موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی

 

▲واجبات نماز (مسئله 862 تا 864)

 

مسأله 862ـ واجبات نماز یازده چیز است: 1ـ نیّت، 2ـ تکبیرة الاحرام، یعنى «اللّهُ اکبرُ» در اوّل نماز، 3ـ قیام، 4ـ قرائت، 5ـ رکوع، 6ـ سجود، 7ـ ذکر رکوع و سجود، 8ـ تشهّد، 9ـ سلام، 10ـ ترتیب، 11ـ موالات (پى در پى به جا آوردن اجزاء نماز).

 

مسأله 863ـ واجبات نماز بر دوگونه است: بعضى رکن است و بعضى غیر رکن، رکن چیزى است که اگر آن را به جا نیاورد یا اضافه کند نماز باطل است، خواه عمداً باشد یا از روى سهو و اشتباه، ولى در واجبات غیر رکنى هنگامى نماز باطل مى شود که آن را عمداً کم و زیاد کند و اگر از روى سهو و اشتباه کم و زیاد کند نماز صحیح است.

 

مسأله 864ـ ارکان نماز پنج چیز است: اوّل نیّت. دوم تکبیرة الاحرام. سوم قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام متّصل به رکوع، یعنى ایستادن پیش از رکوع. چهارم رکوع. پنجم دو سجده (البتّه در نیّت زیادى تصوّر نمى شود و زیادى تکبیرة الاحرام نیز اگر از روى سهو باشد نماز را باطل نمى کند، هرچند احتیاط مستحب آن است که آن را اعاده کند).

 

▲1ـ نیّت (مسئله 865 تا 870)

 

مسأله 865ـ نماز را باید به قصد قربت یعنى براى اطاعت فرمان خدا انجام داد و لازم نیست نیّت را به زبان آورد و یا در اوّل نماز از قلب بگذراند، همین اندازه که اگر سؤال کنند چه مى کنى، بتواند جواب دهد که براى خدا نماز مى خوانم کافى است.

 

مسأله 866ـ در موقع نیّت باید قصد کند که نماز ظهر مى خواند یا عصر یا نمازهاى دیگر و اگر فقط نیّت کند چهار رکعت نماز مى خوانم کافى نیست، بلکه نمازى را که مى خواند باید در نیّت خود معیّن کند و احتیاط واجب آن است که قضا و ادا بودن آن را نیز معیّن نماید.

 

مسأله 867ـ نیّت باید تا آخر نماز ادامه داشته باشد و اگر طورى غافل شود که نداند چه مى کند نمازش باطل است.

 

مسأله 868ـ هرکس براى ریا یعنى نشان دادن به مردم نماز یا عبادت دیگرى را انجام دهد علاوه بر این که عبادتش باطل است گناه کبیره نیز انجام داده است و اگر خدا و مردم را هر دو در نظر بگیرد باز عملش باطل و گناه کبیره است.

 

مسأله 869ـ اگر قسمتى از نماز را به قصد ریا انجام دهد نماز باطل است، خواه قسمت واجب باشد مثل حمد و سوره، یا مستحب مانند قنوت، بنابراحتیاط واجب.

 

مسأله 870ـ هرگاه اصل نماز را براى خدا مى خواند، ولى به قصد ریا آن را در مسجد یا در اوّل وقت یا با جماعت انجام مى دهد نمازش باطل است، ولى اگر براى ریا نیست بلکه نماز خواندن در اوّل وقت یا در مسجد براى او راحت تر است اشکالى ندارد.

 

▲2ـ تکبیرة الاحرام (مسئله 871 تا 878)

 

مسأله 871ـ اوّلین جزء نماز «اَللّهُ اَکْبَرُ» است که آن را «تکبیرة الاحرام» مى گویند و ترک آن خواه از روى عمد باشد یا سهو نماز را باطل مى کند، امّا اضافه کردن آن (یعنى به جاى یک اَللّهُ اَکْبَرُ مثلاً دو مرتبه اَللّهُ اَکْبَرُ بگوید) اگر عمدى باشد موجب باطل شدن نماز است.

 

مسأله 872ـ «اَللّهُ اَکْبَرُ» مانند سایر ذکرهاى نماز و حمد و سوره باید به عربى صحیح گفته شود و عربى غلط یا ترجمه آن کافى نیست.

 

مسأله 873ـ باید موقع گفتن تکبیرة الاحرام بدن آرام باشد و اگر در حالى که مثلاً قدم بر مى دارد اَللّهُ اَکْبَرُ بگوید باطل است و چنانچه سهواً بگوید احتیاط واجب آن است کارى کند که نماز باطل شود (مثلاً صورت را به طرف پشت قبله کند) و دوباره تکبیر بگوید.

 

مسأله 874ـ تکبیر و حمد و سوره و سایر ذکرهاى نماز را باید طورى بخواند که اگر مانعى در کار نباشد حدّاقل خودش آن را بشنود.

 

مسأله 875ـ کسانى که به خاطر بیمارى یا لال بودن نمى توانند تکبیر را درست بگویند باید هر طورى مى توانند بگویند و اگر هیچ نمى توانند بگویند احتیاط واجب آن است که اشاره کنند و با زبانى که در میان افراد کر و لال متعارف است آن را ادا نمایند و در قلب خود نیز بگذرانند.

 

مسأله 876ـ مستحبّ است بعد از تکبیرة الاحرام به قصد رجاء این دعا را بخوانند: «یا مُحْسِنُ قَدْ اَتاکَ الْمُسىءُ وَ قَدْ أَمَرْتَ الْمـُحْسِنَ اَنْ یَتَجاوَزَ عَنِ الْمُسیئِ اَنتَ الْمـُحْسِنُ وَ أَنَا الْمُسیئُ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ تَجاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنّى. یعنى: «اى خداى نیکوکار! بنده گنهکارت به در خانه تو آمده است تو امر کرده اى که نکوکار از گنهکار بگذرد،تو نیکو کارى و من گنهکارم، به حقّ محمّد و آل محمّد رحمتت را بر محمّد و آل محمّد بفرست و از کارهاى زشتى که مى دانى از من سرزده بگذر!»

