موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل هفتم:
تيمّم، نشانه فروتنى و تسليم
روح مشترك در همه احكام الهى به وجود آوردن حالت تعبد و روحيه اطاعت و خضوع بندگان در مقابل خداوند حكيم است، و اين روح به معناى واقعى كلمه در تيمم منعكس است؛ زيرا انسان پيشانى خود را كه شريفترين عضو بدن اوست با دستى كه بر خاك زده لمس مىكند تا فروتنى و تواضع خود را در پيشگاه خداوند قادر متعال آشكار ساخته و با زبان بىزبانى بگويد: پيشانى من و همچنين دستهايم در برابر تو تا آخرين حدّ خاضع و متواضع هستند.
قرآن مجيد از خاك تيمم با كلمه «صَعِيداً طَيِّباً»(1) ياد كرده است؛
«طيّب» يعنى پاكيزه، و «صَعيد» از مادّه «صعود» گرفته شده است و يكى از معانى آن چيزهايى است كه سطح كره زمين را پوشانده است اعم از خاك و ريگ و سنگ و مانند آن؛ و در اين صورت به خاكى گفته مىشود كه در معرض ريزش باران و تابش آفتاب و وزش باد است و بديهى است كه چنين خاكى زير دست و پا نبوده و استفاده از آن بر خلاف بهداشت
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ سوره نساء(4): آيه43 ـ سوره مائده(5): آيه6.
(207)
نمىباشد. در برخى روايات از ائمهاطهار عليهمالسلام آمده است كه: «خداوند خاك را طهور و پاك كننده قرار داد همانگونه كه آب را چنين قرار داد.»(1)
بنابراين انسان نبايد در مواقعى كه به خاطر مانعى نمىتواند وضو يا غسل نمايد از تيمم كردن خوددارى نموده و بگويد حتماً بايد وضو يا غسل نمايم، بلكه ما بايد مطيع دستورات خداوند باشيم؛ در حديثى آمده است كه به پيغمبراكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم گفته شد: مردى جنب شد در حالى كه جراحاتى در بدن داشت، عدهاى به او گفتند: بايد غسل جنابت نمايى، او هم غسل نمود، پس از آن بدنش به هم جمع شد و مُرد، حضرت صلىاللهعليهوآلهوسلم فرمودند: «خدا بكشدشان كه او را با اين كار به قتل رساندند، همانا داروى جهالت و نادانى سؤال و پرس و جوست.»(2)
موارد تيمم
در هفت جا به جاى وضو و يا غسل بايد تيمم نمود:
1 ـ تهيه آب به اندازه وضو يا غسل ممكن نباشد.
2 ـ آب وجود دارد اما به دليل پيرى، ترس از جانور يا دزد و يا به خاطر نداشتن وسيلهاى نمىتواند از آب استفاده نمايد.
3 ـ از به كار بردن آب بر جان خود بترسد يا بترسد كه بيمارى يا عيبى در او پيدا شود يا بيمارى او طول بكشد يا شدت پيدا كند و يا به سختى معالجه شود.
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسائلالشيعه،ج3،ص385،حديث1.
2 ـ همان،ص347،حديث6.
(208)
4 ـ بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند خود و يا همراهانش و يا حيوانى مانند اسب كه همراه اوست و معمولاً سرش را براى خوردن نمىبرند از تشنگى تلف خواهند شد و يا خود و همراهانش مريض مىگردند و يا به قدرى تشنه مىشوند كه تحمل آن سخت خواهد بود.
5 ـ در جايى كه ناچار است آبى را كه همراه دارد براى پاك كردن بدن يا لباس نجس خود به مصرف برساند و چيزى كه بتواند بر آن تيمم كند دارد كه بنابر احتياط واجب بايد تيمم كند.
6 ـ اگر آب يا ظرفى كه آب در آن قرار دارد غصبى و غيرمباح باشد و ظرف يا آبى غير از آن نداشته باشد.
7 ـ در جايى كه وقت نماز به قدرى تنگ است كه اگر بخواهد وضو بگيرد يا غسل نمايد كمتر از يك ركعت از نماز در وقت قرار گرفته و بقيه در خارج وقت قرار مىگيرند.
