اخلاق و آداب دين

اخلاق

پيامبر اسلام حضرت محمّد(صلى الله عليه و آله و سلم) با ايراد اين گفتار جاويدان: «انّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ اْلاَخْلاقِ» به اين معنى كه: «به تحقيق براى اين برانگيخته شدم كه اخلاق نيك را كامل نمايم». هدف اساسى خود را از بعثت بيان مى فرمايد و قرآن هنگامى كه مى خواهد پيامبر گرامى اسلام را بستايد او را خطاب نموده مى فرمايد: (وَ اِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ)، «و به درستى كه تو داراى اخلاق عظيم و برجسته اى هستى». و اين نشانگر اهميّت اخلاق در دين مبين اسلام است.

اسلام محور اخلاق را، ديندارى، تقوى و پرهيزكارى مى داند و پايه هاى استوار آن را بر اساس چهار اصل معرفى نموده است:

1- خوش نيّتى و پاك دلى انسانها نسبت به هم 

2- خوش رويى و بشاشيّت با همه افراد جامعه 

3- خوش زبانى و نيك سخنى با كليه مردم، اعم از دوست و دشمن 

4- خوش برخوردى و نيك رفتارى با تمامى مخلوقات و موجودات چه رسد به افراد بشر.

و آداب را بر دو پايه محكم استوار مى بيند:

1- آداب فردى راجع به حقوق شخصى انسان، مانند آداب خوردن و آشاميدن، لباس و پوشاك، خواب و بيدارى، سفر و حضر، صحت و مرض و... كه در همه آنها اسلام آدابى منحصر به فرد داشته كه پيروى از آن، انسان را در زندگى كامياب و خوشبخت نموده و از نگرانيها و گرفتاريها، بيماريها و ناهنجاريها دور مى دارد.

2- آداب اجتماعى راجع به حقوق اجتماعى انسان، مانند آداب معاشرت با پدر و مادر، زن و فرزند، خويشان و نزديكان، استاد و شاگرد، دوست و همسايه و همه افراد بشر، كه تطبيق اين آداب ضامن امنيّت جامعه و حافظ شادابى و خرمى، سعادت و سلامتى همه انسانها مى باشد.

دين در واقع همه دستورات آن طبق بهترين آداب و اخلاق است و تمام شئون اسلام اعم از عبادات، داد و ستدها و غيره، همگى بر پايه هاى بلند اخلاق و فضيلت استوار است، و اينك با رعايت اختصار به ذكر آنچه كه طبق اخلاق و آداب سزاوار است انجام داد، يا ترك نمود، مى پردازيم.

منهيّات و محرّمات

آنچه به جا آوردنش ممنوع است و اسلام از آن نهى نموده است، به آن «حرام» گويند.

منهيّات و محرّمات عبارتند از:

1- «ظلم و ستم»، 2- «تبذير و اسراف»، 3- «مسخره كردن ديگران» 4-«مردم آزارى»، 5- «فاش كردن اسرار ديگران»، 6- «دروغ و تهمت» 7-«ناراضى كردن پدر و مادر»، 8- «احتكار ارزاق ملّت»، 9 -«زنا»، 10-«همجنس بازى»، 11- «نگاه به زن نامحرم و مرد نامحرم»، 12-«نوشيدن شراب»، 13- «قماربازى»، 14- «رشوه خوارى»، 15-«خوردن گوشت مُردار و گوشت خوك و هر غذاى حرام ديگر»، 16-«خوردن مال مردم بدون رضايت آنان»، 17- «غِش در معامله»، 18-«انگشتر طلا و زينتِ طلا براى مردان»، 19- «رباخوارى»، 20-«حيله و فريب دادن مردم در كسب و كار»، 21- «اِستمناء»، 22-«كنجكاوى و تجسّس در اسرار مردم»، 23- «غيبت و سخن چينى»، 24-«آوازخوانى و گوش دادن به آن (غنا و موسيقى)»، 25- «قتل و ترور شخص و شخصيّت»، 26- «دزدى و سرقت»، 27- «به هم رساندن ديگران براى انجام عمل فحشاء»، 28- «خيانت»، 29- «حكم نمودن برخلاف قرآن»، 30- «پايمال كردن حقوق ديگران»، 31- «همكارى با كافران و ستمگران»، 32- «بدزبانى و دشنام دادن» و...

