موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
فصل پنجم:
وضو، روشنى بخش روان
شكى نيست كه وضو داراى دو فايده روشن است: فايده اخلاقى و معنوى و فايده بهداشتى. از نظر بهداشتى، شستن صورت و دستها آن هم پنجبار و يا حداقل سهبار در شبانهروز اثر قابل ملاحظهاى در نظافت بدن دارد؛ مسح كردن بر سر و پاها كه شرط آن رسيدن آب به موها يا پوست تن است، سبب مىشود كه اين اعضاء را نيز پاكيزه بداريم؛ و از نظر اخلاقى و معنوى چون اين عمل با قصد قربت و نزديك شدن به خداوند متعال انجام مىشود اثر تربيتى خاصى در روح وضو گيرنده دارد، و در حقيقت مجموع وضو بيانگر اين معناست كه از فرق سر تا قدم پا در راه اطاعت خداوند قدم برمىداريم.
در حديثى كه فضل بن شاذان از حضرت رضا عليهالسلام نقل نموده آمده است: «دستور به وضو و ابتداى به آن بدين جهت داده شده كه بنده در پيشگاه خداوند جبّار هنگام مناجات با او پاك بوده و مطيع فرامين او باشد و از هر گونه نجاست و پليدى طاهر باشد، به علاوه آن كه هر گونه كسالت و چرت زدن از او برطرف شده، و با قلبى پاك و پاكيزه در محضر خداى
(188)
جبّار قرار گيرد»(1).
خداوند متعال در سوره مائده پس از فرمان به وضو و غسل و تيمّم و نحوه انجام آنها مىفرمايد: «خداوند نمىخواهد شما را در تنگنا قراردهد بلكه مىخواهد شما را پاك سازد»(2).
اين پاكيزگى ظاهرى همراه با پاكى از آلودگىهاى روحى و قلبى نتايج فراوانى را در بر خواهد داشت كه در اين جا به گوشه هايى از آن اشاره مىشود.
آثار و نتايج روزه
1 ـ ايجاد نورانيت: از مجموع احاديث معصومين عليهمالسلام استفاده مىشود طهارتى كه دراثر وضو يا غسل يا تيمّم به دست مىآيد در وجود انسان ايجاد نوعى نورانيّت و صفاى باطنى مىنمايد، در روايتى از پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم نقل شده: «من افراد امت خويش را در روز قيامت به واسطه آثارى كه وضو در ايشان گذاشته مىشناسم.»(3) و يا در حديث ديگرى كه از ايشان نقل شده آمده است: «به واسطه آثار وضو امت من در قيامت روسپيد وارد صحراى محشر مىشوند.»(4)
به همين جهت در سخنان پيشوايان دين عليهمالسلام آمده كه اگر شخصى داراى طهارت باشد براى او نيز مستحب است كه تجديد طهارت نمايد؛
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص367،حديث9.
2 ـ سوره مائده(5): آيه6.
3 ـ مستدرك الوسائل،ج1،ص358،حديث19.
4 ـ همان.
(189)
در روايتى از حضرت امام صادق عليهالسلام نقل شده: «كسى كه در حال طهارت تجديد طهارت نمايد داراى ده حسنه است.»(1) در روايت ديگرى نقل شده: «وضو گرفتن در حال داشتن وضو انباشتن نور بر نور است.»(2)
2 ـ محبوب خداوند واقع شدن: در قرآن كريم آمده است: «خداوند توبه كاران را دوست دارد و نيز انسانهاى پاك و پاكيزه را دوست دارد»(3).
3 ـ طول عمر و كسب پاداش شهيد: پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم به «اَنَس» فرمود: «اى انس! زياد با طهارت باش تا خداوند بر طول عمرت بيفزايد، اگر قدرت دارى كه تمام شبانهروزت را طاهر باشى چنين كن، همانا تو اگر بر حال طهارت بميرى شهيد از دنيا رفتهاى.»(4)
4 ـ زياد شدن رزق و روزى: شخصى به پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم از كمى رزق و روزى خويش شكايت كرد، حضرت به او فرمودند: «هميشه با طهارت باش تا روزيت با دوام و زياد شود.» پس آن شخص دستور حضرت را انجام داد و رزقش زياد شد.(5)
5 ـ محو گناهان: از برخى روايات به دست مىآيد كه وضو گرفتن ـ حتى در صورتى كه شخص در حال طهارت باشد ـ باعث از بين رفتن گناهان غير كبيره گشته و خداوند بدون اين كه آن شخص استغفار
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص376،حديث3.
