موضوع: کتب استفتائی
احكام ارث
مسأله 3226: كسانى كه به جهت خويشى ارث مى برند سه دسته اند: دسته اوّل: پدر، مادر و فرزندان ميت مى باشند. و با نبودن اولاد، فرزندان اولاد هرچه پايين روند، هر كدام كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد و تا يك نفر از اين دسته هست، دسته دوم ارث نمى برد. دسته دوم: جدّ يعنى پدر بزرگ، جدّه يعنى مادر بزرگ، خواهر و برادر مى باشند و با نبودن برادر و خواهر، اولاد ايشان، هر كدام كه به ميّت نزديكتر است ارث مى برد و تا يك نفر از اين دسته هست، دسته سوم ارث نمى برند. دسته سوم: عمو، عمّه، دايى، خاله و فرزندان آنان مى باشند و تا يك نفر از عموها، عمّه ها، دايها و خاله هاى ميّت زنده اند، اولاد آنان ارث نمى برند، ولى اگر ميّت، عموى پدرى و پسر عموى پدر و مادرى داشته باشد، ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ارث نمى برد.
مسأله 3227: اگر عمو، عمه، دايى، خاله خود ميّت، اولاد آنان و فرزندان اولاد آنان نباشند، عمو، عمّه، دايى و خاله پدر و مادر ميّت ارث مى برند. و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث مى برند و اگر اينها نيز نباشند، عمو، عمّه، دايى و خاله جدّ و جدّه ميّت ارث مى برند و اگر اينها نباشند، اولادشان ارث مى برند.
مسأله 3228: زن و شوهر به تفصيلى كه گفته مى شود، از يكديگر ارث مى برند.
ارث دسته اوّل
مسأله 3229: اگر وارث ميّت فقط يك نفر از دسته اوّل باشد، مثلا پدر، يا مادر، يا يك پسر و يا يك دختر باشد، همه مال ميّت به او مى رسد و اگر فقط چند پسر يا چند دختر باشد، مال را سه قسمت مى كنند، دو قسمت به پسر و يك قسمت به دختر مى رسد. و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را بطورى قسمت مى كنند كه به هر پسرى دو برابر دختر برسد.
مسأله 3230: اگر وارث ميّت، فقط پدر و مادر او باشد، مال سه قسمت مى شود، دو قسمت به پدر و يك قسمت به مادر مى رسد، ولى اگر ميّت دو برادر، يا چهار خواهر و يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان از يك پدر باشند، خواه مادرشان نيز با مادر ميّت يكى باشد يا نه، اگرچه، تا ميّت پدر و مادر دارد اينها ارث نمى برند، امّا بر اثر بودن اينها، مادر يك ششم مال را مى برد و بقيّه را به پدر مى دهند.
مسأله 3231: اگر وارث ميّت، فقط پدر و مادر و يك دختر باشد، چنانچه ميّت دو برادر، يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، به پدر و مادر، هر كدام يك قسمت و به دختر سه قسمت مى رسد. و اگر دو برادر، يا چهار خواهر و يا يك برادر و دو خواهر پدرى داشته باشد، مال را شش قسمت مى كنند، به پدر و مادر هر كدام يك قسمت و به دختر سه قسمت مى رسد. و يك قسمت باقيمانده را چهار قسمت مى كنند يك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر مى دهند، مثلا اگر مال ميّت را 24 قسمت كنند، پانزده قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر و چهار قسمت آن را به مادر مى دهند.
مسأله 3232: اگر وارث ميّت، فقط پدر و مادر و يك پسر باشد، مال را شش قسمت مى كنند، به پدر و مادر هر كدام يك قسمت و به پسر چهار قسمت مى رسد. و اگر چند پسر يا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى كنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى كنند كه به هر پسر دو برابر دختر برسد.
مسأله 3233: اگر وارث ميّت، فقط پدر و يك پسر، يا مادر و يك پسر باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به پدر و يا مادر و پنج قسمت را به پسر مى دهند.
مسأله 3234: اگر وارث، پدر يا مادر و پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر مى برد و بقيّه را طورى قسمت مى كنند كه به هر پسرى دو برابر دختر برسد.
مسأله 3235: اگر وارث ميّت، فقط پدر و يك دختر، يا مادر و يك دختر باشد، مال را چهار قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به پدر يا مادر و بقيّه را به دختر مى دهند.
مسأله 3236: اگر وارث ميّت، فقط پدر و چند دختر يا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت به پدر يا مادر مى رسد و چهار قسمت به طور مساوى بين دخترها تقسيم مى شود.