 

مسأله 877ـ مستحبّ است در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و سایر تکبیرهاى نماز دستها را تا مقابل گوش بالاببرد.

 

مسأله 878ـ هرگاه شک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یا نه، چنانچه مشغول خواندن حمد شده است به شک خود اعتنا نکند واگر چیزى نخوانده باید تکبیر را بگوید و هرگاه مى داند تکبیرة الاحرام را گفته امّا شک دارد که صحیح گفته است یا نه، اگر این شک بعد از گفتن تکبیر پیدا شود اعتنا نکند.

 

▲3ـ قیام (مسئله 879 تا 895)

 

مسأله 879ـ قیام یعنى ایستادن، در دو جاى نماز، واجب و رکن است: هنگام گفتن تکبیرة الاحرام و قیام قبل از رکوع که آن را «قیام متّصل به رکوع» گویند، ولى قیام در موقع خواندن حمد و سوره و همچنین بعد از رکوع واجب است امّا رکن نیست.

 

مسأله 880ـ هرگاه رکوع را فراموش کند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید که رکوع نکرده باید بایستد و به رکوع رود و اگر به حالت خمیدگى به رکوع برگردد نماز او باطل است زیرا قیام متّصل به رکوع را به جا نیاورده است.

 

مسأله 881ـ در موقع قیام نباید بدن و پاها را حرکت دهد و به طرفى خم شود یا به جایى تکیه کند، ولى اگر از روى ناچارى باشد مانعى ندارد.

 

مسأله 882ـ هرگاه در حال قیام براى حمد و سوره از روى فراموشى بدن و پاها را حرکت دهد یا به طرفى خم شود نماز باطل نیست، امّا اگر در موقع تکبیرة الاحرام و قیام متّصل به رکوع باشد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام کند و اعاده نماید.

 

مسأله 883ـ هرگاه در موقع قیام روى یک پا بایستد نمازش اشکال دارد، ولى لازم نیست سنگینى بدن را بطور مساوى روى هر دو پا قرار دهد.

 

مسأله 884ـ اگر پاها را بیش از اندازه گشادبگذارد بطورى که از شکل ایستادن بیرون رود نمازش باطل است، مگر این که ناچار باشد.

 

مسأله 885ـ هرگاه در نماز مى خواهد کمى جلو یا عقب رود یا بدن را کمى به طرف راست و چپ حرکت دهد باید چیزى نگوید ولى «بِحَوْلِ اللّهِ وَ قُوَّتِهِ اَقُومُ وَ اَقْعُدُ» را باید در حال برخاستن بگوید.

 

مسأله 886ـ در موقع ذکرهاى واجب نماز نیز باید بدن آرام باشد، بلکه احتیاط واجب آن است که در ذکرهاى مستحب نیز این معنى رعایت شود.

 

مسأله 887ـ هرگاه در حال حرکت بدن ذکر بگوید مثلاً موقع رفتن رکوع یا در حال رفتن به سجده تکبیر آن را بگوید، احتیاط آن است که نماز را دوباره بخواند، مگر آن که قصدش مطلق ذکر باشد، یعنى نه آن تکبیر مخصوصى که مثلاً قبل از سجده در حال ایستادن گفته مى شود، بلکه از آنجا که ذکر خدا در هر جاى نماز خوب است تکبیر مى گوید.

 

مسأله 888ـ هرگاه در موقع قرائت حمد و سوره یا تسبیحات بى اختیار بقدرى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود و یا مثلاً در میان جمعیّت باشد و به او تنه بزنند و او را حرکت دهند احتیاط واجب آن است که بعد از آرام گرفتن بدن آنچه را در حال حرکت خوانده دوباره بخواند.

 

مسأله 889ـ هرگاه در بین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند و اگر از نشستن هم عاجز شود باید بخوابد، ولى تا بدنش آرام نگرفته باید چیزى نخواند.

 

مسأله 890ـ کسى که نمى تواند ایستاده نماز بخواند باید بنشیند، ولى اگر بتواند بایستد و به عصا یا دیوار و مانند آن تکیه کند، یا پاهایش را از هم دور بگذارد باید ایستاده نماز بخواند، مگر این که فوق العاده براى او زحمت داشته باشد، همچنین مادام که مى تواند نشسته نماز بخواند هرچند به چیزى تکیه کند باید خوابیده نماز نخواند و هرگاه نتواند باید به پهلوى راست بخوابد، بطورى که جلو بدن او رو به قبله باشد و اگر نتواند به پهلوى چپ و اگر آن هم ممکن نیست به پشت بخوابد بطورى که کف پاهاى او رو به قبله باشد.

 

مسأله 891ـ کسى که مى تواند قسمتى از نماز را ایستاده بخواند واجب است آن مقدار را بایستد و بقیّه را بنشیند و اگر نتوانست بخوابد.

 

مسأله 892ـ هرگاه کسى بر اثر ناتوانى نماز را خوابیده بخواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند باید آن مقدار را که مى تواند، بنشیند و یا اگر مى تواند برخیزد و همچنین کسانى که نشسته نماز مى خوانند و در اثناء نماز توانایى ایستادن پیدا مى کنند باید بایستند، ولى تا بدن آرام نگرفته است چیزى نخوانند.

 

مسأله 893ـ کسى که احتمال مى دهد تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند بنابر احتیاط واجب در اوّل وقت نماز نخواند.

 

مسأله 894ـ هرگاه توانایى بر ایستادن دارد امّا مى داند یا احتمال عقلائى مى دهد که براى او ضرر داشته باشد، یا بیمارى اش طولانى مى شود، یا مثلاً زخم یا شکستگى استخوان او دیر التیام پیدا مى کند، باید نشسته نماز بخواند و اگر آن هم ضرر دارد خوابیده نماز بخواند.

 

مسأله 895ـ شایسته است در حال ایستادن بدن را راست نگه دارد، شانه ها را پایین بیندازد، دستها را روى رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، سنگینى بدن را بطور مساوى روى دو پا بیندازد و به محل سجده نگاه کند و با خضوع و خشوع باشد، مردان کمى پاها را باز بگذارند و زنان به هم بچسبانند.