2 ـ همان،ص377،حديث8.
3 ـ سوره بقره(2): آيه222.
4 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص383،حديث3.
5 ـ مستدرك الوسائل،ج1،ص300،حديث7.
(190)
نموده باشد برايش تجديد توبه مىكند.(1)
6 ـ كسب ثواب عبادت كنندگان: پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم مىفرمايد: «كسى كه با حال طهارت خوابيده بسترش براى او به منزله مسجد است.»(2)
7 ـ برآورده شدن حاجت: امام صادق عليهالسلام مىفرمايد: «كسى كه حاجتى را از خدا بخواهد بدون اين كه با وضو باشد سپس حاجتش برآورده نشود كسى جز خويش را ملامت ننمايد.»(3)
نقش وضو در درستى و قبولى نماز امرى روشن و بديهى است؛ از اين رو در روايات آمده است كه نماز بدون وضو مورد قبول نيست، ولى اين بدان معنا نيست كه وضو فقط براى نماز است، بلكه بسيار پسنديده است كه انسان در همه احوال زندگيش با وضو باشد؛ هنگام خواب، ورود به مسجد، قرائت قرآن، خواستن حاجتى از خدا و...
چگونگى انجام وضو
وضو را به دو صورت ارتماسى و ترتيبى مىتوان انجام داد، كه در اين جا به شرح وضوى ترتيبى اكتفا مىنماييم.
در اين نوع وضو بعد از قصد و نيّت وضو، بايد آب را روى هر يك از اعضاى وضو ريخته و از بالا به پايين به صورت زير شستشو دهد:
الف ـ ابتدا به قصد شستن صورت آب را از بالاى پيشانى، جايى كه موى سر مىرويد، ريخته و دست را همراه آب از بالا به پايين مىكشد؛
--------------------------------------------------------------------------------
1 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص375 - 377،حديث1و2و4و5و7.
2 ـ مستدرك الوسائل،ج1،ص297،حديث6.
3 ـ وسائل الشيعه،ج1،ص374،حديث1.
(191)
مقدار واجب درازاى صورت از رستنگاه مو در جلو سر تا چانه است، و پهناى آن به اندازهاى است كه ميان انگشت ميانى و شست قرار مىگيرد؛ و اگر مقدارى از آنچه را كه گفته شد نشويد وضو باطل است. پس براى اين كه يقين كند اين مقدار را شسته كمى از اطراف آن را هم بشويد.
ب ـ بعد از آن دست راست را از آرنج تا سر انگشتان از بالا به پايين بشويد، و اگر از پايين به بالا بشويد وضو باطل مىشود، و براى اين كه يقين كند آب به تمام اين مقدار رسيده كمى بالاتر از آرنج را هم بشويد و سپس دست چپ را به همين روش شستشو دهد.
ج ـ پس از آن با تَرى آب وضو كه در كف دست مانده بر يك قسمت از چهار قسمت سر كه مقابل پيشانى قرار دارد دست بكشد؛ و لازم نيست همه قسمت جلوى سر را مسح نمايد، بلكه هر قسمت از آن را مسح كند كافى است. و بنابر احتياط واجب مسح سر با دست راست باشد، و بنابر احتياط مستحب از بالا به پايين و حداقل با سه انگشت جلو سر را مسح نمايد.
د ـ پس از مسح سر با تَرى آب وضو كه در كف دست باقى مانده روى پاى راست را از سر انگشت تا برآمدگى روى پا مسح نمايد، و احتياط مستحب آن است كه تا مفصل پا مسح شود، و بنابر احتياط واجب حداقل با سه انگشت بسته مسح پا را انجام داده و بهتر آن است كه با تمام كف دست اين مقدار را مسح نمايد؛ البته لازم نيست مسح بر روى شست پا باشد، بلكه اگر از انگشتهاى ديگر هم شروع شود و به بلندى پا ختم شود كافى است.
(192)
هـ ـ آنگاه به همين روش پاى چپ را نيز مسح نمايد.
