موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی

 

▲شکّیّات نماز (مسئله 1046)

 

مسأله 1046ـ شکیّات نماز 23 قسم است:

 

1ـ شکهایى که نماز را باطل مى کند و آن 8 قسم است.

 

2ـ شکهایى که نباید به آن اعتنا کرد و آن 6 قسم است.

 

3ـ شکهاى صحیح و آن 9 قسم است که شرح همه آنها در مسائل آینده به خواست خدا مى آید.

 

▲1ـ شکهاى باطل (مسئله 1047 تا 1048)

 

مسأله 1047ـ شکهاى هشتگانه اى که نماز را باطل مى کند به شرح زیر است:

 

1ـ شک در رکعتهاى نماز دو رکعتى مانند نماز صبح و نماز مسافر، ولى شک در نمازهاى مستحب دو رکعتى نماز را باطل نمى کند.

 

2ـ شک در رکعتهاى نماز سه رکعتى (مغرب).

 

3ـ شک در نماز چهار رکعتى هرگاه یک طرف شک ،یک باشد، مثل این که شک کند یک رکعت خوانده یا سه رکعت.

 

4ـ شک در نمازهاى چهار رکعتى پیش از تمام شدن سجده دوم در حالى که یک طرف شک دو باشد (مانند شک دو و سه قبل از اتمام دو سجده).

 

5ـ شک بین دو و پنج یا بیشتر از پنج.

 

6ـ شک بین سه و شش یا بیشتر (البتّه این شکها کمتر اتّفاق مى افتد ولى در عین حال باید حکم آن روشن شود).

 

7ـ شک بین چهار و شش یا بیشتر، ولى در اینجا احتیاط واجب آن است که مانند شک چهار و پنج عمل کند، یعنى بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد و سپس نماز را دوباره بخواند.

 

8ـ شک در عدد رکعتهاى نماز که اصلاً نداند چند رکعت خوانده است.

 

مسأله 1048ـ اگر یکى از شکهاى باطل در اثناء نماز براى انسان پیش آید نمى تواند نماز را بشکند، بلکه باید اوّل مقدارى فکر کند اگر شک پابرجا شود، نماز را رها کند.

 

▲2ـ شکهایى که اعتبار ندارد (مسئله 1049)

 

مسأله 1049ـ شکهایى که نباید به آنها اعتنا کرد به شرح زیر است:

 

1ـ شکّ بعد از محل

 

2ـ شکّ بعد از سلام

 

3ـ شکّ بعد از گذشتن وقت نماز

 

4ـ شکّ کثیرالشّک یعنى کسى که زیاد شک مى کند.

 

5ـ شکّ امام و ماموم

 

6ـ شکّ در نمازهاى مستحبّى و شرح هر یک از اینها در مسائل آینده مى آید.

 

▲اوّل: شکّ بعد از محل (مسئله 1050 تا 1057)

 

مسأله 1050ـ هرگاه در اثناء نماز بعد از گذشتن محل چیزى، شک کند آن را به جا آورده یا نه مثل این که بعد از داخل شدن در رکوع، شک در حمد و سوره کند و یا بعد از ورود در سجده شک در رکوع کند، در هیچ یک از این موارد نباید به شکّ خود اعتنا کند، خواه جزء بعدى رکن باشد یا غیر رکن.

 

مسأله 1051ـ هرگاه در آیات حمد یا سوره شک کند، مثلاً موقعى که وارد آیه دوم شده شک کند آیه اوّل را خوانده یا نه یا وارد کلمه اى از یک آیه شده، شک کند کلمه قبل را خوانده باید بنابر احتیاط برگردد و آن را به قصد قربت به جا آورد و بعد دنبال آن را ادامه دهد.

 

مسأله 1052ـ هرگاه بعد از رکوع یا سجود بداند ذکر واجب را گفته امّا نمى داند با شرایط و بطور صحیح انجام داده یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.

 

مسأله 1053ـ اگر در حال برخاستن شک کند تشهّد را به جا آورده یا نه یا در حالى که به سجده مى رود شک کند رکوع را به جا آورده یا نه احتیاط واجب آن است که برگردد و به جا آورد.

 

مسأله 1054ـ کسى که نشسته یا خوابیده نماز مى خواند هرگاه موقعى که حمد و تسبیحات مى خواند شک کند سجده یا تشهّد را به جا آورده یانه، باید اعتنا نکند، امّا اگر پیش از آن که مشغول حمد و تسبیحات شود شک کند باید به جا آورد.

 

مسأله 1055ـ هرگاه قبل از گذشتن محل، شک کند و برگردد و به جا آورد، بعد معلوم شود آن جزء را انجام داده بود و بار دوم اضافه بوده، اگر رکن باشد نمازش باطل مى شود و اگر رکن نباشد صحیح است.

 

مسأله 1056ـ هرگاه بعد از گذشتن محل، شک کند و طبق دستور، اعتنا نکرده و بگذرد، بعد متوجّه شود که آن عمل مشکوک را انجام نداده، هرگاه وارد رکن بعد نشده باید برگردد و به جا آورد و اگر وارد رکن بعد شده نمازش صحیح است، مگر آن که آن جزء مشکوکى که ترک شده رکن باشد.

