالشّك
مسأله ۱۱۹۲ ـ كثیرالشّك كسى است كه عرفاً بگویند زیاد شكّ مى كند ، و كسى كه حال او به نحوى باشد كه لااقل در هر سه نماز پشت سر هم یك مرتبه شكّ كند مصداق كثیرالشّك است ، و چنانچه زیاد شكّ كردن از غضب یا ترس یا پریشانى حواس نباشد ، به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۹۳ ـ كثیرالشّك اگر در به جا آوردن چیزى از اجزاء یا شرایط نماز شكّ كند ، باید بنا بگذارد كه آن را به جا آورده ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده یا نه ، باید بنا بگذارد كه ركوع كرده است ، و اگر در به جا آوردن چیزى شكّ كند كه نماز را باطل مى كند ـ مثل این كه شكّ كند كه نماز صبح را دو ركعت خوانده یا سه ركعت ـ بنا را بر صحّت بگذارد.
مسأله ۱۱۹۴ ـ كسى كه در یك چیز نماز زیاد شكّ مى كند ، چنانچه در چیزهاى دیگر نماز شكّ كند باید به دستور آن شكّ عمل نماید ، مثلا كسى كه زیاد شكّ مى كند سجده كرده یا نه ، اگر در به جا آوردن ركوع شكّ كند ، باید به دستور آن رفتار نماید ، یعنى اگر به سجده نرفته ركوع را به جا آورد ، و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۹۵ ـ كسى كه در نماز مخصوصى ـ مثلا در نماز ظهر ـ زیاد شكّ مى كند ، اگر در نماز دیگر ـ مثلا در نماز عصر ـ شكّ كند ، باید به دستور شكّ رفتار نماید.
مسأله ۱۱۹۶ ـ كسى كه فقط وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند زیاد شكّ مى كند ، اگر در غیر آن جا نماز بخواند و شكّى براى او پیش آید ، باید به دستور شكّ عمل نماید.
مسأله ۱۱۹۷ ـ اگر انسان شكّ كند كه كثیرالشّك شده یا نه ، باید به دستور شكّ عمل نماید ، و كثیرالشّك تا وقتى یقین نكند كه به حال معمولى مردم برگشته ، باید به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۱۹۸ ـ كسى كه زیاد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند ركنى را به جا آورده یا نه و اعتنا نكند ، بعد یادش بیاید كه آن را به جا نیاورده ، در صورتى كه تكبیرة الاحرام باشد ، نمازش باطل است ، چه داخل ركن بعد شده باشد یا نشده باشد ، و در غیر آن چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، باید آن را به جا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر شكّ كند كه ركوع كرده یا نه و اعتنا نكند ، چنانچه پیش از سجده دوم یادش بیاید كه ركوع نكرده است باید بر گردد و ركوع كند ، و اگر در سجده دوم یادش بیاید نمازش باطل است.
مسأله ۱۱۹۹ ـ كسى كه زیاد شكّ مى كند ، اگر شكّ كند چیزى را كه ركن نیست به جا آورده یا نه و اعتنا نكند و بعد یادش بیاید كه آن را به جا نیاورده ، چنانچه از محلّ به جا آوردن آن نگذشته ، باید آن را به جا آورد ، و اگر از محلّ آن گذشته نمازش صحیح است ، مثلا اگر شكّ كند كه حمد خوانده یا نه و اعتنا نكند ، چنانچه در قنوت یادش بیاید كه آن را نخوانده ، باید بخواند ، و اگر در ركوع یادش بیاید نمازش صحیح است.
۵ ـ شكّ امام و مأموم
مسأله ۱۲۰۰ ـ اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، مثلا شكّ كند كه سه ركعت خوانده یا چهار ركعت ، چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد كه مثلا چهار ركعت خوانده ، و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است ، امام باید نماز را تمام كند و نماز احتیاط ندارد ، و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شكّ كند ، باید به شكّ خود اعتنا ننماید.
۶ ـ شكّ در نماز مستحبّى
مسأله ۱۲۰۱ ـ اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبّى شكّ كند ، چنانچه طرف بیشتر شكّ نماز را باطل مى كند ، باید بنا را بر كمتر بگذارد ، مثلا اگر در نافله صبح شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت ، باید بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است ، و اگر طرف بیشتر شكّ نماز را باطل نمى كند ـ مثلا شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا یك ركعت ـ به هر طرف شكّ عمل كند نمازش صحیح است.
مسأله ۱۲۰۲ ـ كم شدن ركن نافله را باطل مى كند ، ولى زیاد شدن ركن در آن اشكال ندارد ، پس اگر یكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى یادش بیاید كه مشغول ركن بعد از آن شده ، باید آن كار را انجام دهد ، و دوباره آن ركن را به جا آورد ، مثلا اگر در بین ركوع یادش بیاید كه سوره حمد را نخوانده ، باید برگردد و حمد را بخواند و دوباره به ركوع رود.
