موضوع: کتب استفتائی
مصرف زكات
مسأله 2079: زكات در هشت مورد مصرف مى شود، اوّل: فقير. يعنى كسى كه مخارج سال خود و افراد تحت تكفّلش را ندارد، امّا كسى كه صنعت، يا ملك و يا سرمايه اى دارد كه مى تواند مخارج سال خود را تهيّه كند فقير نيست. دوم: مسكين يعنى كسى كه از فقير سخت تر زندگى را مى گذراند. سوم: كسى كه از طرف امام معصوم(عليه السلام) يا نايب امام مأمور است زكات را جمع و نگهدارى نمايد، به حساب آن رسيدگى كند و آن را به امام(عليه السلام) يا نايب امام يا فقرا برساند. چهارم: كافرهايى كه اگر زكات به آنان بدهند به دين اسلام مايل مى شوند، يا در جنگ به مسلمانان كمك مى كنند. و همچنين مسلمانانى كه دين آنها ضعف دارد. پنجم: خريد برده ها و آزاد كردن آنان. ششم: بدهكارى كه نمى تواند بدهى خود را بدهد. هفتم: سبيل اللّه، يعنى كارهايى كه منفعت عمومى دينى دارد، مانند ساختن مسجد و مدرسه اى كه علوم دينيّه در آن خوانده مى شود، يا براى مسلمانان منفعت دنيايى داشته باشد. هشتم: ابن السّبيل، يعنى مسافرى كه در سفر درمانده شده است.
مسأله 2080: جايز است به فقير و مسكين، بيشتر از مخارج سال خود و افراد تحت تكفّلش يك مرتبه از زكات بدهد و اگر فقير يا مسكين كاسب باشد و مقدارى پول يا جنس دارد، بنابر احتياط واجب، بايد فقط به اندازه كسرى مخارج يك سالش به او زكات بدهد.
مسأله 2081: كسى كه مخارج سالش را داشته، اگر مقدارى از آن را مصرف كند و بعد شك كند آنچه باقى مانده، به اندازه مخارج سال او هست يا نه، نمى تواند بدون تحقيق زكات بگيرد.
مسأله 2082: صنعتگر، يا مالك و يا تاجرى كه درآمد او از مخارج سالش كمتر است، مى تواند براى كسرى مخارجش زكات بگيرد و لازم نيست ابزار كار، يا ملك و يا سرمايه خود را براى مخارج زندگى مصرف نمايد.
مسأله 2083: فقيرى كه خرج سال خود و افراد تحت تكفّلش را ندارد، اگر خانه اى دارد كه ملك اوست و در آن نشسته، يا مال سوارى دارد، چنانچه بدون آنها نتواند زندگى كند، اگرچه براى حفظ آبرويش باشد، مى تواند زكات بگيرد و همچنين است اثاث خانه، ظرف، لباس تابستانى و زمستانى و چيزهايى كه به آن احتياج دارد. و فقيرى كه اينها را ندارد، اگر به آن احتياج داشته باشد، مى تواند از زكات خريدارى نمايد.
مسأله 2084: فقيرى كه ياد گرفتن صنعت، براى او مشكل نيست، بنابر احتياط واجب، بايد ياد بگيرد و با گرفتن زكات زندگى نكند ولى تا وقتى مشغول ياد گرفتن است، مى تواند زكات بگيرد.
مسأله 2085: به كسى كه قبلا فقير بوده و مى گويد فقيرم، اگرچه انسان از گفته او اطمينان پيدا نكند، مى شود زكات داد.
مسأله 2086: كسى كه مى گويد فقيرم و قبلا فقير نبوده، يا معلوم نيست فقير بوده يا نه، چنانچه از گفته او اطمينان پيدا نشود، بنابر احتياط واجب بدون تحقيق به او زكات ندهند.
مسأله 2087: كسى كه بايد زكات بدهد، اگر از فقيرى طلبكار باشد، مى تواند طلبى را كه از او دارد، بابت زكات حساب كند.