 

▲4ـ قرائت (مسئله 896 تا 926)

 

مسأله 896ـ در رکعت اوّل و دوم نمازهاى واجب روزانه باید بعد از تکبیرة الاحرام سوره حمد را قرائت کند و بعد از آن بنابر احتیاط واجب یک سوره تمام از قرآن مجید را و خواندن یک یا چند آیه کافى نیست. و باید توجّه داشت که سوره «فیل» و «ایلاف» یک سوره حساب مى شود و همچنین سوره «والضّحى» و «الم نشرح».

 

مسأله 897ـ در تنگى وقت یا در جایى که ترس از دزد یا درنده اى باشد مى توان سوره را ترک کرد و همچنین در جایى که عجله براى کار مهمّى داشته باشد.

 

مسأله 898ـ واجب است قرائت حمد قبل از سوره باشد و اگر عمداً برخلاف این انجام دهد نمازش باطل است اگر از روى اشتباه باشد چنانچه قبل از رکوع یادش بیاید باید برگردد و درست بخواند، امّا اگر بعد از رسیدن به حدّ رکوع یادش بیاید نمازش صحیح است، همچنین اگر حمد یا سوره یا هر دو را فراموش کند.

 

مسأله 899ـ هرگاه در نماز واجب یکى از چهار سوره اى را که آیه سجده دارد(1) عمداً بخواند بنابراحتیاط واجب باید سجده را به جا آورد سپس برخیزد و حمد و سوره دیگرى بخواند و نماز را تمام کند و بعد اعاده نماید و چنانچه سهواً مشغول خواندن سوره سجده شود اگر قبل از رسیدن به آیه سجده متوجّه گردد باید آن سوره را رها کرده و سوره دیگرى بخواند و اگر از نصف گذشته باشد احتیاطاً نماز را اعاده کند اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید به ترتیب بالا عمل کند.

 

مسأله 900ـ خواندن سوره هاى سجده در نمازهاى مستحب مانعى ندارد و باید به دنبال آیه سجده، سجده کند، سپس برخیزد و نماز را ادامه دهد.

 

مسأله 901ـ در نمازهاى مستحبّى مى توان سوره را ترک کرد حتّى آن نماز مستحبّى که بهواسطه نذر کردن واجب شده باشد، ولى نمازهاى مستحبّى مخصوصى که سوره هاى خاصّى دارد باید به دستور آن عمل کرد.

 

مسأله 902ـ مستحبّ است در رکعت اوّل نماز ظهر روز جمعه بعد ازحمد، سوره جمعه بخواند در رکعت دوم، سوره منافقین را و هرگاه مشغول یکى از اینها شود احتیاط واجب آن است که به سوره دیگرى عدول نکند.

 

مسأله 903ـ عدول کردن از سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ»، یا سوره «قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ» به سوره دیگرى در هر نماز باشد جایز نیست، جز در نماز جمعه که اگر به جاى سوره جمعه و منافقین یکى از این دو سوره را بخواند پیش از آن که به نصف برسد مى تواند آن را رها کرده، سوره جمعه و منافقین را بخواند.

 

مسأله 904ـ هرگاه غیر سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ» و «قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ» را در نماز بخواند مى تواند آن را رها کرده و سوره دیگرى را بخواند، به شرط این که به نصف نرسیده باشد.

 

مسأله 905ـ هرگاه مقدارى از سوره را فراموش کند، یا از جهت تنگى وقت نتواند به آن ادامه دهد، مى تواند آن را رها کرده و سوره دیگرى را بخواند، خواه از نصف گذشته باشد و خواه سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ» و یا «قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ» باشد یا نه.

 

مسأله 906ـ واجب است مردان حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند و حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند و زنان نیز باید حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند، امّا حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را مى توانند بلند یا آهسته بخوانند، ولى اگر نامحرم صداى آنها را بشنود احتیاط مستحب آن است که آهسته بخوانند.

 

مسأله 907ـ در جایى که باید حمد و سوره را بلند بخواند اگر عمداً یک کلمه را آهسته بخواند نماز باطل است، همچنین در جایى که باید آهسته بخواند اگر یک کلمه را بلند بخواند نماز باطل مى شود.

 

مسأله 908ـ هرگاه در جایى که باید قرائت را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند یا در جایى که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند نمازش باطل است، ولى اگر از روى فراموشى، یا ندانستن مسأله باشد، صحیح است، مگر این که در یاد گرفتن مسأله کوتاهى کرده باشد که بنابر احتیاط واجب اعاده مى کند.

 

مسأله 909ـ هرگاه در اثناء حمد و سوره متوجّه شود مقدارى را بر خلاف دستور بالا سهواً بلند یا آهسته خوانده لازم نیست برگردد، هرچند بهتر است که برگردد و صحیح بخواند.

 

مسأله 910ـ هرگاه کسى در قرائت و ذکر نماز صداى خود را بیش از حدّ معمول بلند کند و با فریاد بخواند نمازش باطل است.

 

مسأله 911ـ باید قرائت و ذکر نماز را صحیح بخواند و اگر نمى داند یاد بگیرد، امّا کسانى که نمى توانند تلفّظ صحیح را یاد بگیرند باید همانطور که مى توانند بخوانند و براى چنین اشخاصى بهتر است که تا مى توانند نماز خود را با جماعت به جا آورند.

 

مسأله 912ـ کسى که دریاد گرفتن قرائت و ذکر نماز کوتاهى کرده نمازش باطل است و اگر وقت تنگ شده احتیاط واجب آن است که با جماعت نماز بخواند و اگر دسترسى به جماعت ندارد نمازش در تنگى وقت صحیح است.

 

مسأله 913ـ کسى نمى تواند براى یاد دادن واجبات نماز، مزد بگیرد (بنابراحتیاط واجب) امّا براى مستحبّات مانعى ندارد، مگر این که از شعائر دین باشد یا حفظ احکام الهى منوط به تعلیم آن گردد.