 

مسأله 1057ـ هرگاه شک کند که «سلام» نماز را گفته یا نه یا شک کند درست گفته یا نه چنانچه وارد نماز دیگرى شده، یا مشغول کارى است که نماز را به هم مى زند،و از حال نمازگزار بیرون رفته باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر پیش از اینهاست باید برگردد و سلام را بگوید.

 

▲دوم: شکّ بعد از سلام (مسئله 1058)

 

مسأله 1058ـ هرگاه بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بود یا نه خواه شک مربوط به عدد رکعتهاى نماز باشد یا شرایط نماز، مانند قبله و طهارت و یا اجزاى نماز مانند رکوع و سجود، به شکّ خود اعتنا نمى کند.

 

▲سوم: شکّ بعد از وقت (مسئله 1059 تا 1060)

 

مسأله 1059ـ هرگاه بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز را خوانده یا نه یا حتّى گمان کند نخوانده است، به شک اعتنا نکند، ولى هرگاه پیش از گذشتن وقت نماز شک کند، باید نماز را به جا آورد، حتّى اگر گمان دارد نماز را خوانده کافى نیست.

 

مسأله 1060ـ هرگاه بعد از گذشتن وقت نمازظهر و عصر بداند فقط چهار رکعت نماز خوانده، ولى نداند به نیّت ظهر بوده یا عصر باید چهار رکعت نماز قضا به نیّت ما فى الذّمّه (یعنى نمازى که بر او واجب است) خواه ظهر یا عصر به جا آورد، امّا اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند یکى از آن دو نماز را به جا آورده ولى نداند مغرب بوده یا عشا بایدهم نماز مغرب را قضا کند و هم عشا را.

 

▲چهارم: شکّ کثیرالشّک (مسئله 1061 تا 1068)

 

مسأله 1061ـ «کثیرالشّک» یعنى کسى که زیاد شک مى کند نباید به شکّ خود اعتنا کند، خواه در عدد رکعات نماز باشد، یا در اجزاى نماز، یا شرایط نماز.

 

مسأله 1062ـ کثیرالشّک کسى است که بگویند زیاد شک مى کند و اگر کسى در یک نماز سه مرتبه شک کند یا در سه نماز پشت سرهم شک کند کثیرالشّک است.

 

مسأله 1063ـ هرگاه به خاطر یک حالت فوق العاده مانند بیمارى، غضب یا مصیبت موقّتاً گرفتار حالت کثرت شک شود باید به شکّ خود اعتنا کرده و مطابق احکام آن رفتار کند.

 

مسأله 1064ـ منظور از اعتنا نکردن به شک این است که آن طرف را که به نفع اوست بگیرد، مثلاً اگر شک کند سجده یا رکوع را به جا آورده، بنا بگذارد که به جا آورده است، هرچند از محل آن نگذشته است، یا اگر شک کند نماز صبح را دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است.

 

مسأله 1065ـ کسى که فقط در یک مورد نماز زیاد شک مى کند (مثلاً در حمد و سوره) چنانچه در چیزهاى دیگر شک کند باید به دستور شک عمل نماید، تنها درموردى که زیاد شک مى کند اعتنا نخواهد کرد، همچنین اگر کسى در نماز معیّنى مانند نماز صبح زیاد شک مى کند، فقط در آن باید اعتنا نکند و نیز اگر کسى در مکان مخصوصى ( مثلاً وقتى در میان جمع نماز مى خواند) زیاد شک مى کند فقط در همان جا اعتنا به شکّ خود نمى کند.

 

مسأله 1066ـ هرگاه انسان شک کند کثیرالشّک شده یا نه بنا مى گذارد بر این که کثیرالشّک نشده و بعکس اگر کثیرالشّک بوده، تا یقین نکند به حال معمولى برگشته، باید به شکّ خود اعتنا نکند.

 

مسأله 1067ـ کسى که زیاد شک مى کند اگر شک کند رکنى را به جا آورده یا نه (مانند رکوع) و به آن اعتنا نکند بعد یادش بیاید که آن را به جا نیاورده است، چنانچه وارد رکن بعد نشده باید آن را به جا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، ولى اگر غیر رکن باشد و بعد یادش بیاید که به جا نیاورده، چنانچه وارد رکن بعد نشده به جا مى آورد و اگر وارد رکن بعد شده بر نمى گردد و نمازش صحیح است.

 

مسأله 1068ـ اشخاص وسواسى باید به یقین و شکّ خود عمل نکنند بلکه مطابق اشخاص معمولى عمل کنند خواه یقین براى آنها حاصل شود یا نه، و الاّ در بسیارى از موارد نمازشان باطل خواهد بود.

 

▲پنجم: شکّ امام و مأموم (مسئله 1069 تا 1070)

 

مسأله 1069ـ اگر امام جماعت در عدد رکعتهاى نماز شک کند، مثلاً نداند سه رکعت خوانده یا چهاررکعت هرگاه مأموم بداند چهار رکعت خوانده با علامتى به امام مى فهماند و امام باید مطابق آن عمل کند و بعکس اگر امام مى داند چند رکعت خوانده، ولى مأموم شک مى کند، باید از امام پیروى کند و به شکّ خود اعتنا نکند.