مسأله 2088: اگر فقيرى بميرد و مال او، به اندازه قرضش نباشد، انسان مى تواند طلبى كه از او دارد، بابت زكات حساب كند، ولى اگر مال او به اندازه قرضش باشد و ورثه قرض او را ندهند، يا به جهت ديگرى انسان نتواند طلب خود را بگيرد، بنابر احتياط واجب، نبايد طلبى كه از او دارد، بابت زكات حساب كند.
مسأله 2089: چيزى كه انسان بابت زكات به فقير مى دهد، لازم نيست به او بگويد كه زكات است، بلكه اگر فقير خجالت بكشد، مستحب است به عنوان هديه و پيشكش بدهد ولى بايد خودش قصد زكات نمايد.
مسأله 2090: اگر به خيال اينكه كسى فقير است، به او زكات بدهد، بعد بفهمد فقير نبوده، يا از روى ندانستن مسأله به كسى كه مى داند فقير نيست، زكات بدهد، چنانچه چيزى كه به او داده باقى باشد، بايد از او بگيرد و به مستحق بدهد و اگر از بين رفته باشد، چنانچه كسى كه آن چيز را گرفته مى دانسته زكات است، انسان بايد عوض آن را از او بگيرد و به مستحق بدهد و اگر نمى دانسته زكات است، نمى تواند چيزى از او بگيرد و بايد از مال خودش زكات را دوباره خارج كند و به مستحق بدهد.
مسأله 2091: كسى كه بدهكار است و نمى تواند بدهى خود را بدهد، اگرچه مخارج سال خود را داشته باشد، مى تواند براى دادن بدهى خود، زكات بگيرد، ولى بايد مالى را كه قرض كرده، در گناه خرج نكرده باشد.
مسأله 2092: اگر به بدهكارى كه نمى تواند بدهى خود را بدهد زكات بپردازد، بعد بفهمد قرض را در گناه مصرف كرده، چنانچه آن بدهكار فقير باشد، مى تواند آنچه را به او داده بابت زكات حساب كند، ولى بنابر احتياط واجب اگر از آن گناه توبه نكرده، چيزى را كه به او داده بابت زكات حساب نكند.
مسأله 2093: كسى كه بدهكار است و نمى تواند بدهى خود را بدهد، اگرچه فقير نباشد، انسان مى تواند طلبى را كه از او دارد، بابت زكات حساب كند.
مسأله 2094: مسافرى كه خرجى او تمام شده، يا سوارى او از كار افتاده، چنانچه سفر او سفر گناه نباشد و نتواند با قرض كردن يا فروختن چيزى خود را به مقصد برساند، مى تواند زكات بگيرد، اگرچه در وطن خود فقير نباشد، ولى اگر بتواند در جاى ديگر با قرض كردن يا فروختن چيزى، مخارج سفر خود را فراهم كند، فقط به مقدارى كه به آنجا برسد، مى تواند زكات بگيرد.
مسأله 2095: مسافرى كه در سفر درمانده شده و زكات گرفته، هنگامى كه به وطنش رسيد، اگر چيزى از زكات زياد آمده باشد، بنابراحتياط آن را به حاكم شرع بدهد و بگويد: زكات است.
شرايط مستحقّ زكات
مسأله 2096: كسى كه زكات مى گيرد بايد شيعه دوازده امامى باشد و اگر انسان كسى را شيعه بداند و به او زكات بدهد، بعد معلوم شود شيعه نبوده، بايد دوباره زكات بدهد، مگر از سهم چهارم « مؤلّفة قلوبهم » داده باشد.
مسأله 2097: اگر طفل يا ديوانه اى از شيعيان فقير باشد، انسان مى تواند به دست ولىّ او زكات بدهد، به قصد اينكه ملك طفل يا ديوانه شود.
مسأله 2098: اگر به ولىّ طفل و ديوانه دسترسى ندارد، مى تواند خودش يا توسط يك نفر امين، زكات را براى طفل يا ديوانه مصرف كند و بايد هنگام مصرف زكات، نيّت زكات كند.
مسأله 2099: مى توان به فقيرى كه گدايى مى كند، زكات داد ولى نمى شود به كسى كه زكات را در گناه مصرف مى كند، پرداخت.