 

مسأله 914ـ هرگاه یکى از کلمات حمد و سوره یا ذکرهاى دیگر نماز را نداند، یا زیر و زبر آن را غلط بخواند، یا حرفى را به حرف دیگرى تبدیل کند، مثلاً به جاى (ض) (ز) بگوید بطورى که از نظر لغت عرب غلط باشد، نماز او باطل است.

 

مسأله 915ـ هرگاه کلمه یا تلفّظ آیه یا ذکرى را صحیح مى دانسته و مدّتى در نمازها خوانده وبعد مى فهمد غلط بوده، نمازش اعاده ندارد، هرچند احتیاط مستحب اعاده یا قضاى آن است.

 

مسأله 916ـ لازم نیست آنچه را علماى تجوید براى بهتر خوانى قرآن ذکر کرده اند رعایت کند، بلکه لازم است طورى بخواند که بگویند عربى صحیح است هرچند رعایت دستورات تجوید بهتر است.

 

مسأله 917ـ احتیاط واجب آن است که در نماز، وقف به حرکت ننماید و معنى وقف به حرکت آن است که زیر و زبر آخر کلمه را بگوید امّا بین آن کلمه و کلمه بعد فاصله دهد، مثل این که بگوید: اَللّهُ اَکْبَرُ (و آخر آن راپیش دهد) امّا مدّتى سکوت کند بعد بِسْمِ اللّه را شروع نماید، ولى وصل به سکون مانعى ندارد، هرچند ترک آن بهتر است، معنى وصل به سکون این است که آخر جمله را بدون زیر و زبر بخواند و بلافاصله آیه یا کلمه بعد را بگوید.

 

مسأله 918ـ در رکعت سوم و چهارم نمازهاى سه رکعتى و چهار رکعتى مخیر است که حمد بخواند (بدون سوره) یا سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنى «سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ» بگوید، بلکه یک مرتبه نیز کافى است و مانعى ندارد در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید.

 

مسأله 919ـ واجب است در رکعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات اربعه را آهسته بخوانند، حتّى بِسْم اللّه را ( بنابر احتیاط واجب).

 

مسأله 920ـ اگر در رکعت اوّل و دوم نماز به گمان این که رکعت سوم و چهارم است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع متوجّه شود باید برگردد و حمد و سوره بخواند و اگر در رکوع یا بعد از آن بفهمد نمازش صحیح است و احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو به جا آورد.

 

مسأله 921ـ اگر در رکعت سوم یا چهارم مى خواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا بعکس مى خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد، کافى نیست، باید برگردد و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند، ولى اگر هر دو در نیّت او بوده است هر کدام به زبانش آید کافى است.

 

مسأله 922ـ مستحبّ است بعد از تسبیحات استغفار کند مثلاً بگوید: «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» یا بگوید: «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لى».

 

مسأله 923ـ اگر در رکوع یا بعد از آن شک کند که تسبیحات را خوانده یا نه، اعتنا به شک نکند، امّا اگر هنوز به اندازه رکوع خم نشده احتیاط واجب آن است که برگردد و بخواند.

 

مسأله 924ـ هرگاه در آیه و یا ذکرى از نماز شک کند باید آن را تکرار کند تا صحیح بگوید، امّا اگر به حدّ وسواس برسد باید اعتنا نکند و اگر اعتنا کند نمازش اشکال دارد و بنابر احتیاط واجب باید دوباره بخواند.

 

مسأله 925ـ مستحبّ است در رکعت اوّل نماز پیش از خواندن حمد بگوید:

«اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ» و نیز مستحبّ است امام جماعت «بِسْمِ اللّه» را در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر در جماعت بلند بگوید، همچنین مستحبّ است حمد و سوره و اذکار نماز را شمرده بخواند و آیات را به هم نچسباند و مخصوصاً به معنى آنها توجّه داشته باشد و اگر نماز را با جماعت مى خواند بعد از تمام شدن حمد امام، به امید ثواب پروردگار بگوید: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ رِبِّ الْعالَمینَ» و بعد از خواندن سوره «قُلْ هُوَ اللّه اَحَدٌ» یک یا دو یا سه مرتبه بگوید: «کَذلِکَ اللّهُ رَبِّى» یا «کَذلِکَ اللّهُ رَبُّنَا».

 

مسأله 926ـ شایسته است در نمازها در رکعت اوّل سوره «اِنّا اَنْزَلْناهُ» و در رکعت دوم سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ» را بخواند و هیچ سوره اى را در هر دو رکعت تکرار نکند، مگر سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ» و سزاوار نیست در تمام نمازهاى شبانه روز سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ» را ترک کند و بهتر است سوره هایى براى نماز انتخاب شود که مردم را متوجّه امورى که به آن نیاز دارند و ترک گناهانى که به آن آلوده اند کند.

 

ــــــــــــــــــــــــــــ

 

1. سوره الم سجده ـ سوره حم سجده (فصّلت) ـ سوره والنّجم و سوره اقرأ (علق).

 

▲5ـ رکوع (مسئله 927 تا 943)

 

مسأله 927ـ در هر رکعت بعد از قرائت، یک رکوع واجب است، یعنى به اندازه اى خم شود که اگر بخواهد کف دستها را به زانو بگذارد بتواند، بلکه احتیاط واجب آن است که کف دستها را بر زانو بگذارد.

 

مسأله 928ـ کسى که دست یا زانوى او با دیگران تفاوت دارد، مثلاً دستش خیلى بلند است که اگر کمى خم شود به زانو مى رسد، یا زانویش خیلى پایین است چنین کسى باید به اندازه معمول خم شود.

 

مسأله 929ـ کسى که نماز نشسته مى خواند براى رکوع باید بقدرى خم شود که بگویند رکوع کرده است.

 

مسأله 930ـ خم شدن باید به قصد رکوع باشد، بنابراین اگر بدون این قصد خم شود نمى تواند آن را رکوع حساب کند، بلکه باید بایستد و به قصد رکوع خم شود.

 

مسأله 931ـ در رکوع واجب است ذکر بگوید، ذکر رکوع بنابر احتیاط واجب سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رِبِّىَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» است که باید به عربى صحیح گفته شود و مستحبّ است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه تکرار کند.

