موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل دوازدهم:
ترتيب و ترجمه نماز
در اين فصل چگونگى انجام نمازهاى شبانهروزى همراه با ترجمه آن را با هم به ترتيب زير مرور مىنماييم:
1 ـ نمازگزار پس از گرفتن وضو و رعايت شرايط گفته شده براى لباس و مكان به طرف قبله ايستاده و نماز مورد نظر خود را نيت مىنمايد، مثلاً قصد مىكند: «نماز صبح بجا مىآورم براى تقرّب به سوى خدا.»
2 ـ در حالى كه بدن آرام و بىحركت است تكبيرةالاحرام يعنى «اللّهُ اَكْبَر» مىگويد.
3 ـ بعد از آن سوره حمد را به ترتيب زير مىخواند:
«بِسْمِ اللّهِ اْلرَّحْمنِ اْلرَّحيمِ» يعنى: به نام خداوند بخشنده مهربان.
«اَلْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعالَمينَ» يعنى: حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده همه موجودات است.
«اَلرَّحْمنِ الرَّحيمِ» يعنى: او كه بخشنده و مهربان است.
«مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» يعنى: صاحب اختيار روز قيامت است.
«اِيّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيّاكَ نَسْتَعينَ» يعنى: فقط تو را پرستش نموده و تنها از تو
(254)
كمك مىجوييم.
«اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» يعنى: خداوندا! ما را به راه راست هدايت نما.
«صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِم غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِم وَ لاَ الضّالّينَ»يعنى: راه كسانى كه به آنها نعمت دادى، نه آنان كه بر ايشان غضب نمودى و نه راه گمراهان.
4 ـ سپس بنابر احتياط واجب بايد يكى از سورههاى قرآن ـ به جز آنهايى كه سجده واجب دارند ـ را بخواند.
نكته قابل توجه اين كه مكروه است نمازگزار در تمام نمازهاى يك شبانهروز سوره توحيد (اخلاص) را ترك نمايد؛ همچنين مكروه است همان سورهاى را كه در ركعت اول خوانده در ركعت دوم هم بخواند، اما اگر سوره توحيد را در هر دو ركعت بخواند مكروه نيست.
و اينك سوره توحيد را مرور مىنماييم:
«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» يعنى: به نام خداوند بخشنده مهربان.
«قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ» يعنى: بگو اوست خدايى يگانه.
«اَللّهُ الصَّمَدُ» يعنى: خدايى كه از تمام موجودات بىنياز است.
«لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ» يعنى: فرزند ندارد و فرزند كسى نيست.
«وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً اَحَدٌ» يعنى: و هيچ كس مِثل و همتاى او نيست.
5 ـ سپس در حالى كه ايستاده و بدن آرام است براى ركوع خم شده و پس از آرام شدن بدن در ركوع به گفتن هر ذكرى كه مىخواهد بپردازد، مثلاً بگويد: «سُبْحانَ رَبِّيَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ» يعنى: پروردگار بزرگ من از هر
(255)
عيب و نقصى پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم، يا سه مرتبه بنابر احتياط واجب بگويد: «سُبْحانَ اللّهِ» يعنى: خداوند از هر عيب و نقصى پاك و منزه است.
6 ـ از ركوع برخاسته و وقتى بدن راست و آرام شد مستحب است بگويد: «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَه» يعنى: خداوند حمد و ثناى شخصى كه او را ستايش مىنمايد بشنود و بپذيرد.
7 ـ به سجده رفته و وقتى بدن آرام گرفت هر ذكرى را كه مىخواهد بگويد، مثلاً بگويد: «سُبْحانَ رَبِّيَ الاَعْلى وَ بِحَمْدِه» يعنى: پروردگار برتر من از هر عيب و نقصى پاك و منزه است و من مشغول ستايش او هستم، يا سه مرتبه بنابر احتياط واجب «سُبْحانَ اللّه» بگويد. آنگاه سر از سجده اول برداشته و وقتى بدن آرام گرفت مستحب است «اللّهُ اَكْبَر» گفته آنگاه دوباره به سجده رفته و پس از گفتن ذكر سر از سجده برداشته و بنشيند.
8 ـ براى بجا آوردن ركعت دوم از جا بر مىخيزد و در اين هنگام مستحب است بگويد: «بِحَوْلِ اللّهِ وَ قُوَّتِه اَقُومُ وَاَقْعُدُ» يعنى: به يارى خداى متعال و قوّت او برمىخيزم و مىنشينم.
9 ـ نمازگزار در ركعت دوم نيز مانند ركعت اول حمد و سوره را مىخواند.