مسأله ۱۲۰۳ ـ اگر در یكى از كارهاى نافله شكّ كند ـ خواه ركن باشد یا غیر ركن ـ چنانچه محلّ آن نگذشته باید به جا آورد ، و اگر محلّ آن گذشته به شكّ خود اعتنا نكند.
مسأله ۱۲۰۴ ـ اگر در نماز مستحبّى دو ركعتى گمانش به سه ركعت یا بیشتر برود ، نمازش صحیح است ، و اگر گمانش به دو ركعت یا كمتر برود ، باید به همان گمان عمل كند ، مثلا اگر گمانش به یك ركعت مى رود ، باید یك ركعت دیگر بخواند.
مسأله ۱۲۰۵ ـ اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مى شود ، یا یك سجده یا تشهّد را فراموش نماید و بعد از سلام یادش بیاید ، سجده سهو و قضا بر او واجب نیست.
مسأله ۱۲۰۶ ـ اگر شكّ كند كه نماز مستحبّى را خوانده یا نه ، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طیار (علیه السلام) وقت معین نداشته باشد ، بنا بگذارد كه نخوانده است ، و همچنین است اگر مثل نافله یومیه وقت معین داشته باشد و پیش از گذشتن وقت شكّ كند كه آن را به جا آورده یا نه ، ولى اگر بعد از گذشتن وقت شكّ كند كه خوانده است یا نه ، به شكّ خود اعتنا نكند.
شكهاى صحیح
مسأله ۱۲۰۷ ـ در نُه صورت ، اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شكّ كند ،باید فكر نماید ، و بنابر احتیاط واجب تأخیر نیندازد ، پس اگر یقین یا گمان به یك طرف شكّ پیدا كرد ، همان طرف را بگیرد و نماز را تمام كند ، وگرنه به دستورهایى كه بیان مى شود عمل نماید ، و آن نُه صورت از این قرار است:
(اوّل) آن كه بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم شكّ كند كه دو ركعت خوانده است یا سه ركعت ، كه باید بنا بگذارد سه ركعت خوانده است و یك ركعت دیگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده به جا آورد.
(دوم) شكّ بین دو و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه هر چند براى تخییر بین از سر گرفتن نماز و بنابر چهار گذاشتن و آوردن نماز احتیاط وجهى هست ، ولى احتیاط واجب آن است كه بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
(سوم) شكّ بین دو و سه و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
(چهارم) شكّ بین چهار و پنج بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم ، كه باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
ولى اگر بعد از سجده اوّل ، یا پیش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم یكى از این چهار شكّ براى او پیش آید نمازش باطل است.
(پنجم) شكّ بین سه و چهار كه در هر جاى نماز باشد باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند ، و بنابر مشهور بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته به جا آورد ، ولى احتیاط واجب آن است كه دو ركعت نماز نشسته را اختیار كند.
(ششم) شكّ بین چهار و پنج در حالى كه ایستاده است ، كه باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد ، و بنا بر مشهور بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته به جا آورد ، ولى احتیاط واجب آن است كه دو ركعت نماز نشسته را اختیار كند.
(هفتم) شكّ بین سه و پنج در حالى كه ایستاده است ، كه باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام دهد و دو ركعت نماز احتیاط ایستاده به جا آورد ، چنانكه در صورت دوم گذشت.
(هشتم) شكّ بین سه و چهار و پنج در حالى كه ایستاده است ، كه باید بنشیند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
(نهم) شكّ بین پنج و شش در حالى كه ایستاده است ، كه باید بنشیند و تشهّد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو به جا آورد.
و نیز بنابر احتیاط مستحبّ ، دو سجده سهو براى ایستادن بیجا در این چهار صورت به جا آورد.
مسأله ۱۲۰۸ ـ اگر یكى از شكهاى صحیح براى انسان پیش آید ، نباید نماز را بشكند ، بلكه به دستورى كه براى آن شكّ هست عمل نماید ، و چنانچه به دستور شكّ عمل نكند ، پس اگر پیش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند ـ مثل روگرداندن از قبله ـ نماز را از سر گیرد ، نماز دومش هم باطل است ، و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند مشغول نماز شود ، نماز دومش صحیح است.
مسأله ۱۲۰۹ ـ اگر یكى از شكهایى كه نماز احتیاط براى آنها واجب است در نماز پیش آید ، چنانچه انسان نماز را تمام كند باید نماز احتیاط را بخواند و نماز را از سر نگیرد ، و اگر نماز احتیاط را نخواند ، در صورتى كه پیش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند نماز را از سر بگیرد ، نماز دومش هم باطل است ، و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند مشغول نماز شده ، نماز دومش صحیح است.
مسأله ۱۲۱۰ ـ وقتى یكى از شكهاى باطل براى انسان پیش آید و بداند اگر به حالت بعدى منتقل شود براى او یقین یا گمان پیدا مى شود ، جایز نیست با حالت شكّ نماز را ادامه دهد ، مثلا اگر در حال ایستادن شكّ كند كه یك ركعت خوانده یا بیشتر و بداند كه اگر به ركوع رود به یك طرف یقین یا گمان پیدا مى كند ، جایز نیست با این حال ركوع نماید.