مسأله 2100: به كسى كه آشكارا گناه كبيره بجا مى آورد، بنابر احتياط واجب زكات ندهد.
مسأله 2101: به كسى كه بدهكار است و نمى تواند بدهى خود را بدهد، مى شود زكات داد، اگرچه مخارج او، بر انسان واجب باشد.
مسأله 2102: انسان نمى تواند به كسانى كه خرجشان بر او واجب است مانند اولاد زكات بدهد، ولى اگر مخارج آنان را ندهد، ديگران مى توانند به آنها زكات بدهند.
مسأله 2103: اگر انسان، به پسرش زكات بدهد كه خرج زن، نوكر و كنيز خود نمايد، اشكال ندارد.
مسأله 2104: اگر پسر به كتابهاى علمى دينى، احتياج داشته باشد، پدر مى تواند براى خريدن آن، به او زكات بدهد.
مسأله 2105: پدر مى تواند به پسرش زكات بدهد تا براى خود زن بگيرد، پسر نيز مى تواند براى آنكه پدرش زن بگيرد زكات خود را به او بدهد.
مسأله 2106: به زنى كه شوهرش مخارج او را مى دهد، يا خرجى نمى دهد ولى مى توان او را به دادن خرجى مجبور نمود، نمى شود زكات داد.
مسأله 2107: زنى كه صيغه شده ( ازدواج موقّت ) اگر فقير باشد، شوهرش و ديگران مى توانند به او زكات بدهند، ولى اگر شوهرش در ضمن عقد، شرط كند مخارج او را بدهد، يا به جهت ديگرى، دادن مخارجش بر او واجب باشد، در صورتى كه بتواند مخارج آن زن را بدهد، نمى شود به آن زن زكات داد.
نيّت زكات
مسأله 2108: زن مى تواند به شوهر فقير خود زكات بدهد، اگرچه شوهر، زكات را صرف مخارج خود آن زن نمايد.
مسأله 2109: سيّد نمى تواند از غير سيّد زكات بگيرد، ولى اگر خمس و ساير وجوهات، مخارج او را كفايت نكند و از گرفتن زكات ناچار باشد، مى تواند از غير سيّد زكات بگيرد.
مسأله 2110: به كسى كه معلوم نيست سيّد است يا نه، مى توان زكات داد.
نيّت زكات
مسأله 2111: انسان بايد زكات را به قصد قربت، يعنى براى انجام فرمان خدا بدهد و بنابر احتياط، بايد در نيّت معيّن كند آنچه را مى دهد زكات مال است، يا زكات فطره، ولى اگر مثلا زكات گندم و جو بر او واجب باشد، لازم نيست معيّن كند، چيزى را كه مى دهد زكات گندم است يا زكات جو.
مسأله 2112: كسى كه زكات چند مال بر او واجب شده، اگر مقدارى زكات بدهد و نيّت هيچ كدام نكند، چنانچه چيزى را كه داده هم جنس يكى از آنها باشد، زكات همان جنس حساب مى شود و اگر هم جنس هيچ كدام نباشد، بر همه آنها قسمت مى شود، پس كسى كه زكات چهل گوسفند و زكات پانزده مثقال طلا بر او واجب است، اگر مثلا يك گوسفند از بابت زكات بدهد و نيّت هيچ كدام نكند، زكات گوسفند حساب مى شود ولى اگر مقدارى نقره بدهد، بر زكاتى كه براى گوسفند و طلا بدهكار است، تقسيم مى شود.
مسأله 2113: اگر كسى را وكيل كند كه زكات مال او را بدهد، هنگامى كه زكات را به آن وكيل مى دهد، بنابر احتياط واجب، بايد نيّت كند آنچه را وكيل او به فقير خواهد داد زكات باشد، وكيل نيز وقتى زكات را به فقير مى دهد، بايد از طرف مالك نيّت زكات نمايد.
مسأله 2114: اگر مالك يا وكيل او، بدون قصد قربت، زكات را به فقير بدهد و پيش از آنكه آن مال از بين برود، خود مالك نيّت زكات كند، زكات حساب مى شود.