مسأله 3237: اگر ميّت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او، اگرچه دختر باشد، سهم پسر ميّت را مى برد و نوه دخترى او اگرچه پسر باشد، سهم دختر ميّت را مى برد، مثلا اگر ميّت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را به پسرِ دختر و دو قسمت را به دخترِ پسر مى دهند.
ارث دسته دوم
مسأله 3238: دسته دوم از كسانى كه به جهت خويشى ارث مى برند، جدّ يعنى پدر بزرگ، جدّه يعنى مادر بزرگ، برادر و خواهر ميّت مى باشند. و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث مى برند.
مسأله 3239: اگر وارث ميّت، فقط يك برادر يا يك خواهر باشد، همه مال به او مى رسد اگر فقط چند برادر پدر و مادرى، يا فقط چند خواهر پدر و مادرى باشند، مال به طورى مساوى بين آنان قسمت مى شود. و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد، مثلا اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت مى كنند، به هريك از برادرها دو قسمت و به خواهر يك قسمت مى رسد.
مسأله 3240: اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميّت جداست ارث نمى برد و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد، همه مال به او مى رسد و اگر فقط چند برادر يا فقط چند خواهر پدرى داشته باشد، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد، به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد.
مسأله 3241: اگر وارث ميّت، فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميّت جداست، همه مال به او مى رسد و اگر چند برادر مادرى يا چند خواهر مادرى يا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان تقسيم مى شود.
مسأله 3242: اگر ميّت، برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند و مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت به برادر يا خواهر مادرى و بقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد.
مسأله 3243: اگر ميّت، برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى برند. و مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به برادر و خواهر مادرى مى دهند تا مساوى بين خود تقسيم كنند و بقيّه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى دهند و به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد.
مسأله 3244: اگر وارث ميّت، فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى يا يك خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت به برادر يا خواهر مادرى مى رسد و بقيّه را به برادر و خواهر پدرى مى دهند و به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد.
مسأله 3245: اگر وارث ميّت، فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد. مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت بين برادر و خواهر، به طور مساوى تقسيم مى شود و بقيّه به برادر و خواهر پدرى، به هر برادر دو برابر خواهر مى رسد.
مسأله 3246: اگر وارث ميّت، فقط برادر، خواهر و زن او باشد، ارث زن به تفصيلى است كه گفته مى شود وارث خواهر و برادر، همان طورى است كه در مسائل گذشته گفته شد. و نيز اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر، برادر و شوهر او باشد، به شوهر نصف مال مى رسد و ارث خواهر و برادر، به طورى كه در مسائل پيش گفته شد مى باشد. و چون زن يا شوهر، ارث مى برد از سهم برادر و خواهر مادرى، چيزى كم نمى شود ولى از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى كم مى شود، مثلا اگر وارث ميّت شوهر، برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد، نصف مال به شوهر مى رسد و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى دهند و آنچه باقى مى ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر، دو تومان به برادر و خواهر مادرى و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى رسد.
مسأله 3247: اگر ميّت، خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى دهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان تقسيم مى شود و سهمى كه به برادرزاده و خواهرزاده پدرى يا پدر و مادرى مى رسد، به هر پسر دو برابر دختر مى رسد.
مسأله 3248: اگر وارث ميّت، فقط يك جدّ يا يك جدّه است، چه پدرى باشد يا مادرى، همه مال به او مى رسد و با بودن جدّ ميّت، پدر جدّ او ارث نمى برد.
مسأله 3249: اگر وارث ميّت، فقط جدّ و جدّه پدرى باشد، مال سه قسمت مى شود، دو قسمت به جدّ و يك قسمت به جدّه مى رسد و اگر جدّ و جدّه مادرى باشد، مال به طور مساوى بين آنها تقسيم مى شود.
مسأله 3250: اگر وارث ميّت، فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّه مادرى باشد، مال سه قسمت مى شود، دو قسمت به جدّ يا جدّه پدرى و يك قسمت به جدّ يا جدّه مادرى مى رسد.
مسأله 3251: اگر وارث ميّت، جدّه پدرى و جدّه و جدّه مادرى باشد، مال سه قسمت مى شود، يك قسمت بين جدّ و جدّه مادرى، به طور مساوى تقسيم مى شود و دو قسمت آن را به جدّ وجدّه پدرى مى دهند و به جدّ دو برابر جدّه مى رسد.