پرسش: شستن صورت با كدام دست بايد انجام گيرد؟
پاسخ: در وضو مىتوان صورت را با دست راست يا چپ و يا هر دو دست شستشو داد، بلكه اگر آب از بالا به پايين طورى ريخته شود كه به همه مقدار واجب برسد، دست كشيدن هم لازم نيست.
پرسش: آيا شستن داخل بينى و چشمها واجب است؟
پاسخ: شستن داخل بينى و قسمتى از لبها و چشمها كه هنگام بستن ديده نمىشود واجب نيست، ولى براى اين كه يقين كند تمام آنچه را كه واجب بوده شسته است، بايد مقدارى از آنها را هم بشويد. و اگر احتمال دهد كه چرك يا چيز ديگرى در ابروها و گوشههاى چشم و لب وجود دارد كه نمىگذارد آب به آنها برسد، بايد قبل از وضو بررسى نموده و اگر هست آنها را برطرف نمايد.
پرسش: كسى كه داراى دستهاى كوچك و صورتى بزرگ يا برعكس داراى دستهاى بزرگ و صورتى كوچك است و همچنين كسى كه بخشى از جلوى سر او مو ندارد و يا برعكس بر مقدارى از پيشانى او مو روييده است براى وضوى خود چه مقدارى از صورت را شستشو دهد؟
پاسخ: به اندازهاى كه افراد معمولى صورت خود را مىشويند آن را بشويد.
پرسش: اين كه قبل از شستن صورت دستها را تا مچ مىشويند، آيا جزو وضو است؟
(193)
پاسخ: خير، اين شستن جزو وضو به شمار نمىآيد؛ به همين جهت كسى كه چنين كارى را قبل از شستن صورت انجام داده بايد متوجه باشد كه هنگام وضو بايد دستها را تا سر انگشتان بشويد و به شستن اين مقدار قبل از وضو اكتفا نكند و گرنه وضويش باطل است.
پرسش: آيا اگر دست را فقط تَر نماييم و به صورت و دستها بكشيم وضو صحيح است؟
پاسخ: اگر تَرى دست به مقدارى باشد كه به واسطه دست كشيدن بر صورت و يا دستها آب كمى جارى شود و در نظر مردم شستن به حساب آيد اشكالى ندارد.
پرسش: آيا براى مسح پا مىتوان تمام دست را روى پا گذاشت و مقدار كمى كشيد؟
پاسخ: بله، مىتوان.
پرسش: آيا براى مسح سر و يا پا مىتوان به جاى حركت دادن دست بر روى سر يا پا، دست را ثابت نگه داريم و سر يا پا را حركت دهيم؟
پاسخ: خير، صحيح بودن مسح به اين روش محل اشكال است.
پرسش: آيا بر روى جوراب و يا كفش مىتوان مسح پاها را انجام داد؟
پاسخ: خير، مگر اين كه به واسطه سرماى شديد يا ترس از دزد و جانور و دشمن نتوان كفش يا جوراب را بيرون آورد، كه در اين صورت مسح بر روى آنها اشكالى ندارد.
(194)
پرسش: اگر اعضاى وضو قبل از وضو تَر باشند، آيا مىتوان وضو گرفت يا بايد اعضاء را ابتدا خشك نمود؟
پاسخ: اگر صورت و دستها خيس باشد مانعى ندارد، اما هنگام مسح بايد جاى مسح سر و پاها خشك باشد، و اگر به اندازهاى تَر باشد كه تَرى دست بر آنها اثر نكند مسح باطل است، اما رطوبت خيلى كم اشكالى ندارد.
پرسش: آيا مىتوان مسح پاى چپ را پيش از مسح پاى راست انجام داد؟
پاسخ: بنابر احتياط واجب جايز نيست.
شرايط وضو
براى درستى وضو بايد شرايط زير مراعات گردد:
1 ـ آب وضو پاك باشد؛ پس با آب نجس وضو باطل است.
2 ـ آب وضو مطلق باشد؛ پس با آب مضاف همچون آب هندوانه و گلاب وضو باطل است.
3 ـ آب وضو و مكانى كه در آنجا وضو گرفته مىشود غصبى نباشد.
4 ـ ظرفى كه از آب آن براى وضو استفاده مىكنيم غصبى نباشد و از طلا و نقره ساخته نشده باشد.
5 ـ اعضاى وضو هنگام شستن و مسح كشيدن پاك باشند.
