موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل ششم:
غُسل، تطهير جسم و جان
«غُسل» آن است كه انسان تمام بدن خود را در زمانهاى خاص به قصد تقرّب و نزديك شدن به خداوند شستشو دهد؛ اين عمل باعث پاكيزگى روح و جان انسان شده و در حقيقت نشان دهنده نوعى عبوديت و بندگى و پرستش و نزديك شدن به خداوند به حساب مىآيد كه اثرات اخلاقى آن قابل انكار نيست، و اگر آن را بدون قصد قربت و اطاعت فرمان خدا انجام دهند باطل خواهد بود؛ به علاوه انجام غسل يك تكليف اسلامى براى پاك نگه داشتن بدن و رعايت بهداشت در طول زندگى است، زيرا بسيارند كسانى كه از نظافت بدن خود غافل شده ولى اين حكم اسلامى آنها را وادار نموده تا در زمانهاى مختلفى خود را شستشو داده و بدن را پاك نگه دارند.
چگونگى انجام غسل
غسل نيز مانند وضو به دو روش زير انجام مىشود:
1 ـ «غسل ارتماسى»: و آن بدين صورت است كه انسان نيّت غسل
(199)
نموده و طورى در آب فرو رود كه آب در يك لحظه همه اعضاى بدن او رفرا گيرد.
2 ـ «غسل ترتيبى»: و آن بدينگونه است كه انسان نخست سر و گردن و سپس بنابر احتياط واجب ابتدا طرف راست و بعد از آن طرف چپ بدن خود را مىشويد؛ البته براى آن كه يقين نمايد كه هر سه قسمت را كاملاً غسل داده، بايد هر قسمتى را كه مىشويد مقدارى از قسمتهاى مُجاور را هم با آن بشويد. در اين نوع غسل بايد نصف ناف و نصف عورت را با طرف راست و نصف ديگر را با طرف چپ بدن شست، بلكه بهتر است تمام ناف و عورت را با هر يك از دو طرف بدن شستشو داد.
اقسام غسل
غسل نيز مانند وضو گاهى واجب است و گاهى مستحب؛ موارد غسلهاى مستحبى زياد است و براى اطلاع از آنها مىتوانيد به رساله توضيحالمسائل مراجعه نماييد، ولى غسلهاى واجب عبارتند از:
1 ـ «غسل جنابت»؛ يكى از امورى كه موجب جنابت مىگردد، بيرون آمدن منى از زن يا مرد در بيدارى يا در خواب مىباشد؛ براى خواندن نمازهاى واجب و مانند آن، غسل جنابت بر انسان واجب مىگردد.
2 ـ «غسل ميّت»؛ واجب است مرده انسان مسلمان را پس از پاك كردن آلودگى ظاهرى از بدنش سه غسل بدهند، يكى با آبى كه با سِدر مخلوط گرديده و ديگرى با آبى كه با كافور مخلوط گرديده و سومى با آب خالص.
3 ـ «غسل مسّ ميّت»؛ چنانچه بدن انسان با بدن سرد شده مردهاى كه
(200)
هنوز غسلش ندادهاند، تماس پيدا كند، واجب است غسل مس ميّت نمايد.
4 ـ غسلى كه با نذر يا سوگند يا عهد بر انسان واجب شده است؛ به اين صورت كه انسان براى رفع گرفتارى يا براى اين كه كار ناپسندى را ترك نمايد و يا كار شايستهاى را انجام دهد نذر يا عهد مىنمايد كه غسلى را انجام دهد.
5 ـ غسلهايى كه مربوط به زنان است و عبارتند از: «غسل حيض»، «غسل نفاس» و «غسل استحاضه».
كارهايى كه انجام دادن آنها بر جنب حرام است
پنج كار بر فردى كه جنب شده و هنوز غسل جنابت نكرده حرام است، كه بدين قرارند:
1 ـ رساندن جايى از بدن به خط قرآن يا به اسم خداوند و بنابر احتياط واجب به اسامى پيامبران و امامان عليهمالسلام و حضرت زهرا عليهاالسلام .
2 ـ رفتن به «مسجدالحرام» در مكه معظمه و «مسجدالنبى» در مدينه منوره، گرچه بخواهد از يك در داخل شده و بدون توقف از در ديگر خارج شود.
3 ـ توقف در بقيه مساجد و بنابر احتياط واجب در حرم امامان عليهمالسلام ، ولى اگر از يك در وارد شود و بدون توقف از در ديگر خارج شود، مانعى ندارد.
4 ـ ورود به مساجد به قصد گذاشتن چيزى در آنها.
(201)
5 ـ خواندن بعض يا تمام يكى از چهار سورهاى كه داراى آيه سجده واجب مىباشد و آنها را در فصل پانزدهم در احكام مربوط به قرآن ذكر خواهيم نمود.
كارهايى كه انجام دادن آنها بر جنب مكروه است
انجام برخى از كارها بر جنب مكروه و ناپسند است، كه بعضى از آنها بدين قرار است:
1 ـ خوردن، آشاميدن و خوابيدن، ولى اگر قبل از آنها وضو بگيرد يا براى خوردن و آشاميدن دستهايش را بشويد مكروه نخواهد بود.
2 ـ خواندن بيش از هفت آيه از سورههايى كه آيه سجده واجب ندارند.
3 ـ رساندن جايى از بدن به جلد، حاشيه و ميان خطهاى قرآن و نيز همراه داشتن قرآن.
4 ـ حنا يا رنگ بستن به سر و صورت و يا روغنمالى كردن بدن.
