موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی

 

▲مصرف خمس (مسئله 1566 تا 1585)

 

مسأله 1566ـ خمس را باید دو قسمت کرد: یک قسمت آن سهم مبارک امام(علیه السلام)است و نیم دیگر سهم سادات. سهم سادات را باید به سادات فقیر یا یتیم نیازمند، یا ساداتى که در سفر وامانده اند و نیازمند هستند، داد (هرچند در محلّ خود فقیر نباشند) ولى سهم امام(علیه السلام) را در زمان ما باید به مجتهد عادل یا نماینده او داد، تا در مصارفى که مورد رضاى امام(علیه السلام) است از مصالح مسلمین و مخصوصاً اداره حوزه هاى علمیّه و مانند آن مصرف کند.

 

مسأله 1567ـ صرف کردن قسمتى از سهم مبارک امام(علیه السلام) براى ساختن مساجد یا حسینیه ها یا بیمارستان و درمانگاه و مدارس، تنها در صورتى مجاز است که با اجازه مجتهد عادل و رعایت اولویّت باشد، ولى سهم سادات را جز در مورد ساداتى که گفته شد نمى توان مصرف کرد.

 

مسأله 1568ـ بدهکار مى تواند اگر مجتهد صلاح ببیند با او یا نماینده او مقدار بدهى خود را دست گردان کند و به ذمّه بگیرد و به اقساط بپردازد.

 

مسأله 1569ـ سهم سادات را بدون اجازه مجتهد نمى توان به ساداتى که در بالا گفته شد پرداخت (بنابر احتیاط واجب)، و سهم امام(علیه السلام) را نیز اگر بدون اجازه مجتهد بپردازد قبول نیست، مگر این که مجتهد بعداً بپذیرد و اجازه دهد.

 

مسأله 1570ـ کسى که بدهى زیادى از خمس دارد و قادر به اداى آن نیست اگر مجتهد مصلحت ببیند ممکن است مقدارى از سهم امام(علیه السلام) را به خودش ببخشد.

 

مسأله 1571ـ اگر کسى بخواهد سهم امام(علیه السلام) را به مجتهدى که از او تقلید نمى کند بدهد در صورتى مجاز است که بداند آن مجتهد و مجتهدى که از او تقلید مى کند سهم امام را یک طور مصرف مى کنند.

 

مسأله 1572ـ به سیّدى که عادل نیست مى توان خمس داد، ولى احتیاط واجب آن است به کسى بدهند که آشکارا گناه نکند و اگر در سفر مانده است در صورتى مى توان به او خمس داد که سفرش سفر معصیت نباشد، مگر این که توبه کند و باقیمانده سفر را در طریق معصیت انجام ندهد.

 

مسأله 1573ـ به سیّدى که دوازده امامى نیست نمى توان خمس داد و همچنین به کسى که واجب النّفقه است، مثلاً انسان نمى تواند به زنش که سیّده است خمس خود را بدهد، مگر این که آن زن ناچار باشد مخارج اشخاص دیگرى را که واجب النّفقه مرد نیستند بپردازد.

 

مسأله 1574ـ سیّد بودن سادات از راههاى زیر ثابت مى شود:

 

1ـ دو نفر عادل سیّد بودن او را تصدیق کند (یک نفر نیز کافى است).

 

2ـ در شهر و منطقه خود مشهور باشد که سیّد است، خواه این شهرت سبب یقین شود یا گمان.

 

مسأله 1575ـ سادات فقیرى که مخارج آنها بر دیگرى واجب است اگر آن شخص نتواند خرج او را بدهد مى توان به او خمس داد، مثلاً زن سیّده اى که شوهرش قادر به اداره زندگى او نیست مى تواند خمس بگیرد.

 

مسأله 1576ـ بنابر احتیاط واجب سادات نمى توانند بیش از مخارج یک سال خود را از خمس بگیرند.

 

مسأله 1577ـ بردن خمس از شهرى به شهر دیگر مانعى ندارد، خواه در شهر خودش مستحقّى باشد یا نه، ولى در هر صورت اگر تلف شود احتیاط واجب آن است که از اموال دیگرش بپردازد مخارج حمل و نقل نیز بر عهده اوست، امّا اگر به نماینده حاکم شرع دهد و او از شهرى به شهرى دیگر ببرد و تلف شود چیزى بر او نیست.

 

مسأله 1578ـ در صورتى که سادات فقیر نیاز به سرمایه اى براى کسب و کار داشته باشند مى توان از باب خمس به آنها داد (البتّه به مقدارى که نیاز زندگى آنها را تأمین کند).

 

مسأله 1579ـ هرگاه سهم سادات بیش از نیاز سادات باشد باید آن را به مجتهد عادل داد تا در مصارف دیگرى که صلاح مى داند صرف کند و اگر کمتر از نیاز سادات باشد مى توان از سهم امام(علیه السلام) به آنها داد، بنابراین کم و زیاد بودن سهم سادات مشکلى ایجاد نمى کند.

 

مسأله 1580ـ احتیاط واجب آن است که سهم سادات را از خود آن مال و یا از پول رایج بدهند، نه از جنس دیگر، مگر این که جنس دیگر را به مستحق بفروشد سپس بدهى او را از باب خمس حساب کند.

 

مسأله 1581ـ کسى که از سیّد نیازمندى طلبکار است مى تواند طلب خود را از باب خمس حساب کند، ولى در مورد سهم امام باید به اجازه حاکم شرع باشد.

 

مسأله 1582ـ لازم نیست به سیّد گفته شود که این پول خمس است، بلکه مى تواند به عنوان هدیه به او بدهد و نیّت خمس کند، همچنین در مورد سهم امام که به اذن حاکم شرع به اشخاص مستحقّى مى دهد.

 

مسأله 1583ـ مستحق نمى تواند خمس را بگیرد و به مالک ببخشد، مگر آن مقدار که در خور شأن اوست که اگر خودش مالى داشت به آن شخص ممکن بود ببخشد.

 

مسأله 1584ـ اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد نمى تواند از منافع آن سال کسر کند، مثلاً اگر دو هزار تومان خمس بدهکار است و از منافع سال بعد بیست هزار تومان بیشتر از مخارجش دارد باید خمس بیست هزار تومان را بدهد و دو هزار تومانى که از باب خمس بدهکار است از بقیّه بپردازد.

 

مسأله 1585ـ دادن سهم سادات به سادات به خاطر آن است که آنها از گرفتن زکات محرومند بنابراین تبعیضى محسوب نمى شود و محروم بودن آنها از زکات دلایلى دارد که در جاى خود گفته شده.