موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
انواع معاملات
معامله داراى انواعى به شرح زير است:
اوّل: معامله نقدى
«معامله نقدى» آن است كه در تحويل كالا و عوض آن مدّت شرط نشده باشد.
«مسأله 2302» اگر جنسى را به طور نقد بفروشند، خريدار و فروشنده بعد از معامله مىتوانند جنس و پول را از يكديگر مطالبه نموده و تحويل بگيرند و تحويل خانه و زمين و مانند اينها به اين است كه آن را در اختيار خريدار بگذارند، به گونهاى كه بتواند در آن تصرّف كند و تحويل فرش و لباس و مانند اينها به اين است كه آن را به گونهاى در اختيار
(417)
خريدار بگذارند كه اگر بخواهد آن را به جاى ديگرى ببرد، فروشنده جلوگيرى نكند.
دوم: معامله نسيه
«معامله نسيه» آن است كه فروشنده كالا را به خريدار بسپارد، ولى قرار بگذارند خريدار بهاى آن را در وقت ديگرى به فروشنده بدهد.
«مسأله 2303» در معامله نسيه بايد مدّت كاملاً معلوم باشد، پس اگر جنسى را بفروشد كه سرِ خرمن پول آن را بگيرد، چون مدّت كاملاً معيّن نشده، معامله باطل است.
«مسأله 2304» اگر كالايى را نسيه بفروشد، پيش از تمام شدن مدّتى كه قرار گذاشتهاند، نمىتواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد، ولى اگر خريدار بميرد و از خود مالى داشته باشد، فروشنده مىتواند پيش از تمام شدن مدّت، طلبى را كه دارد از ورثه او مطالبه نمايد.
«مسأله 2305» اگر كالايى را نسيه بفروشد، بعد از تمام شدن مدّتى كه قرار گذاشتهاند، مىتواند عوض آن را از خريدار مطالبه نمايد، ولى اگر خريدار نتواند بپردازد، بايد به او مهلت دهد.
«مسأله 2306» اگر به كسى كه قيمت كالايى را نمىداند، مقدارى نسيه بدهد و قيمت آن را به او نگويد، معامله باطل است؛ ولى اگر به كسى كه قيمت نقدى كالايى را مىداند نسيه بدهد و گرانتر حساب كند، مثلاً بگويد: «كالايى را كه به تو نسيه مىدهم تومانى يك ريال از قيمتى كه نقد مىفروشم گرانتر حساب مىكنم» و او قبول كند، اشكال ندارد.
«مسأله 2307» كسى كه جنسى را نسيه فروخته وبراى گرفتن پول آن مهلتى را قرار داده، اگر مثلاً بعد از گذشتن نصف مدّت، مقدارى از طلب خود را كم كند و بقيّه را نقد بگيرد، اشكال ندارد.
سوم: معامله سَلَف
«معامله سَلَف» (پيش فروش) آن است كه قرار بگذارند خريدار هنگام معامله، بهاى
(418)
كالا را بپردازد و كالا را كه كلّى و به ذمّه فروشنده است، در زمان معيّن ديگرى تحويل بگيرد.
«مسأله 2308» در معامله سلف اگر مثلاً بگويد: «اين پول را مىدهم كه بعد از شش ماه فلان كالا را بگيرم» و فروشنده بگويد: «قبول كردم»، يا فروشنده پول را بگيرد و بگويد: «فلان كالا را فروختم كه بعد از شش ماه تحويل بدهم»، معامله صحيح است.
«مسأله 2309» اگر پول طلا و نقره را به صورت سلف بفروشد و عوض آن را پول طلا و نقره بگيرد، معامله باطل است؛ ولى اگر كالايى را سلف بفروشد و عوض آن را جنس ديگرى يا پول بگيرد، معامله صحيح است و احتياط مستحب آن است كه در عوض كالايى كه مىفروشد، پول بگيرد وجنس ديگرى نگيرد.
