احكام جعاله

مسأله 2521: عقد «جُعاله» يعنى انسان قرار بگذارد در مقابل كارى كه براى او انجام مى دهند مال معيّنى بدهد، مثلا بگويد: « هركس گمشده مرا پيدا كند، ده تومان به او مى دهم ».

مسأله 2522: به كسى كه اين قرار را مى گذارد «جاعل» و به كسى كه كار را انجام مى دهد «عامل» مى گويند و فرق بين جعاله و اجير نمودن شخص، اين است كه در اجاره بعد از خواندن صيغه، اجير بايد عمل را انجام دهد و كسى كه او را اجير كرده، اُجرت را بدهكار مى شود، ولى در جعاله، عامل مى تواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهكار نمى گردد.

مسأله 2523: جاعل بايد بالغ و عاقل باشد، از روى قصد و اختيار، قرارداد ببندد و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نمايد، بنابراين جعاله آدم سفيهى كه مال خود را در كارهاى بيهوده مصرف مى كند صحيح نيست.

مسأله 2524: كارى را كه جاعل مى گويد براى او انجام دهند، بايد حرام يا بى فايده نباشد، پس اگر بگويد هركس شراب بخورد، يا در شب به جاى تاريكى برود، ده تومان به او مى دهم، جعاله صحيح نيست.

مسأله 2525: اگر مالى را كه قرار مى گذارد بدهد معيّن كند، مثلا بگويد هركه اسب مرا پيدا كند، اين گندم را به او مى دهم، لازم نيست بگويد آن گندم مال كجاست و قيمت آن چيست، ولى اگر مال را معيّن نكند، مثلا بگويد: كسى كه اسب مرا پيدا كند ده من گندم به او مى دهم، بايد خصوصيّات آن را معيّن نمايد.

مسأله 2526: اگر جاعل، مزد معيّنى براى كار قرار ندهد، مثلا بگويد: هر كه بچّه مرا پيدا كند، پولى به او مى دهم و مقدار آن را معيّن نكند، چنانچه كسى آن عمل را انجام دهد، بايد مزد او را، به مقدارى كه كار او در نظر اهل خِبره ارزش دارد، بدهد.

مسأله 2527: اگر عامل پيش از قرارداد، كار را انجام داده باشد، يا بعد از قرارداد، به قصد اينكه پول نگيرد انجام دهد، نسبت به مزد حقّى ندارد.

مسأله 2528: پيش از شروع عامل به كار، جاعل و عامل، مى توانند جعاله را برهم بزنند، امّا بعد از آنكه عامل شروع به كار كرد، اگر جاعل بخواهد جعاله را برهم بزند، اشكال دارد.

مسأله 2529: عامل مى تواند عمل را ناتمام بگذارد ولى اگر تمام نكردن عمل، باعث ضرر جاعل شود، بايد آن را تمام نمايد، مثلا اگر كسى بگويد: « هركه چشم را عمل كند فلان مقدار به او مى دهم » و دكتر جراحى، شروع به عمل كند، چنانچه طورى باشد كه اگر عمل را تمام نكند، چشم معيوب مى شود، بايد آن را تمام نمايد و در صورتى كه ناتمام بگذارد، حقّى بر جاعل ندارد و اگر ضررى بر او وارد شود ضامن است.

مسأله 2530: اگر عامل كار را ناتمام بگذارد، چنانچه آن كار مانند پيدا كردن اسب باشد كه تا تمام نشود، براى جاعل فايده ندارد، عامل نمى تواند چيزى مطالبه كند و همچنين است اگر جاعل، مزد را براى تمام كردن عمل قرار دهد، مثلا بگويد هركس اين كتاب را چاپ كند صد هزار ده تومان به او مى دهم، ولى اگر مقصودش اين باشد كه هر مقدار از عمل كه انجام گيرد، براى آن مقدار مزد بدهد، جاعل بايد مزد مقدارى كه انجام شده به عامل بدهد، اگرچه بنابر احتياط با مصالحه، يكديگر را راضى نمايند.