موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی

 

« احكام وقف »

مسأله ۲۷۴۰ ـ اگر كسى چیزى را وقف كند خود او و دیگران نمى توانند آن را ببخشند یا بفروشند و كسى هم از آن ارث نمى برد ، ولى در بعضى از موارد كه در مسأله «۲۱۲۲» و «۲۱۲۳» گذشت ، فروختن آن اشكال ندارد.

مسأله ۲۷۴۱ ـ لازم نیست صیغه وقف را به عربى بخوانند ، بلكه اگر مثلا بگوید: (خانه خود را وقف كردم) كفایت مى كند ، و همچنین انشاء وقف به عمل نیز محقّق مى شود ، مثل این كه حصیرى را به قصد وقف بودن در مسجد بیندازد ، و یا جایى را به قصد مسجد بودن بسازد و در موقوفات عامّه مثل مسجد و مدرسه یا چیزى را كه بر فقراء یا سادات و امثال اینها وقف نمایند ، قبول كردن كسى در صحّت وقف معتبر نیست ، بلكه در اوقاف خاصّه هم ـ مثل وقف بر اولاد ـ اقوى عدم اعتبار قبول است هرچند قبول احوط است.

مسأله ۲۷۴۲ ـ اگر ملكى را براى وقف معین كند و پیش از انشاء وقف پشیمان شود یا بمیرد ، وقف واقع نمى شود.

مسأله ۲۷۴۳ ـ كسى كه مالى را وقف مى كند ، باید از موقع انشاء وقف ، مال را براى همیشه وقف كند ، و اگر مثلا بگوید این مال بعد از مردن من وقف باشد ، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده صحیح نیست ، و نیز اگر بگوید تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد ، یا بگوید تا ده سال باشد بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد ، و قف صحیح نیست.

مسأله ۲۷۴۴ ـ وقف خاص در صورتى صحیح است كه مال وقف را به تصرّف كسى كه براى او وقف شده یا وكیل یا ولىّ او بدهند ، ولى اگر چیزى را بر اولاد صغیر خود وقف كند ، و از طرف آنان قبض و حیازت نماید وقف صحیح است.

مسأله ۲۷۴۵ ـ در اوقاف عامّه از قبیل مدارس و مساجد و امثال اینها قبض معتبر نیست هرچند احوط است، و قبض محقّق مى شود به این كه مثلا در وقف مسجد ، یك نفر در آن مسجد نماز بخواند یا در وقف مقبره ، كسى در آن جا دفن شود.

مسأله ۲۷۴۶ ـ وقف كننده باید بالغ باشد ، و صحّت وقف صبىّ ممیز مأذون از طرف ولىّ در صورتى كه مصلحت باشد بعید نیست ، و همچنین باید عاقل و با قصد باشد و كسى او را اكراه نكرده باشد ، و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف كند ، بنا بر این سفیه ـ یعنى كسى كه مال خودرا در كارهاى بیهوده مصرف مى كند ـ و همچنین مفلس كه از طرف حاكم شرع ممنوع از تصرّف در مال است ، اگر چیزى را وقف كنند نافذ نیست ، مگر با اجازه ولىّ و طلبكاران.

مسأله ۲۷۴۷ ـ اگر مالى را براى بچّه اى كه در شكم مادر است و هنوز به دنیا نیامده وقف كند صحّت آن محلّ اشكال است ، ولى اگر براى اشخاصى كه فعلا موجودند و بعد از آنها براى كسانى كه بعد به دنیا مى آیند وقف نماید اگرچه در موقعى كه وقف محقّق مى شود در شكم مادر هم نباشند ـ مثلا چیزى را بر اولاد خود وقف كند كه بعد از آنان وقف نوه هاى او باشد و هر دسته اى بعد از دسته دیگر از وقف استفاده كنند ـ صحیح است.

مسأله ۲۷۴۸ ـ اگر چیزى را بر خودش وقف كند مثل آن كه دكّانى را وقف كند كه عایدى آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند صحیح نیست ، ولى اگر مثلا مالى را بر فقراء وقف كند و خودش فقیر شود ، مى تواند از منافع وقف استفاده نماید.