شرايط معامله سَلَف
«مسأله 2310» معامله سلف شش شرط دارد:
اوّل: خصوصيّاتى را كه قيمت جنس به واسطه آنها فرق مىكند معيّن نمايند، ولى دقّت زياد هم لازم نيست، بلكه همين اندازه كه مردم بگويند خصوصيّات آن معلوم شده كافى است؛ پس معامله سلف در چيزهايى كه نمىشود خصوصيّات آنها را به گونهاى معيّن كرد كه براى مشترى مجهول نبوده و معامله غررى نباشد، باطل است.
دوم: پيش از آن كه خريدار و فروشنده از هم جدا شوند، خريدار تمام قيمت را به فروشنده بدهد يا به مقدار پول آن، از فروشنده طلبكار باشد و چنانچه مقدارى از قيمت آن را بدهد، اگرچه معامله به آن مقدار صحيح است، ولى فروشنده مىتواند معامله همان مقدار را به هم بزند.
سوم: مدّت را كاملاً معيّن كنند؛ بنابر اين اگر مثلاً بگويد: «در فصل بهار كالا را تحويل مىدهم»، چون مدّت كاملاً معيّن نشده، معامله باطل است.
چهارم: وقتى را براى تحويل كالا معيّن كنند كه در آن وقت، به قدرى از آن كالا وجود داشته باشد كه اطمينان داشته باشند، كالا ناياب نخواهد بود.
(419)
پنجم: محلّ تحويل كالا را معيّن نمايند، ولى اگر از سخنان آنان محلّ آن معلوم شود، لازم نيست اسم آنجا را ببرند.
ششم: وزن يا پيمانه آن را معيّن كنند و جنسى را هم كه معمولاً با ديدن معامله مىكنند، اگر سلف بفروشند اشكال ندارد، ولى بايد مثل بعضى از اقسام گردو و تخم مرغ، تفاوت افراد آن به قدرى كم باشد كه مردم به آن اهميّت ندهند.
احكام معامله سَلَف
«مسأله 2311» انسان نمىتواند جنسى را كه سَلَف خريده پيش از سر رسيدن مدّت تحويل آن بفروشد و بعد از سر رسيد مدّت، تا وقتى كه آن را تحويل نگرفته است، فروختن آن فقط به خود فروشنده بىاشكال است.
«مسأله 2312» در معامله سلف اگر فروشنده كالايى را كه قرارداد كرده، تحويل بدهد، مشترى بايد قبول كند و نيز اگر بهتر از آنچه را قرار گذاشته بدهد، يعنى اين كه جنس تحويل داده شده، همان اوصاف را به طور كاملترى دارا باشد، مشترى بايد قبول نمايد؛ ولى اگر شرايطى را كه بر آن توافق شده بوده نداشته باشد، لازم نيست آن را قبول كند، حتى اگر داراى شرايط ديگرى باشد كه بهتر از آن شرايط باشند.
«مسأله 2313» اگر كالايى كه فروشنده تحويل مىدهد پستتر از كالايى باشد كه قرارداد كرده، مشترى مىتواند آن را قبول نكند.
«مسأله 2314» اگر فروشنده به جاى كالايى كه قرارداد كرده، كالاى ديگرى تحويل بدهد، در صورتى كه مشترى راضى شود، اشكال ندارد.
«مسأله 2315» اگر كالايى كه سلف فروخته در هنگام سر رسيد وقت تحويل آن ناياب شود و نتواند آن را تهيّه كند، مشترى مىتواند صبر كند تا فروشنده آن را تهيّه نمايد يا معامله را به هم بزند و چيزى را كه داده پس بگيرد.
«مسأله 2316» اگر كالايى را بفروشد و قرار بگذارد كه بعد از مدّتى آن را تحويل دهد و پول آن را هم بعد از مدّتى بگيرد، معامله باطل است.
(420)