مسأله ۱۲۱۱ ـ وقتى یكى از شكهاى صحیح براى انسان پیش آید ـ چنانچه گذشت ـ بنابر احتیاط واجب فوراً فكر كند ، و اگر چیزهایى كه به واسطه آنها ممكن است یقین یا گمان به یك طرف شكّ پیدا شود از بین نمى رود ، چنانچه كمى فكر كردن را تأخیر بیندازد اشكال ندارد ، مثلا اگر در سجده شكّ كند مى تواند تا بعد از سجده فكر كردن را تأخیر بیندازد.
مسأله ۱۲۱۲ ـ اگر اوّل به یك طرف گمان داشته باشد ، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود ، باید به دستور شكّ عمل نماید ، و اگر اوّل دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظیفه اوست بنا بگذارد ، بعد گمانش به طرف دیگر برود ، باید همان طرف را بگیرد و به وظیفه عمل نماید.
مسأله ۱۲۱۳ ـ كسى كه نمى داند به یك طرف گمان دارد ، یا هر دو طرف در نظر او مساوى است ، باید به دستور شكّ عمل كند ، و احتیاط مستحبّ آن است كه اگر شكّ از شكوك صحیحه و مورد نماز احتیاط است و گمانى كه احتمال مى دهد بر اكثر است ، نماز را بر طبق آن گمان تمام كند و نماز احتیاط بخواند ، و اگر بر اقل است یا شكّ از شكوك صحیحه نیست ، بر طبق گمان نماز را تمام كند و اعاده نماید.
مسأله ۱۲۱۴ ـ اگر بعد از نماز بداند كه در بین نماز حال تردیدى داشته ، كه مثلا دو ركعت خوانده یا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته ، ولى نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده یا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده ، باید نماز احتیاط را بخواند.
مسأله ۱۲۱۵ ـ اگر موقعى كه تشهّد مى خواند ، یا بعد از ایستادن شكّ كند كه دو سجده را به جا آورده یا نه ، و در همان موقع یكى از شكهایى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتّفاق بیفتد صحیح مى باشد براى او پیش آید ـ مثلا شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت ـ چنانچه به دستور آن شكّ عمل كند ، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۲۱۶ ـ اگر پیش از آن كه مشغول تشهّد شود ، یا پیش از ایستادن ـ در ركعتى كه تشهّد ندارد ـ شكّ كند كه یك یا دو سجده را به جا آورده یا نه ، و در همان موقع یكى از شكهایى كه بعد از تمام شدن دو سجده صحیح است برایش پیش آید ، نماز باطل است.
مسأله ۱۲۱۷ ـ اگر موقعى كه ایستاده بین سه و چهار ، یا بین سه و چهار و پنج شكّ كند و یادش بیاید كه یك یا دو سجده از ركعت پیش به جا نیاورده ، نمازش باطل است.
مسأله ۱۲۱۸ ـ اگر شكّ او از بین برود و شكّ دیگرى برایش پیش آید ، مثلا اوّل شكّ كند كه دو ركعت خوانده یا سه ركعت ، بعد شكّ كند كه سه ركعت خوانده یا چهار ركعت ، باید به دستور شكّ دوم عمل نماید.
مسأله ۱۲۱۹ ـ اگر بعد از نماز شكّ كند كه در حال نماز مثلا بین دو و چهار شكّ كرده یا بین سه و چهار ، مى تواند دست از نماز بر دارد و بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند ـ مثل پشت به قبله كردن و تكلّم عمدى ـ نمازش را دوباره بخواند ، هر چند احتیاط مستحبّ آن است كه به دستور هر دو شكّ عمل كند و بعد نماز را اعاده نماید.
مسأله ۱۲۲۰ ـ اگر بعد از نماز بفهمد كه در حال نماز شكّى براى او پیش آمده ، ولى نداند از شكهاى باطل یا صحیح بوده ، و اگر از شكهاى صحیح بوده نداند كدام قسم آن بوده است ، مى تواند دست از نماز بر داشته ، و كارى كه نماز را باطل مى كند انجام دهد ، و نمازش را دوباره بخواند ، و احتیاط مستحبّ آن است كه به وظایف مقرّره در شكوك صحیحه عمل كند ، و بعد نماز را اعاده نماید.
مسأله ۱۲۲۱ ـ كسى كه نشسته نماز مى خواند اگر شكى كند كه باید براى آن ، یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بخواند ، باید یك ركعت نشسته به جا آورد ، و اگر شكى كند كه باید براى آن ، دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند ، باید دو ركعت نشسته به جا آورد.
مسأله ۱۲۲۲ ـ كسى كه ایستاده نماز مى خواند ، اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن عاجز شود ، باید مثل كسى كه نماز را نشسته مى خواند ـ كه حكم آن در مسأله پیش بیان شد ـ نماز احتیاط را به جا آورد.
مسأله ۱۲۲۳ ـ كسى كه نشسته نماز مى خواند ، اگر موقع خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد ، باید به وظیفه كسى كه نماز را ایستاده مى خواند عمل كند.