 

مسأله 932ـ در موقع ذکر واجب باید بدن آرام باشد و براى ذکر مستحب نیز اگر آن را به قصد ذکر رکوع مى گوید آرام بودن بدن لازم است.

 

مسأله 933ـ هرگاه در موقعى که مشغول ذکر واجب است کسى به او تنه بزند، یا به علّت دیگرى بدن از آرامش بیرون رود، باید بعد از آرام گرفتن دوباره ذکر را بگوید، ولى حرکات مختصر اشکال ندارد.

 

مسأله 934ـ هرگاه ذکر را قبل از رسیدن به حدّ رکوع و آرام گرفتن بدن بگوید باید آن را بعد از آرام گرفتن اعاده کند، حتّى اگر عمداً این کار را کند احتیاط این است که نماز را نیز بعداً اعاده نماید.

 

مسأله 935ـ هرگاه پیش از تمام شدن ذکر واجب عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است و اگر سهواً باشد چنانچه پیش از خارج شدن از حال رکوع متوجّه شود باید در حال آرامى بدن دوباره ذکر را بگوید و اگر بعد از آن که از حال رکوع خارج شد متوجّه گردد، نمازش صحیح است.

 

مسأله 936ـ کسى که نمى تواند به اندازه رکوع خم شود اگر بتواند باید به چیزى تکیه کند و رکوع نماید و اگر آن هم ممکن نشود باید به هر اندازه که ممکن است خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود باید رکوع را به صورت نشسته انجام دهد، و اگر آن هم ممکن نشود در حال ایستاده با سر اشاره مى کند و اگر این را هم نتواند به نیّت رکوع چشمها را بر هم مى گذارد و ذکر را مى گوید و به نیّت برخاستن از رکوع چشمها را بازمى کند.

 

مسأله 937ـ هرگاه کسى مى تواند رکوع کند امّا به خاطر بیمارى یا علّت دیگرى نمى تواند به اندازه ذکر واجب توقّف کند باید پیش از آن که از حال رکوع خارج شود ذکر واجب را بگوید هرچند بدن آرام نباشد و اگر نتواند، در حال برخاستن ذکر را تمام کند.

 

مسأله 938ـ هرگاه کسى بر اثر پیرى خمیده شده، یا به خاطر بیمارى یا به علّت دیگر به حالتى شبیه رکوع درآمده، باید در موقع نماز آن قدر که مى تواند کمر را براى قرائت راست کند و اگر نمى تواند قدرى کمر را قبل از رکوع راست کند سپس به حال رکوع در آید و اگر آن هم ممکن نشود براى انجام رکوع کمى بیشتر خم شود، به شرط این که از حالت رکوع خارج نگردد و اگر آن هم ممکن نشود احتیاط این است که هم با سر اشاره کند و هم قصد کند که آن حالتش جزء رکوع باشد.

 

مسأله 939ـ رکوع از واجبات رکنى است که اگر ترک شود یا در یک رکعت دو رکوع یا بیشتر به جا آورد نماز باطل است خواه عمداً باشد یا از روى سهو و فراموشى.

 

مسأله 940ـ بعد از تمام شدن رکوع، واجب است راست بایستد و بعد از آرام گرفتن بدن به سجده رود و اگر عمداً این کار را ترک کند نمازش باطل است، امّا اگر از روى سهو باشد اشکالى ندارد.

 

مسأله 941ـ هرگاه رکوع را فراموش کند و پیش از سجده اوّل یا میان دو سجده، یا قبل از آن که پیشانى براى سجده دوم به زمین رسد متوجّه شود، باید برگردد و بایستد و بعد به رکوع رود.

 

مسأله 942ـ مستحبّ است پیش از رفتن به رکوع در حالى که راست ایستاده «اللّهُ اَکْبَرُ» بگوید و در حال رکوع زانوها را عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد، گردن را بکشد و مساوى پشت نگه دارد و میان دو قدم نگاه کند و بعد از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاددرحالى که بدن آرام است بگوید: «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ».

 

مسأله 943ـ در احکام رکوع فرقى بین نماز واجب و مستحب نیست، حتّى زیادى رکوع بنابر احتیاط واجب.

 

▲6ـ سجود (مسئله 944 تا 945)

 

مسأله 944ـ در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب دو سجده واجب است و محلّ آن بعد از رکوع است و هرگاه هر دو را عمداً یا از روى فراموشى ترک کند یا به جاى دو سجده چهار سجده به جا آورد نماز باطل است، امّا زیادى یا کمى یک سجده به شرط این که از روى سهو باشد نماز را باطل نمى کند.

 

مسأله 945ـ در سجده باید هفت موضع بر زمین قرار گیرد: پیشانى، کف دستها، سر دو زانو، سردوانگشت بزرگ پا و هرگاه یکى از این اعضا را عمداً بر زمین نگذارد سجده اش باطل است و اگر سهواً پیشانى را به زمین نگذارد باز سجده باطل است، امّا اگر پیشانى به زمین باشد و بعضى دیگر از اعضا را سهواً به زمین نگذارد سجده صحیح است.

 

▲7ـ ذ کر رکوع و سجود (مسئله 946)

 

مسأله 946ـ در رکوع واجب است ذکر بگوید، ذکر رکوع بنابر احتیاط واجب سه مرتبه «سُبْحَانَ اللّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» است. ذکر سجده نیز واجب است و احتیاط آن است که حدّاقل سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رِبِّىَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ» بگوید و هرچه بیشتر بگوید بهتر است.

 

▲احکام سجود (مسئله 947 تا 964)

 

مسأله 947ـ در سجده باید بدن به مقدار گفتن ذکر واجب آرام باشد، در موقع ذکر مستحب نیز اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده شده بگوید آرام بودن بدن لازم است و امّا اگر به قصد ذکر مطلق باشدکه در هر جاى نماز جایز است حرکت مانعى ندارد.

 

مسأله 948ـ هرگاه پیش از آن که بدن آرام گیرد ذکر سجده را شروع کند، نماز باطل است، همچنین اگر قسمتى از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگوید، امّا اگر سهواً باشد مانعى ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجّه شود باید ذکر را اعاده کند.