مسأله 3252: اگر وارث ميّت، فقط زن، جدّ و جده پدرى و جدّ و جده مادرى او باشد، ارث زن به تفصيلى است كه گفته مى شود و يك قسمت از سه قسمت اصل مال، به طور مساوى بين جد و جده مادرى تقسيم مى گردد و بقيّه را به جد و جده پدرى، مى دهند و به جدّ دو برابر جده مى رسد. و اگر وارث ميّت، شوهر جدّ و جده باشد، به شوهر نصف مال مى رسد و ارث جدّ و جدّه، به دستورى است كه در مسائل گذشته گفته شد.
ارث دسته سوم
مسأله 3253: دسته سوم: عمو، عمّه، دايى، خاله و اولاد آنان هستند و به تفصيلى كه گفته شد اگر از طبقه اوّل و دوم كسى نباشد، اينها ارث مى برند.
مسأله 3254: اگر وارث ميّت، فقط يك عمو يا يك عمّه است، چه با ميّت از يك پدر و مادر باشد و چه پدرى يا مادرى باشد، همه مال به او مى رسد. و اگر چند عمو يا چند عمّه، باشند و همه از يك پدر و مادر، يا همه از يك پدر باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى شود و اگر عمو و عمّه هر دو باشند و همه از يك پدر و مادر، يا همه از يك پدر باشند، عمو دو برابر عمه مى برد، مثلا اگر وارث ميّت دو عمو و يك عمّه باشد مال را پنج قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمّه مى دهند و چهار قسمت، به طور مساوى بين آنان تقسيم مى شود.
مسأله 3255: اگر وارث ميّت، فقط چند عموى مادرى، يا چند عمّه مادرى و يا عمو و عمّه مادرى باشد، مال به طور مساوى بين آنان تقسيم مى شود.
مسأله 3256: اگر وارث ميّت، عمو و عمّه باشد و بعضى از پدر و بعضى از مادر و بعضى از پدر و مادر باشند، عمو و عمّه پدرى ارث نمى برند، پس اگر ميّت يك عمو يا يك عمّه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمو يا عمّه مادرى و بقيّه را به عمو و عمّه پدر و مادرى، مى دهند و عموى پدر و مادرى، دو برابر عمّه پدر و مادرى مى برد. و اگر همه عمو و هم عمّه مادرى دارد، مال را سه قسمت مى كنند، دو قسمت را به عمو و عمّه پدر و مادرى، مى دهند و به عمو دو برابر عمّه مى رسد و يك قسمت را به طور مساوى بين عمو و عمّه مادرى تقسيم مى كنند. و بنابر احتياط در تقسيم با يكديگر مصالحه كنند.
مسأله 3257: اگر وارث ميّت، فقط يك دايى يا يك خاله باشد، همه مال به او مى رسد و اگر هم دايى و هم خاله باشد و آنها پدر و مادرى، يا پدرى و يا مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان تقسيم مى شود. و بنابر احتياط در تقسيم با يكديگر مصالحه كنند.
مسأله 3258: اگر وارث ميّت، فقط يك دايى يا يك خاله مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى و دايى و خاله پدرى باشد، به دايى و خاله پدرى ارث نمى رسد و مال را شش قسمت مى كنند، يك قسمت به دايى يا خاله مادرى و بقيّه به دايى و خاله پدر و مادرى، مى رسد و بنابر احتياط در تقسيم با يكديگر مصالحه كنند.
مسأله 3259: اگر وارث ميّت، فقط دايى و خاله پدرى، دايى و خاله مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى باشد، دايى و خاله پدرى ارث نمى برد و بايد مال را سه قسمت كنند، يك قسمت به طور مساوى بين دايى و خاله مادرى تقسيم نمايند و بقيّه را به دايى و خاله پدر و مادرى بدهند و بنابر احتياط در تقسيم، با يكديگر مصالحه كنند.
مسأله 3260: اگر وارث ميّت، يك دايى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمّه باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را به دايى يا خاله و بقيّه را به عمو يا عمّه مى دهند.
مسأله 3261: اگر وارث ميّت، يك دايى يا يك خاله و عمو و عمّه باشد، چنانچه عمو و عمّه از يك پدر و مادر يا از يك پدر باشند، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت به دايى يا خاله مى رسد و از بقيّه، دو قسمت به عمو و يك قسمت به عمّه مى دهند، بنابراين اگر مال را نُه قسمت كند، سه قسمت به دايى يا خاله و چهار قسمت به عمو و دو قسمت به عمّه مى دهند.
مسأله 3262: اگر وارث ميّت، يك دايى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمّه مادرى و عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت آن را به دايى يا خاله مى دهند و دو قسمت باقيمانده را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به عمو يا عمّه مادرى و بقيّه را به عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى، مى دهند و به عمو دو برابر عمّه مى رسد. بنابراين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت به دايى يا خاله و يك قسمت به عمو يا عمّه مادرى و پنج قسمت ديگر را به عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى مى دهند.