چيزهايى كه تيمّم بر آنها صحيح است
تيمم بر «خاك»، «ريگ»، «كلوخ»، «سنگ گچ»، «سنگ آهك»، «سنگ مرمر» و ديگر سنگها صحيح است، ولى تيمم بر جواهرات مثل عقيق و فيروزه كه به آنها زمين گفته نمىشود باطل است. و بنابر احتياط واجب با بودن خاك و يا چيزهاى ديگرى كه تيمم بر آن صحيح است، نمىتوان بر گچ و آهك و گِل پخته تيمم نمود.
ناگفته نماند چيزى كه بر آن تيمم مىشود نبايد نجس و غصبى باشد.
(209)
شيوه تيمّم
انسان براى انجام تيمم بايد كارهاى زير را به ترتيب انجام دهد:
1 ـ نيّت كند كه به جهت فرمانبردارى از دستور خداوند به جاى وضو يا فلان غسل تيمم مىكند.
2 ـ دو كف دست را به چيزى كه تيمم بر آن صحيح است بزند.
3 ـ دو كف دست را بر تمام پيشانى و دو طرف آن از بالا به پايين از جايى كه موى سر روييده تا روى ابروها و بالاى بينى بكشد به طورى كه تمام كف دو دست بر تمام پيشانى و بنابر احتياط واجب روى ابروها كشيده شود.
4 ـ بنابر احتياط واجب يك بار ديگر كف هر دو دست را به زمين بزند.
5 ـ تمام كف دست چپ را بر تمام پشت دست راست از مچ تا سرانگشتان و بعد از آن به همين روش تمام دست راست را بر تمام پشت دست چپ بكشد.
پرسش: آيا شيوه تيممى كه به جاى وضوست با تيممى كه به جاى غسل است فرق دارد؟
پاسخ: خير، اين دو تيمم از نظر شكل و چگونگى انجام دادن آنها يكى هستند، تنها تفاوتشان در نيّت است.
پرسش: تيمم بر زمين و خاك نمناك چگونه است؟
پاسخ: احتياط مستحب آن است كه با بودن زمين و خاك خشك بر زمين و خاك نمناك تيمم نشود.
پرسش: در چه جاهايى تيمم كردن مكروه و ناپسند است؟
(210)
پاسخ: بر زمين گود و خاك جاده و زمين شورهزار كه نمك روى آن را نگرفته تيمم كردن مكروه است و اگر نمك روى زمين شورهزار را پوشانده باشد تيمم باطل است.
پرسش: آيا در تيمم لازم است پيشانى و پشت دستها را از بالا به پايين مسح كرده و دست كشيد؟
پاسخ: بله.
پرسش: اگر انگشترى به دست انسان باشد، آيا لازم است براى تيمم آن را بيرون آورد؟
پاسخ: بله، همچنين اگر در پيشانى يا كف دست و يا در پشت دستها مانعى وجود داشته باشد بايد آن را برطرف كرد.
پرسش: چه چيزهايى تيمم را باطل مىكند؟
پاسخ: چيزهايى كه وضو را باطل مىكند تيمم به جاى وضو را هم باطل مىكند، همچنين چيزهايى كه غسل را باطل مىكند تيمم بدل از غسل را هم باطل مىكند.
پرسش: اگر كسى چند غسل به گردنش باشد، مثلاً غسل جنابت و غسل نذرى و غسل مسّ ميّت، و بخواهد به واسطه عذرى تيمم كند، آيا مىتواند به نيّت همه آنها يك تيمم انجام دهد؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب بايد به جاى هر غسل يك تيمم بجا آورد.
پرسش: اگر به واسطه عذرى به جاى غسل جنابت تيمم انجام دهد، آيا بايد براى نماز وضو هم بگيرد؟
(211)
پاسخ: خير، ولى اگر به جاى غسلهاى ديگر تيمم نمايد، بنابر احتياط واجب براى نماز بايد وضو بگيرد و اگر از وضو گرفتن عذر دارد يك تيمم هم به جاى وضو انجام دهد.
(212)