 

مسأله 949ـ هنگامى که مشغول ذکر نیست مى تواند بعضى از اعضاى هفتگانه را جز پیشانى از زمین بردارد، یا جا به جا کند، ولى در موقع ذکر جایز نیست.

 

مسأله 950ـ بعد از سجده اوّل باید بنشیند تا بدن آرام گیرد، سپس به سجده رود.

 

مسأله 951ـ بنابر احتیاط واجب جاى پیشانى نمازگزار باید از جاى زانوهایش بیش از چهار انگشت بسته، بالاتر و پایین تر نباشد، همچنین جاى پیشانى نسبت به جاى انگشتان پاى او، خواه زمین سراشیبى باشد یا نباشد.

 

مسأله 952ـ هرگاه پیشانى را سهواً بر جایى بگذارد که از محلّ زانوها یا انگشتان پا بیش از چهار انگشت بسته، پست تر و بلند تر باشد، اگر بلندى به حدّى است که به آن سجده نمى گویند باید سر را بردارد و روى چیزى بگذارد که بلندى آن از چهار انگشت بسته کمتر است، امّا اگر بقدرى است که سجده به آن مى گویند واجب است پیشانى را از روى آن به روى چیزى بکشد که به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است و اگر کشیدن پیشانى ممکن نیست، احتیاط آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

 

مسأله 953ـ پیشانى باید روى چیزى قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است و شرح آن به خواست خدا در مسائل آینده ذکر مى شود و اگر حایلى در این وسط باشد مانند موى سر یا چرک بودن مهر به حدّى که پیشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى تغییر رنگ مهر اشکالى ندارد.

 

مسأله 954ـ هرگاه نتواند کف دستها را بر زمین بگذارد باید پشت دستها را به زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست مچ دستها را بر زمین بگذارد و چنانچه آن هم ممکن نباشد بنابر احتیاط واجب هر جاى دست تا آرنج ممکن شود روى زمین مى گذارد و در صورتى که نتواند، بازو را بگذارد.

 

مسأله 955ـ بنابر احتیاط واجب باید هنگام سجده سر دو انگشت پاها بر زمین باشد و انگشتهاى دیگر کافى نیست، حتّى اگر ناخن انگشت بزرگ پا طورى بلند باشد که سر انگشت به زمین نرسد اشکال دارد.

 

مسأله 956ـ کسى که مقدارى از شست پایش بریده شده باید بقیّه را بر زمین بگذارد و اگر چیزى نمانده بقیّه انگشتان را بگذارد و اگر انگشت ندارد ، مقدارى از پا که باقیمانده بر زمین مى گذارد.

 

مسأله 957ـ هرگاه بطور غیر معمول سجده کند مثلاً بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمین بچسباند سجده اش باطل است.

 

مسأله 958ـ هرگاه در پیشانى دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد مى تواند مهر را درکنار پیشانى یا در هر دو طرف قرار دهد و مهر را در هر دو طرف آن قدر از زمین بلند کند که دمل در وسط آن قرار گیرد به شرط این که از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و هرگاه دمل یا زخم تمام پیشانى را گرفته باشد باید به یکى از دو طرف بیرون پیشانى سجده کند و اگر ممکن نیست چانه را بر مهر مى گذارد و اگر آن هم ممکن نیست هر جاى از صورت که ممکن شود بر مهر بگذارد و اگر به هیچ جاى از صورت ممکن نشود باید به اندازه اى که مى تواند خم شود.

 

 

 

مسأله 959ـ کسى که نمى تواند پیشانى را بر زمین بگذارد باید به اندازه اى که مى تواند خم شود و مهر یاچیزدیگرى که سجده بر آن صحیح است بر محلّ بلندترى قرار دهد که پیشانى به آن برسد و کف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمین بگذارد هرگاه نتواند خم شود باید با سر اشاره کند و الاّ با چشمها اشاره مى نماید، یعنى آن را به قصد سجده مى بندد و به نیّت سر برداشتن باز مى کند و در هر صورت احتیاط واجب آن است که مهر را بلند کند و بر پیشانى بگذارد، اگر هیچ یک از اینها را نتواند احتیاط این است که در قلبش نیّت سجده کند.

 

مسأله 960ـ هرگاه پیشانى بى اختیار از جاى سجده بلند شود و برگردد، یک سجده حساب مى شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه، ولى اگر اختیاراً آن را بردارد اگر قبل از ذکر و از روى عمد باشد نمازش باطل است و الاّ اشکال ندارد.

 

مسأله 961ـ در مورد تقیّه مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست براى نماز به جاى دیگرى رود تا روى مهر سجده کند، ولى اگر در همان جا بتواند روى سنگ یا بوریا و مانند آن سجده کند واجب است.

 

مسأله 962ـ سجده کردن روى چیزى که بدن روى آن آرام نمى گیرد اشکال دارد، ولى چنان که قبلاً نیز گفتیم اگر در کشتى و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حرکت رعایت کند نمازش صحیح است، اگر انسان روى تشک یا چیز دیگرى سجده کند که بدن در اوّل آرام نیست و بعد آرام مى گیرد مانعى ندارد.

 

مسأله 963ـ هرگاه زمین گِل باشد که اگر بخواهد سجده کند بدن و لباس او آلوده مى شود مى تواند ایستاده نماز بخواند و براى سجده با سر اشاره کند.

 

مسأله 964ـ بعد از سجده دوم در جایى که تشهّد واجب نیست بهتر است لحظه اى بنشیند سپس براى رکعت بعد برخیزد.

 

▲چیزى که سجده بر آن صحیح است (مسئله 965 تا 976)

 

مسأله 965ـ هنگام سجده باید پیشانى بر زمین یا چیزهایى که از زمین مى روید

 

مانند چوب و برگ درختان باشد، ولى سجده بر چیزهاى خوراکى و پوشاکى هرچند از زمین بروید جایز نیست و همچنین سجده کردن بر فلزّات مانند طلا و نقره باطل است، امّا سجده بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سفیدوسیاه و حتّى عقیق اشکال ندارد.