مسأله 3263: اگر وارث ميّت، يك دايى يا يك خاله و عمو و عمّه مادرى و عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى باشد، مال را سه قسمت مى كنند، يك قسمت به دايى يا خاله مى رسد و دو قسمت باقيمانده را سه سهم مى كنند، يك سهم به طور مساوى بين عمو و عمّه مادرى، تقسيم مى شود و دو سهم ديگر بين عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى، قسمت مى نمايند و به عمو دو برابر عمّه مى رسد، بنابراين اگر مال را نه قسمت كنند، سه قسمت آن، سهم خاله يا دايى و دو قسمت، سهم عمو و عمّه مادرى و چهار قسمت، سهم عمو و عمّه پدر و مادرى يا پدرى مى باشد.
مسأله 3264: اگر وارث ميّت، چند دايى و چند خاله باشد، كه همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند و عمو و عمّه نيز داشته باشد، مال سه سهم مى شود، دو سهم آن به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد، بين عمو و عمّه، تقسيم مى شود و يك سهم به طور مساوى بين دايى ها و خاله ها، قسمت مى گردد.
مسأله 3265: اگر وارث ميّت، دايى يا خاله مادرى و چند دايى و خاله پدر و مادرى يا پدرى و عمو و عمّه باشد، مال سه سهم مى شود، دو سهم به دستورى كه گفته شد بين عمو و عمّه تقسيم مى شود، پس اگر ميّت، يك دايى يا يك خاله مادرى دارد، يك سهم ديگر آن را شش قسمت مى كنند، يك قسمت را به دايى يا خاله مادرى مى دهند و بقيّه را به دايى و خاله پدر و مادرى يا پدرى مى دهند و بنابر احتياط در تقسيم آن با هم مصالحه كنند. و اگر چند دايى مادرى، يا چند خاله مادرى و يا هم دايى مادرى و هم خاله مادرى دارد، آن يك سهم را سه قسمت مى كنند، يك قسمت، به طور مساوى بين دايى ها و خاله هاى مادرى تقسيم مى شود و بقيّه را به دايى و خاله پدر و مادرى يا پدرى مى دهند و بنابر احتياط در تقسيم با هم مصالحه نمايند.
مسأله 3266: اگر ميّت، عمو، عمّه، دايى و خاله نداشته باشد، مقدارى كه به عمو و عمّه مى رسد، به اولاد آنان و مقدارى كه به دايى و خاله مى رسد، به اولاد آنان داده مى شود.
مسأله 3267: اگر وارث ميّت، عمو، عمّه، دايى و خاله پدر و عمو، عمّه، دايى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم مى شود، يك سهم به طور مساوى بين عمو، عمّه، دايى و خاله مادر ميّت تقسيم مى شود و دو سهم ديگر آن را سه قسمت مى كنند، يك قسمت را به طور مساوى به دايى و خاله پدر ميّت داده و دو قسمت ديگر آن را به عمو و عمّه پدر ميّت، مى دهند و به عمو دو برابر عمّه مى رسد.
ارث زن و شوهر
مسأله 3268: اگر زن بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال به شوهر او و بقيّه به ورثه ديگر مى رسد. و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگرى، فرزند داشته باشد، يك چهارم همه مال به شوهر و بقيّه به ورثه ديگر مى رسد.
مسأله 3269: اگر مرد بميرد و فرزند نداشته باشد، يك چهارم مال او به زن و بقيّه به ورثه مى رسد. و اگر از آن زن يا از زن ديگر، فرزند داشته باشد، يك هشتم مال به زن و بقيّه به ورثه ديگر مى رسد.
مسأله 3270: زن از زمين و از قيمت آن ارث نمى برد و همچنين از خود متعلّقات به زمين مانند بنا و درخت ارث نمى برد، ولى از قيمت آنها ارث مى برد.
مسأله 3271: اگر زن بخواهد در چيزهايى كه از آن ارث نمى برد، مانند زمين، تصرّف كند، بايد از ورثه ديگر اجازه بگيرد و نيز بنابر احتياط واجب ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چيزهايى كه زن از قيمت آنها ارث مى برد، مانند بنا و درخت، بدون اجازه او تصرّف نكنند و چنانچه پيش از دادن سهم زن، آن را بفروشند در صورتى كه زن معامله را اجازه دهد، صحيح وگرنه باطل است.