پرسش: اگر بعد از غسل ترتيبى بفهمد كه مقدارى از بدن يا سر را نشسته چه بايد بكند؟
پاسخ: اگر مقدارى را كه نشسته در سر قرار گرفته، ابتدا آن مقدار را شسته سپس طرف راست و بعد از آن طرف چپ را دوباره مىشويد؛ و اگر مقدارى كه شسته نشده در طرف راست قرار گرفته، پس از شستن آن مقدار بنابر احتياط واجب طرف چپ را دوباره مىشويد؛ و اگر مقدار غسل داده نشده در طرف چپ قرار دارد، با شستن همان مقدار غسل
(202)
صحيح مىباشد.
پرسش: اگر بعد از غسل ارتماسى بفهمد كه مقدارى از بدن را آب فرا نگرفته است چه كند؟
پاسخ: بايد دوباره غسل نمايد، چه بداند آن مقدار كجا قرار داشته و چه نداند.
پرسش: آيا شستن جاهايى از بدن كه ديده نمىشود مانند درون بينى، گوش و سوراخ گوشواره در غسل واجب است؟
پاسخ: خير، مگر اين كه سوراخ گوشواره به قدرى گشاد باشد كه داخل آن ديده شود كه در اين صورت بايد آن را شست.
پرسش: آيا در غسل رساندن آب زير موهاى سر و صورت و شستن پوست آنها واجب است؟
پاسخ: بله، همچنين بايد موهاى كوتاهى كه جزو بدن به حساب مىآيند شسته شوند، بلكه بنابر احتياط واجب شستن موهاى بلند هم لازم است.
پرسش: آيا شرايطى كه براى صحيح بودن وضو گفته شد در غسل هم مىآيد؟
پاسخ: بله، ولى در غسل ترتيبى كارهاى غسل را لازم نيست فوراً پشت سر هم انجام داد، پس مىتوان ابتدا سر و گردن را به قصد غسل شستشو داد و پس از چند ساعت طرف راست و بعد از مدتى طرف چپ را غسل داد. همچنين در غسل لازم نيست كه هر عضوى از بالا به پايين شسته شود، بلكه مثلاً مىتواند براى شستن طرف راست از پاى راست
(203)
شروع كرده به طرف بالا بشويد.
پرسش: اگر انسان شك كند كه غسل نموده يا خير چه كند؟
پاسخ: بايد غسل نمايد.
پرسش: اگر شك كند كه غسلش را درست انجام داده يا خير چطور؟
پاسخ: لازم نيست غسل كند.
پرسش: در صورتى كه انسان شك كند غسلى بر او واجب شده يا نه، مثلاً شك كند محتلم شده يا جايى از بدنش به بدن مرده برخورد كرده يا نه، آيا انجام غسل بر او لازم است؟
پاسخ: خير، لازم نيست غسل كند.
پرسش: اگر كسى چندين غسل واجب مثل جنابت، مسّ ميّت و مانند آن بر او واجب شده و يا چندين غسل مستحبى مثل غسل جمعه و غسل حاجت و مانند آن را مىخواهد انجام دهد و يا اين كه قصد انجام چند غسل واجب و مستحب را دارد، چگونه بايد آنها را انجام دهد؟
پاسخ: به دو صورت زير مىتواند آنها را انجام دهد:
1 ـ براى هر كدام جداگانه نيّت غسل كرده و آنها را جدا جدا انجام دهد.
2 ـ همه آنها را قصد نموده و آنگاه به نيّت همه آنها يك غسل بجا آورد.
لازم به تذكر است كه اگر چندين غسل به گردن كسى باشد و آنها را بجا نياورده باشد، درصورتى كه پس از آن جُنُب شده و غسل جنابت
(204)
كرده باشد اين غسل جنابت جاى بقيه غسلها را مىگيرد گرچه در هنگام غسل جنابت توجهى به آنها نداشته باشد.
پرسش: اگر در بين غسل نمودن يكى از كارهايى كه وضو را باطل مىكند انجام دهد، مثلاً ادرار نمايد، آيا بايد غسل را از سر بگيرد؟
پاسخ: خير، ولى اگر در بين غسل جنابت ـ كه جاى وضو را هم مىگيرد ـ اين كار از او سر بزند، بايد پس از غسل براى نماز و كارهايى كه احتياج به وضو دارند وضو نيز بگيرد.
پرسش: اگر انسان مثلاً چند مرتبه جنب شود و يا چند مرتبه به بدن مرده دست بگذارد و بخواهد غسل كند، آيا براى هر بار بايد يك غسل انجام دهد؟
پاسخ: خير، يك غسل به نيّت همه آنها كافى است.
پرسش: كدام يك از غسلها جاى وضو را هم مىگيرد و لازم نيست انسان بعد از انجام آن براى نمازش وضو بگيرد؟
پاسخ: تنها غسل جنابت اين گونه است، و بنابر احتياط واجب باقى غسلهاى واجب و همچنين غسلهاى مستحب جاى وضو را نمىگيرد و بايد بعد از انجام آنها براى نماز وضو گرفت.
پرسش: آيا بر كسى كه به بدن مردهاى دست گذاشته و هنوز غسل مسّ ميّت به جا نياورده، انجام كارهايى كه بر انسان جنب حرام بود حرام است؟
پاسخ: خير، فقط براى خواندن نماز و انجام كارهايى كه به وضو نياز دارد بايد غسل مسّ ميّت را انجام دهد، اما وارد شدن و يا توقف در
(205)
مساجد و يا خواندن سورههايى كه آيه سجده دارد قبل از انجام اين غسل مانعى ندارد.
پرسش: آيا به واسطه تماس با بدن شهيد نيز غسل مسّ ميّت بر انسان واجب مىشود؟
پاسخ: بله، بنابر احتياط واجب غسل به گردن انسان مىآيد.
(206)