 

مسأله 966ـ احتیاط واجب آن است که بر برگ درخت مو که بعضى آن را در غذا مصرف مى کنند سجده نکند.

 

مسأله 967ـ سجده بر علف و کاه و مانند اینها که از زمین مى روید و خوراک حیوان است اشکال ندارد و همچنین سجده بر گلهایى که خوراکى انسان نیستند، امّا گلها و گیاهانى که از قبیل داروى خوراکى هستند مانند گل بنفشه و گل گاو زبان بنا بر احتیاط، سجده بر آنها صحیح نیست، همچنین سجده بر گیاهانى که در بعضى از شهرها خوراکى است و در بعضى از شهرها خوراکى نیست.

 

مسأله 968ـ سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ چه قبل از پخته شدن و چه بعد از آن صحیح است، همچنین بر آجر و سفال و سیمان نیز جایز است.

 

مسأله 969ـ سجده بر کاغذ، اگرچه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد، صحیح است.

 

مسأله 970ـ بهتر از هر چیز براى سجده خاک مخصوصاً «تربت حضرت سیّد الشّهداء(علیه السلام)» است که یادآور خونهاى شهیدان مى باشد.

 

مسأله 971ـ هرگاه چیزى که سجده بر آن صحیح است در اختیار ندارد، یا به واسطه گرمى و سردى زیاد نمى تواند بر آن سجده کند، باید بر لباسش اگر از کتان یا پنبه است سجده کند و اگر از چیز دیگر است (مثلاً از پشم است) بر همان یا بر فرش سجده نماید و اگر آن هم ممکن نیست بر فلزّات و اشیاء معدنى سجده کند و اگر مطلقا چیزى پیدا نمى کند که بتوان بر آن سجده کرد بر پشت دست خود سجده مى کند، بنابر این پشت دست آخرین چیزى است که مى توان بر آن سجده کرد.

 

مسأله 972ـ هرگاه در سجده اوّل مهر به پیشانى بچسبد باید آن را براى سجده دوم از پیشانى جدا کند و اگر به همان حال به سجده دوم رود اشکال دارد.

 

مسأله 973ـ هرگاه در اثناء نماز چیزى را که سجده بر آن صحیح است از دست بدهد، مثلاً بچّه اى آن را بردارد، چنانچه وقت نماز باقى است نماز را تمام کرده و بنابر احتیاط دوباره مى خواند و اگر وقت تنگ است قضا ندارد، در هر دو صورت به ترتیبى که در دو مسأله قبل گفته شد عمل نماید.

 

مسأله 974ـ هرگاه در حال سجده متوجّه شود پیشانى را بر چیزى گذارده که سجده بر آن جایز نیست، اگر ممکن است و منافات با صورت نماز گزار ندارد پیشانى را به روى چیزى که سجده بر آن صحیح است بکشد و اگر دسترسى ندارد و وقت تنگ است به دستور مسأله پیش عمل کند.

 

مسأله 975ـ هرگاه بعد از نماز یابعد از سجده متوجّه شود بر چیزى سجده کرده که سجده بر آن جایز نبوده، نمازش صحیح است.

 

مسأله 976ـ سجده کردن براى غیر خداوند متعال حرام است و بعضى از مردم عوام که در مقابل قبر امامان(علیهم السلام) پیشانى را بر زمین مى گذارند اگر به قصد سجده براى امام(علیه السلام) باشد فعل حرام است و اگر براى شکر خدا باشد اشکالى ندارد، ولى اگر در نظر بینندگان چنین نشان دهد که سجده براى امام(علیه السلام) است یا بهانه به دست دشمنان دهد اشکال دارد.

 

▲مستحبّات سجده (مسئله 977)

 

مسأله 977ـ چند چیز در سجده به رجاء ثواب الهى مطلوب است:

 

1ـ بعد از سر برداشتن از رکوع در حالى که بدن آرام است براى رفتن به سجده تکبیر گوید و همچنین بعد از سجده اوّل و نیز براى رفتن به سجده دوم.

 

2ـ مردان اوّل دستها را به زمین بگذارند و زنان اوّل زانوها را.

 

 

 

3ـ علاوه بر پیشانى، بینى را نیز بر چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد.

 

4ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و مقابل گوش رو به قبله بگذارد.

 

5ـ در سجده دعا کند و حاجات خود را از خداوند بخواهد و از دعاهاى خوب و مناسب این دعا است: «یا خَیْرَ الْمَسْؤولینَ وَ اَوْسَعَ الْمُعْطینَ اُرْزُقْنِى وَ ارْزُقْ عِیالى مِنْ فَضْلِکَ فَإنَّکَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظیمِ» یعنى: «اى بهترین کسى که مردم از او حاجت مى طلبند و اى بهترین بخشندگان، به من و عیالم از فضل خودت روزى بده که تو داراى فضل عظیمى».

 

6ـ بعد از سجده روى ران چپ بنشیند، و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد (واین را تَوَرّک گویند).

 

7ـ در میان دو سجده هنگامى که بدن آرام است «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گوید.

 

8ـ سجده را طولانى کند و تسبیح و حمد و ذکر خدا گوید و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد.

 

9ـ در موقع نشستن دستها را روى ران بگذارد.

 

10ـ به هنگام بلند شدن، اوّل زانوها را از زمین بردارد و بعد دستها را.

 

 

 

▲مکروهات سجده (مسئله 978)

 

مسأله 978ـ قرآن خواندن در سجده مکروه است، همچنین فوت کردن محلّ سجده براى برطرف کردن گرد و غبار و اگر در اثر فوت کردن عمداً کلمه دو حرفى از دهان بیرون آید نماز اشکال دارد.

 

▲سجده هاى واجب قرآن مجید (مسئله 979 تا 985)

 

مسأله 979ـ چنان که گفته شد در چهار سوره از قرآن مجید آیه سجده است (سوره «الم سجده» و «حم سجده» و «النجم» و «اقرء») و هرگاه انسان آیه سجده را بخواند یا گوش کند باید فوراً به سجده رود و اگر فراموش کرد هر زمان یادش آید سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلکه آیه سجده به گوشش بخورد، بنابر احتیاط واجب باید سجده کند.