10 ـ آنگاه مستحب است نمازگزار قبل از رفتن به ركوع «قنوت» بخواند، و آن بدين شكل است كه دستها را بنابر احتياط واجب بلند كرده و به اميد ثواب كف دو دست را در كنار هم برابر صورت به سوى آسمان گرفته و به جز انگشت شست بقيه انگشتها را به هم چسبانده و به
(256)
كف دستها نگاه كرده، آنگاه هر دعا يا ذكرى را اگرچه يك مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» باشد مىخواند؛ و مستحب است ذكر قنوت را بلند بگويد، مگر در نماز جماعت كه اگر امام جماعت صداى او را بشنود بلند خواندن آن مستحب نيست.
11 ـ بعد از تمام شدن قنوت به ركوع رفته و بعد از آن دو سجده بجا مىآورد.
12 ـ نمازگزار پس از انجام دو سجده ركعت دوم بايد تشهد را به ترتيب زير بخواند:
«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه وَحْدَهُ لا شَريكَ لَه» يعنى: شهادت مىدهم كه سزاوار پرستش نيست مگر خدايى كه يگانه است و شريك ندارد.
«وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه» يعنى: و گواهى مىدهم كه محمد بنده خدا و فرستاده اوست.
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» يعنى: خداوندا! بر محمد و آل محمد صلىاللهعليهوآلهوسلم درود و رحمت فرست.
مستحب است در حال تشهد نمازگزار بر ران چپ نشسته و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد و همچنين دستها را بر رانهاگذاشته و انگشتها را به يكديگر چسبانده و به دامان خود نگاه كند. و پيش از شروع تشهد: «اَلْحَمْدُ للّهِ» يا «بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَالْحَمْدُ للّهِ وَ خَيْرُ الاَسْماءِ للّهِ» گفته و پس از تمام شدن آن بگويد: «وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَه» يعنى: خداوندا! شفاعت پيامبر را در حق ما قبول كن و درجه آن حضرت را نزد خود بالا ببر.
(257)
13 ـ اگر نماز دو ركعتى است نمازگزار در حالى كه نشسته و بدنش آرام است به روش زير سلام داده و نماز را تمام كند:
ابتدا مستحب است بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبيُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُه» يعنى: سلام بر تو اى پيامبر! و رحمت و بركات خدا بر تو باد.
پس از آن واجب است بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحينَ»
يعنى: سلام بر ما نمازگزاران و بر تمام بندگان خوب و شايسته خداوند، يا بگويد: «اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ» يعنى: سلام خداوند بر شما باد، و احتياط مستحب آن است كه «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُه» را بر آن اضافه كند.
البته احتياط واجب آن است كه اگر سلام دوم را گفت، سلام سوم را هم بگويد.
14 ـ اگر نماز سه ركعتى يا چهار ركعتى باشد پس از تمام شدن تشهد و پيش از سلام از جا برمىخيزد و در ركعت سوم يا سوره حمد را مىخواند و يا يك مرتبه «تسبيحات اربعه» را به اين صورت مىگويد: «سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ للّهِ وَ لا اِلهَ الاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَر» يعنى: پاك و منزه است خداوند و حمد و ستايش مخصوص اوست و خدايى سزاوار پرستش جز او نيست و او بزرگتر است از اين كه بتوان او را توصيف كرد. البته ـ چنان كه در فصل سابق گذشت ـ احتياط مستحب آن است كه اين ذكر را كمتر از سه مرتبه نگويد.
15 ـ آنگاه به ركوع و سجود رفته و آنها را به ترتيبى كه بيان شد بجا مىآورد و چنانچه نماز او سه ركعتى است تشهد و سلام را گفته و نماز را تمام مىكند، ولى اگر نماز چهار ركعتى است پس از انجام دو سجده
(258)
براى بجا آوردن ركعت چهارم برخاسته و آن را همانند ركعت سوم بجا آورده و پس از انجام ركوع و سجود تشهد را خوانده و نماز را به كيفيتى كه گفته شد سلام مىدهد.
تعقيبات نماز
مستحب است نمازگزار پس از انجام نماز سجده شكر بجا آورد؛ به اين صورت كه پيشانى خود را بر زمين گذارد اگرچه ذكرى هم نگويد، ولى بهتر است در حال سجده صد مرتبه يا سه مرتبه و يا لااقل يك مرتبه بگويد: «شُكْراً للّهِ» يا «شُكراً» يا «عَفْواً» و نيز مستحب است انسان بعد از نماز مقدارى به خواندن قرآن و دعا مشغول شود. يكى از ذكرهايى كه خيلى نسبت به گفتن آن سفارش شده است تسبيحات حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام است كه ابتدا سى و چهار مرتبه «اللّهُ اَكْبَر»، آنگاه سى و سه مرتبه «الْحَمْدُ للّهِ»، و سپس سى و سه مرتبه «سُبحانَ اللّهِ» گفته مىشود.
(259)
