احكام مساقات

مسأله 2541: عقد «مُساقات» يعنى انسان با كسى معامله كند كه درختهاى ميوه اى را كه ميوه آن مال خود اوست يا اختيار ميوه هاى آن با اوست، تا مدّت معيّنى به آن شخص واگذار كند تا آن را تربيت نموده، آب دهد و به مقدارى كه قرار مى گذارند از ميوه آن بردارد.

مسأله 2542: معامله مساقات در درختهايى كه مانند بيد و چنار، ميوه نمى دهد بنابراحتياط صحيح نيست و در مانند درخت حنا كه از برگ آن استفاده مى كنند، اشكال ندارد، امّا در جاهايى كه مزارعه و مساقات صحيح نيست، مى توان مصالحه نمود.

مسأله 2543: در معامله مساقات، لازم نيست صيغه بخوانند، بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات، آن را واگذار كند و كسى كه كار مى كند، به همين قصد مشغول كار شود، معامله صحيح است.

مسأله 2544: مالك و كسى كه تربيت درختها را بر عهده مى گيرد، بايد بالغ و عاقل باشند، كسى آنها را مجبور نكرده و سفيه نباشند، يعنى مال خود را در كارهاى بيهوده، مصرف نكنند.

مسأله 2545: مدّت مساقات، بايد معلوم باشد و اگر اول آن را معيّن كنند و آخر آن را موقعى قرار دهند كه ميوه آن سال بدست مى آيد، صحيح است.

مسأله 2546: در مساقات بايد سهم هركدام، نصف يا ثلث حاصل و مانند آن باشد، امّا اگر قرار بگذارند مثلا صد من از ميوه ها، مال مالك و بقيّه مال كسى باشد كه كار مى كند، مساقات باطل است و مى توان به عنوان صلح معامله كرد.

مسأله 2547: بايد قرار معامله مساقات، پيش از ظاهر شدن ميوه، باشد و اگر بعد از ظاهر شدن ميوه و پيش از رسيدن آن قرار بگذارند، اگر كارى مانند آبيارى كه براى تربيت درخت لازم است، باقى مانده باشد، معامله صحيح است. وگرنه اشكال دارد، گرچه احتياج به كارى مانند چيدن ميوه و نگهدارى آن داشته باشد امّا مى توان به عنوان صلح معامله كرد.

مسأله 2548: معامله مساقات، در بوته خربزه، خيار و مانند آن صحيح است.

مسأله 2549: درختى كه از آب باران يا رطوبت زمين استفاده مى كند و آبيارى احتياج ندارد، اگر به كارهاى ديگرى، مانند بيل زدن و كود دادن محتاج باشد، مساقات نبوده و مى توان به عنوان صلح معامله كرد.

مسأله 2550: دو نفرى كه مساقات كرده اند با رضايت يكديگر مى توانند معامله را برهم بزنند و نيز اگر در ضمن خواندن صيغه مساقات، شرط كنند هر دو، يا يكى از آنان، حق برهم زدن معامله را داشته باشد، در اين صورت طبق قرارداد، برهم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در معامله شرطى كنند و عملى نشود، كسى كه براى نفع او شرط كرده اند، مى تواند معامله را برهم بزند.

مسأله 2551: اگر مالك بميرد، معامله مساقات برهم نمى خورد، و ورثه اش به جاى او هستند.

مسأله 2552: اگر كسى كه تربيت درختها به او واگذار شده بميرد، چنانچه در عقد شرط نكرده باشند خودش آنها را تربيت كند، ورثه اش به جاى او هستند و چنانچه خودشان انجام ندهند و اجير نيز نگيرند، حاكم شرع از مال ميّت، اجير مى گيرد و حاصل را بين ورثه ميّت و مالك، قسمت مى كند و اگر شرط كرده باشند خود او درختها را تربيت نمايد، پس اگر قرار گذاشته اند به ديگرى واگذار نكند، با مردن او معامله به هم مى خورد، امّا اگر قرار نگذاشته اند، مالك مى تواند عقد را برهم بزند يا راضى شود ورثه او يا كسى كه آنها اجيرش مى كنند، درختها را تربيت نمايد.

مسأله 2553: اگر شرط كند تمام حاصل براى مالك باشد، مساقات باطل است و ميوه مال مالك مى باشد و كسى كه كار مى كند، نمى تواند مطالبه اُجرت نمايد، زيرا در حكم كسى است كه كارى را مجانى انجام دهد، ولى اگر باطل بودن مساقات به جهت ديگرى باشد، مالك بايد مزد آبيارى و كارهاى ديگر را به مقدار معمول، به كسى كه درختها را تربيت كرده بدهد.

مسأله 2554: اگر زمينى را به ديگرى واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل مى آيد مال هر دو باشد، معامله صحيح است. و در صورت باطل بودن معامله، اگر درختها مال صاحب زمين بود، بعد از تربيت نيز مال اوست و بايد مزد كسى كه آنها را تربيت كرده بدهد. و اگر مال كسى بوده كه آنها را تربيت كرده، بعد از تربيت نيز مال اوست و مى تواند آنها را بكند، ولى گودالهايى كه بر اثر كندن درختها پيدا شده بايد پر كند و اجاره زمين را، از روزى كه درختها را كاشته، به صاحب زمين بدهد و مالك نيز مى تواند او را مجبور نمايد كه درختها را بكند و اگر بر اثر كندن درخت، عيبى در درخت پيدا شود، لازم نيست عوض آن را بدهد، امّا اگر خود مالك زمين، درختها را بكند، بايد تفاوت قيمت آن را به صاحب درخت بدهد و صاحب درخت نمى تواند او را مجبور كند با اجاره يا بدون اجاره، درخت را در زمين باقى بگذارد.