 

مسأله 980ـ اگر انسان خودش آیه سجده را بخواند و در همان حال از دیگرى هم بشنود یک سجده کافى است.

 

مسأله 981ـ هرگاه در غیر نماز در حال سجده آیه سجده را بخواند یا به آن گوش فرا دهد، باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.

 

مسأله 982ـ هرگاه آیه سجده را از مثل نوار یا رادیو گوش کند احتیاط آن است که سجده کند.

 

مسأله 983ـ در سجده واجب قرآن، باید پیشانى را بر چیزى بگذارد که سجده نماز بر آن جایز است بنابر احتیاط واجب، همچنین ستر عورت و غصبى نبودن را رعایت کند، ولى سایر شرایطى که در نماز لازم است در این سجده واجب نیست.

 

مسأله 984ـ براى سجده واجب قرآن کافى است به سجده رود و ذکر گفتن واجب نمى باشد، امّا بهتر است ذکر بگوید و بهتر است این ذکر را انتخاب کند: «لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ حَقّاً حَقّاً لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ اِیماناً وَ تَصْدیقاً لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ عُبُودِیَّةً وَرِقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً لا مُسْتَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَلیلٌ ضَعیفٌ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ».

 

مسأله 985ـ در سجده قرآن، رو به قبله بودن شرط نیست و به هرسوى مى تواند سجده کند، ولى بهتر روبه قبله بودن است.

 

▲8ـ تشهّد (مسئله 986 تا 989)

 

مسأله 986ـ در رکعت دوم تمام نمازها، تشهّد واجب است، همچنین در رکعت آخر نماز مغرب و عشا و ظهر و عصر، و طریقه تشهّد این است که بعد از سجده دوم مى نشیند و در حال آرام بودن بدن ذکر تشهّد را مى گوید و کافى است بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد» و این کلمات باید به عربى صحیح و به ترتیب و پشت سر هم گفته شود.

 

مسأله 987ـ هرگاه تشهّد را فراموش کند اگر پیش از رکوع رکعت بعد یادش بیاید باید بنشیند و تشهّد را بخواند و دوباره برخیزد و از نو تسبیحات را بخواند، امّا اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید نمازش صحیح است و برگشتن واجب نیست، ولى احتیاط آن است که بعد از نماز تشهّد را قضا کند و دو سجده سهو نیز به جا آورد.

 

مسأله 988ـ اگر شک کند که تشهّد را خوانده یا نه، در صورتى که وارد رکعت بعد شده اعتنا نکند و اگر هنوز بر نخاسته باید آن را بخواند.

 

مسأله 989ـ مستحبّ است در حال تشهّد بر ران چپ بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد و نیز مستحبّ است قبل از تشهّد بگوید: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ» یا «بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ الحَمْدُ لِلّهِ وَ خَیْرُ الاْسْماءِ لِلّهِ» و نیز مستحبّ است در حال تشهّد دستها را بر ران بگذارد و انگشتها را به یکدیگر بچسباند و به دامان خود نگاه کند و بعد از تمام شدن تشهّد اوّل بگوید: «وَ تَقَبَّلْ شَفْاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ» (خداوندا شفاعت پیامبر(صلى الله علیه وآله) را بپذیر و درجه او را بالاتر ببر).

 

▲9ـ سلام (مسئله 990 تا 991)

 

مسأله 990ـ در رکعت آخر تمام نمازها بعد از تشهّد، واجب است سلام بگوید و سلام داراى سه صیغه است: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحینَ، اَلسّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ» سلام واجب همان سلام سوم است و مى تواند به آن قناعت کند، ولى اکتفا به سلام دوم به تنهایى مشکل است و سلام اوّل از مستحبّات است.

 

مسأله 991ـ اگر سلام نماز را فراموش کند و هنگامى یادش بیاید که صورت نماز به هم نخورده و کارى که عمداً و سهواً نماز را باطل مى کند (مانند پشت به قبله کردن) انجام نداده است، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است، امّا اگر موقعى یادش

 

بیاید که صورت نماز به هم خورده، ولى کارى که عمداً و سهواً نماز را باطل مى کند انجام نداده، سلام لازم نیست و نمازش صحیح است و اگر پیش از آن که صورت نماز به هم بخورد چنین کارى را انجام داده احتیاط واجب آن است که نماز را اعاده کند.

 

▲10ـ ترتیب (مسئله 992)

 

مسأله 992ـ نمازگزار باید کارهاى نماز را به ترتیبى که در مسائل گذشته گفته شد انجام دهد و اگر عمداً برخلاف آن انجام دهد، مثلاً سجود را قبل از رکوع، یا تشهّد را قبل از سجده انجام دهد نمازش باطل است و اگر از روى فراموشى باشد باید تا داخل رکن بعد نشده، برگردد و انجام دهد بطورى که ترتیب حاصل شود و اگر وارد رکن بعد شده نمازش صحیح است، مگر آن که جزء فراموش شده از ارکان نماز باشد، مثل این که رکوع را فراموش کند تا وارد سجده دوم شود که در این صورت نمازش باطل است.

 

▲11ـ موالات (مسئله 993 تا 995)

 

مسأله 993ـ نمازگزار باید موالات را رعایت کند، یعنى در میان کارهاى نماز، مانند رکوع و سجود و تشهّد، آن قدر فاصله نیندازد که از صورت نماز خارج شود وگرنه نمازش باطل است خواه عمداً باشد یا از روى سهو.

 

مسأله 994ـ اگر در میان حرفها یا کلمات قرائت، یا کلمات ذکر و تشهّد سهواً فاصله بیندازد که صورت قرائت و کلمات از بین برود ولى صورت نماز از بین نرود باید برگردد و بطور صحیح بخواند، مگر آن که وارد رکن بعد شده باشد که نمازش صحیح است و بازگشت ندارد.

 

مسأله 995ـ طول دادن رکوع و سجود و قنوت وخواندن سوره هاى طولانى درقرائت، موالات را به هم نمى زند، بلکه افضل است.