 

مسأله 1070ـ براى آگاه کردن امام ممکن است به عدد رکعات نماز دست بر زانو بزند، یا «اللّه اکبر» بگوید و یا به هر ترتیب دیگر که سخن گفتن و کارى بر خلاف نماز انجام دادن در آن نباشد، ولى نباید قبل از امام برخیزد و نماز خود را ادامه دهد.

 

▲ششم: شکّ در نماز مستحبّى (مسئله 1071 تا 1076)

 

مسأله 1071ـ هرگاه در عدد رکعتهاى نماز مستحبّى شک کند مخیّر است بنا را بر کمتر بگذارد یا بیشتر، مگر این که طرف بیشتر، نماز را باطل کند که در این صورت بنا را بر کمتر مى گذارد، مثلاً اگر شک میان یک و دو کند مخیّر است بنا را بر یک یا دو بگذارد، امّا اگر شک در میان دو و سه کند حتماً بنا را بر دو، مى گذارد.

 

مسأله 1072ـ کم و زیاد شدن رکن در نافله نیز اشکال دارد.

 

مسأله 1073ـ شک در افعال نماز مستحب با نماز واجب فرق ندارد، مثلاً اگر شک در حمد یا رکوع کند چنانچه محل آن نگذشته است باید به جا آورد و اگر محلّ آن گذشته است اعتنا نکند.

 

مسأله 1074ـ در نمازهاى مستحبّى بنابر احتیاط واجب باید به ظنّ و گمان خود عمل کند، تا آنجا که نماز را باطل نمى کند، مثلاً اگر گمانش به دو رکعت مى رود بنا بر آن بگذارد و اگر گمانش به سه رکعت مى رود باید بنا بر همان دو بگذارد.

 

مسأله 1075ـ نمازهاى مستحب سجده سهو ندارد، یعنى اگر کارى کند که در نمازهاى واجب سجده سهو دارد، در نمازهاى مستحب سجده سهو لازم نیست، همچنین سجده و تشهّد فراموش شده در نمازهاى مستحب قضا ندارد.

 

مسأله 1076ـ هرگاه بعد از گذشتن وقت نماز نافله شک کند آن را به جا آورده یا نه، اعتنا نکند و اگر وقت باقى است به جا آورد.

 

▲3ـ شکهاى صحیح (مسئله 1077)

 

مسأله 1077ـ چنانچه گفته شد شک در عدد رکعتهاى نمازهاى چهار رکعتى در نُه صورت صحیح است:

 

 اوّلـ شک میان «دو و سه» بعد از سر برداشتن از سجده دوم: باید بنابگذارد که سه رکعت خوانده و یک رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده به دستورى که بعداً گفته مى شود به جا آورد و اگر در سجده دوم بعد از ذکر واجب شک کند بنا بر احتیاط واجب همین دستور را عمل کند، بعداً نماز را هم اعاده نماید (این حکم در تمام مواردى که شک باید بعد از تمام کردن سجده دوم باشد جارى است).

 

دوّمـ شک میان «سه و چهار»: که در هر جاى نماز باشد بنابر چهار مى گذارد و نماز را تمام کرده و بعداًزآن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده، یا دو رکعت نشسته، به جا مى آورد.

 

سومـ شک میان «دو و چهار» بعد از سر برداشتن از سجده دوم: که باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.

 

چهارمـ شک میان «دو و سه و چهار» بعد از سر برداشتن از سجده دوم: باید بنا را بر چهار بگذارد و بعد از نماز، دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، سپس دو رکعت نشسته به جا آورد.

 

پنجمـ شک میان «چهار و پنج» بعد از سر برداشتن از سجده دوم: بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند و بعد از آن دو سجده سهو به جا مى آورد.

 

ششمـ شک میان «چهار و پنج» در حال ایستاده: باید بنشیند تا شک او تبدیل به سه و چهار شود و بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند بعد یک رکعت نماز احتیاط ایستاده، یا دو رکعت نشسته به جا مى آورد و احتیاط واجب آن است که نماز را نیز اعاده کند.

 

هفتمـ شک بین «سه و پنج» در حال ایستاده: باید بنشیند و شک او به دو و چهار برمى گردد، بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى کند، سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده به جا مى آورد و بنابر احتیاط واجب اصل نماز را نیز اعاده مى کند.

 

هشتمـ شک بین «سه و چهار و پنج» در حال ایستاده: باید بنشیند و شک او به دو و سه و چهار برمى گردد، بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تکمیل کرده، سپس دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دورکعت نشسته به جا مى آورد و احتیاطاً اصل نماز را اعاده مى کند.

 

نهمـ شک میان «پنج و شش» در حال ایستاده: باید بنشیند و شک او به چهار و پنج بر مى گردد، نماز را تمام کرده و دو سجده سهو به جا مى آورد و بنابر احتیاط اصل نماز را اعاده مى کند.