مسأله 3272: اگر بخواهند بنا، درخت و مانند آن را قيمت نمايند، بايد حساب كنند كه اگر بدون اجاره، در زمين بماند تا وقتى از بين برود، چقدر ارزش دارد، سپس سهم زن را از قيمت آن بدهند.
مسأله 3273: مجراى آب قنات و مانند آن، حكم زمين دارد. و آجر و چيزهايى كه در آن به كار رفته، در حكم ساختمان است.
مسأله 3274: اگر ميّت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه فرزند نداشته باشد، يك چهارم مال و اگر اولاد داشته باشد، يك هشتم مال، به شرحى كه گفته شد، به طور مساوى بين زنهاى او تقسيم مى شود، اگرچه شوهر با هيچ يك از آنان يا بعضى از آنان نزديكى نكرده باشد. ولى اگر در مرضى كه به آن مرض از دنيا رفته، زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث نمى برد و حقّ مهر نيز ندارد.
مسأله 3275: اگر زن در حال بيمارى، شوهر كند و به همان بيمارى بميرد، شوهرش اگرچه با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مى برد.
مسأله 3276: اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعى بدهد و در بين عدّه بميرد، شوهر از او ارث مى برد و نيز اگر شوهر در بين عدّه زن بميرد، زن او ارث مى برد، ولى اگر بعد از گذشتن عدّه رجعى يا در عدّه طلاق باين، يكى از آنان بميرد، ديگرى از او ارث نمى برد.
مسأله 3277: اگر شوهر در حال بيمارى، همسرش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه، بميرد زن با سه شرط از او ارث مى برد، اوّل: در بين اين مدّت شوهر ديگرى نكرده باشد. دوم: به جهت بى ميلى به شوهر خود، مالى به او نداده باشد كه او را طلاق دهد، بلكه اگر چيزى نيز به شوهر ندهد، ولى طلاق به تقاضاى زن باشد، ارث بردنش، محل اشكال است. سوم: شوهر در مرضى كه در آن زن را طلاق داده، بر اثر آن بيمارى يا به جهت ديگرى بميرد، امّا اگر از آن بيمارى خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود، زن از او ارث نمى برد.
مسأله 3278: لباسى كه مرد براى پوشيدن زن خود گرفته و به زن نبخشيده، اگرچه زن آن را پوشيده باشد، بعد از مردن شوهر، جزو مال شوهر است.
مسائل متفرقه ارث
مسأله 3279: قرآن، انگشتر، شمشير ميّت و لباسى كه پوشيده مال پسر بزرگتر است و اگر ميّت، از اين چهار چيز بيشتر از يكى دارد، مثلا دو قرآن يا دو انگشتر دارد، بنابر احتياط پسر بزرگ در آن با ورثه ديگر مصالحه كند.
مسأله 3280: اگر پسر بزرگ ميّت، بيش از يكى باشد، مثلا از دو زن او در يك وقت، دو پسر به دنيا آمده باشد، بايد لباس، قرآن، انگشتر و شمشير ميّت را به طور مساوى بين آنها تقسيم كنند.
مسأله 3281: اگر ميّت بدهى داشته باشد، چنانچه بدهى به اندازه مال او يا زيادتر باشد، بايد چهار چيزى نيز كه مال پسر بزرگتر است و در مسأله پيش گفته شد، بابت بدهى او بدهند. و اگر قرضش كمتر از مال او باشد، بايد از آن چهار چيز نيز به نسبت، بدهى او را بدهند، مثلا اگر همه دارايى او شصت تومان است و به مقدار بيست تومان آن، چيزهايى است كه مال پسر بزرگتر است و سى تومان نيز بدهى دارد، پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چهار چيز بابت بدهى ميّت بدهد.
مسأله 3282: مسلمان از كافر ارث مى برد، ولى كافر اگرچه پدر يا پسر ميّت باشد از مسلمان ارث نمى برد.
مسأله 3283: اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً و به ناحق بكشد، از او ارث نمى برد، ولى اگر از روى خطا باشد، مثلا سنگ را به هوا بيندازد و اتّفاقاً به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد، از او ارث مى برد، ولى بنا بر اقوى از ديه قتل، ارث نمى برد.
مسأله 3284: هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، براى بچّه اى كه در شكم است كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث مى برد، سهم دو پسر را كنار مى گذارند، ولى اگر احتمال بدهند بيشتر است، مثلا احتمال بدهند كه زن، به سه بچّه حامله باشد، سهم سه پسر را كنار مى گذارند و چنانچه مثلا يك پسر يا يك دختر به دنيا آمد، زيادى را بين ورثه تقسيم مى كنند.