فضايل و آداب

فضايل و آداب كه زينت بخش مسلمان است عبارتند از:

1- «انصاف»، 2- «تعاون و همكارى در كارهاى نيك»، 3- «صبر و استقامت»، 4- «اصلاح بين مردم»، 5- «اخلاص در عمل»، 6- «توكّل بر خدا»، 7- «حِلْم و بردبارى»، 8- «نيكى به پدر ومادر»، 9- «اطعام كردن»، 10- «پاكدامنى»، 11- «با صداى بلند سلام كردن»، 12- «پاكيزگى»، 13-«كسب دانش»، 14- «خوش رفتارى با مردم»، 15- «سخاوت»، 16-«شجاعت»، 17- «صِله رحم»، 18- «ميانه روى در هر كار»، 19-«اخلاق خوب»، 20- «رسيدگى به بيچارگان»، 21- «فروتنى»، 22-«برآوردن نياز حاجتمندان»، 23- «ناديده گرفتن خطاى ديگران»، 24- «پرهيزكارى»، 25- «راستگويى»، 26- «احترام به مردم»، 27-«خنده رو بودن»، 28- «شَرم داشتن از انجام اعمال زشت»، 29-«ازدواج»، 30- «سپاسگزارى از نعمت هاى خدا».

رذايل و مكروهات

رذايل و مكروهاتى كه انسان را به سقوط مى كشاند عبارتند از:

1- «انتقام جويى»، 2- «فخرفروشى»، 3- «ثروت اندوزى»، 4-«خودپسندى»، 5- «كارهاى بيهوده»، 6- «حرفهاى بيهوده»، 7-«تنبلى در انجام وظايف»، 8- «ترس»، 9- «بى تابى در پيش آمدها»، 10-«رياست طلبى و مقام خواهى»، 11- «خُلف وعده يا بَد قولى»، 12-«حِرْص و آز»، 13- «بى همّتى»، 14- «تعصّب ورزيدن»، 15- «شكّ و ترديد»، 16- «كينه توزى»، 17- «شتاب زدگى»، 18- «طمع كارى»، 19-«غفلت و بى توجّهى به خداى متعال»، 20- «بدخُلقى»، 21-«سنگدلى»، 22- «منّت نهادن» و غيره...

آنچه از فضايل گفته شد همگى از كارهاى مستحب نمى باشند بلكه برخى از آنها از نظر شريعت اسلام واجب است.

چنانچه رذايلى را كه شمرديم تماماً از كارهاى مكروه نمى باشند، بلكه برخى از آنها هم از نظر اسلام حرام است.

بنابراين بر هر فردِ مسلمان لازم است، بكوشد و جدّيت به خرج دهد تا خود را با عقايد اصول دين اسلام آراسته گرداند و كاملاً به قوانين مقدّس اسلام چه در زمينه فروع دين و چه در زمينه اخلاق و آداب دين عمل نمايد و چنانچه عمل ننمايد، مانند پرنده شكسته بالى خواهد بود كه نمى تواند پرواز كند و اتومبيل بى چرخى كه نتواند راه برود و پيشرفت نمايد.

آرى، براى يك شخص مسلمان فقط گفتنِ اينكه من مسلمانم كافى نيست، زيرا مانند آن است كه انسانِ مريض بگويد من سالم هستم، همان طور كه گفته مريض به حال او سودى ندارد، گفتار مسلمان هم تا هنگامى كه به دستورات اسلام رفتار ننمايد بى تأثير است، لذا بايد گفتار را با كردار توأم ساخته و سخن را با عمل مطابقت و تأييد نمود، تا دنياى آباد و آخرتى سرافراز داشته باشيم. انشاءالله تعالى