مسأله ۲۷۴۹ ـ اگر براى چیزى كه وقف كرده متولّى معین كند اختیار وقف با كسى است كه واقف معین كرده ، و اگر معین نكند ، چنانچه بر افراد مخصوصى ـ مثلا بر اولاد خود ـ وقف كرده باشد ، در صورتى كه بالغ باشند اختیار با خود آنان است ، و اگر بالغ نباشند اختیار با ولىّ ایشان است ، ولى در تصرّفاتى كه مربوط به مصلحت وقف و مصلحت طبقات بعد است اجازه حاكم شرع معتبر است.

مسأله ۲۷۵۰ ـ اگر ملكى را مثلا بر فقراء یا سادات وقف كند ، یا وقف كند كه منافع آن به مصرف خیرات برسد ، در صورتى كه براى آن ملك متولّى معین نكرده باشد ، اختیار آن با حاكم شرع است.

مسأله ۲۷۵۱ ـ اگر ملكى را بر افراد مخصوصى مثلا بر اولاد خود وقف كند كه هر طبقه اى بعد از طبقه دیگر از آن استفاده كنند ، چنانچه متولّى وقف آن را اجاره دهد و بمیرد اجاره باطل نمى شود ، ولى اگر متولّى نداشته باشد و یك طبقه از كسانى كه ملك بر آنها وقف شده ، آن را اجاره دهند و در بین مدّت اجاره بمیرند ، چنانچه طبقه بعدى آن اجاره را امضاء نكنند اجاره باطل مى شود ، و در صورتى كه مستأجر مال الاجاره تمام مدّت را داده باشد مى تواند مال الاجاره از زمان مردنشان تا آخر مدّت اجاره را از مال آنان بگیرد.

مسأله ۲۷۵۲ ـ اگر ملك وقف خراب شود ، از وقف بودن بیرون نمى رود ، مگر آن كه متعلّق وقف عنوانى باشد كه به زوال آن عنوان متعلّقى براى وقف نماند ، مانند آن كه خانه را وقف كند براى استفاده از سكناى آن مادامى كه خانه به این هیئت باقى است ، كه در این صورت به زوال آن عنوان وقف باطل مى شود و به واقف و با نبودن او به ورثه بر مى گردد.

مسأله ۲۷۵۳ ـ ملكى كه به نحو مشاع مقدارى از آن وقف است و مقدارى از آن وقف نیست ، ـ اگر متولّى خاص داشته باشد ـ متولّى با مالك قسمتى كه وقف نیست مى توانند آن ملك را با نظر خبره قسمت كنند ، و در صورتى كه متولّى خاص نداشته باشد حاكم شرع با مالك ، متصدّى قسمت مى شوند.

مسأله ۲۷۵۴ ـ اگر متولّى وقف در مال موقوفه خیانت كند حاكم شرع امینى را به او ضمیمه مى نماید كه مانع از خیانتش گردد ، و در صورتى كه ممكن نباشد مى تواند به جاى او متولّى امینى معین نماید.

مسأله ۲۷۵۵ ـ فرشى را كه براى حسینیه وقف كرده اند نمى شود براى نماز به مسجد ببرند ، اگرچه آن مسجد نزدیك حسینیه باشد.

مسأله ۲۷۵۶ ـ اگر ملكى را براى تعمیر مسجدى وقف نمایند ، چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و انتظار هم نمى رود كه احتیاج به تعمیر پیدا كند به نحوى كه نگهداشتن عایدات آن ملك براى تعمیر عقلایى نباشد صحّت چنین وقفى محلّ اشكال است.

مسأله ۲۷۵۷ ـ اگر ملكى را وقف كند كه عایدى آن را خرج تعمیر مسجد نمایند و به امام جماعت و به كسى كه در آن مسجد اذان مى گوید بدهند ، در صورتى كه بدانند یا اطمینان داشته باشند كه براى هر یك چه مقدار معین كرده باید همان طور مصرف كنند و اگر یقین یا اطمینان نداشته باشند ، باید اوّل مسجد را تعمیر كنند و اگر چیزى زیاد آمد ، بنا بر احتیاط واجب امام جماعت و كسى كه اذان مى گوید در تقسیم با یكدیگر صلح نمایند.