6 ـ وقت كافى براى وضو وجود داشته باشد؛ و اگر وقت به اندازهاى تنگ است كه اگر وضو بگيرد تمام نماز در خارج وقت خوانده مىشود
(195)
بايد تيمم نمايد.
7 ـ وضو را براى انجام فرمان خداى بزرگ و به قصد قربت و نزديك شدن به او بگيرد؛ بنابراين اگر براى خودنمايى يا خنك شدن و يا انگيزههاى ديگر غير از اطاعت خداوند انجام دهد باطل است.
8 ـ كارهاى وضو را به همان ترتيبى كه گفته شد انجام دهد؛ پس اگر اول مسح سر را انجام دهد و بعد صورت و دستها را بشويد يا به گونه ديگرى عمل نمايد وضويش باطل است.
9 ـ كارهاى وضو را پشت سر هم انجام دهد و نگذارد كه بين كارهاى وضو به قدرى فاصله بيفتد كه ديگران بگويند در حال وضو نيست.
10 ـ كسى كه قدرت بر انجام وضو دارد بايد كارهاى وضو را خودش انجام دهد؛ پس اگر فرد ديگرى صورت يا دستهاى او را بشويد يا در شستن آنها به او كمك كند وضو باطل است.
11 ـ وضو گرفتن براى او ضرر قابل توجهى نداشته باشد، وگرنه بايد تيمم نمايد.
12 ـ در اعضاى وضو مانعى چون قير و رنگ و چسب و چيزهاى ديگرى كه جسميت دارد و نمىگذارد آب به آنها برسد وجود نداشته باشد، وگرنه قبل از وضو بايد آنها را از اعضاى وضو برطرف نمايد.
مواردى كه وضو گرفتن براى آنها واجب است
براى هر يك از كارهاى زير بايد وضو بگيريم:
1 ـ براى همه نمازهاى مستحب و واجب غير از نماز ميّت.
(196)
2 ـ براى طواف واجب خانه خدا.
3 ـ در صورتى كه سوگند ياد كرده يا نذر و يا عهد نموده است كه وضو بگيرد.
4 ـ در صورتى كه سوگند ياد كرده يا نذر و يا عهد نموده كه جايى از بدن خود را به خط قرآن برساند يا مجبور است چنين كارى را انجام دهد؛ مثل اين كه قرآن نجس شده و براى آب كشيدن آن ناچار است جايى از بدن خود را به خط قرآن برساند.
چيزهايى كه وضو را باطل مىكند
بيرون آمدن ادرار و مدفوع، خارج شدن باد از مخرج مدفوع، خوابيدنى كه بر اثر آن چشم نبيند و گوش نشنود، به وجود آمدن چيزهايى كه بايد براى آن غسل كرد چون جنابت و نيز نفاس و حيض و استحاضه در زن و بنابر احتياط واجب كارى كه عقل را از كار مىاندازد مثل ديوانگى و بيهوشى و مستى، باعث باطل شدن وضو مىگردد.
پرسش: اگر پيش از تمام شدن وضو يا بعد از آن، يكى از اعضايى كه به عنوان وضو شسته است نجس شود، آيا وضو باطل مىگردد؟
پاسخ: خير، فقط بايد آن عضو را آب بكشد. همچنين است اگر جاهاى ديگر بدن غير از اعضاى وضو نجس باشد؛ بله اگر پس از دستشويى نمودن مخرج ادرار يا مدفوع را آب نكشيده، احتياط مستحب آن است كه اول آن را آب بكشد و سپس وضو بگيرد.
پرسش: آيا لازم است نيّت وضو را بر زبان جارى كرده و بگويد:
(197)
وضو مىگيرم براى قربت و نزديكى به خدا؟
پاسخ: نيّت وضو و نماز و تيمم و غسل و مانند آن لازم نيست بر زبان جارى شود، بلكه همين قدر كه متوجه باشد چه كارى انجام مىدهد كافى است، به اين صورت كه مثلاً اگر در وسط وضو از او بپرسند چه مىكنى بگويد من وضو مىگيرم.
پرسش: آيا مىتوان در بين وضو راه رفت، مثلاً بعد از شستن صورت و دستها چند قدم برداشته و بعد سر و پاها را مسح نمود؟
پاسخ: مانعى ندارد.
پرسش: اگر رنگ جوهر خودكار يا خودنويس و يا رنگ مو در اعضاى وضو باشد، آيا وضو بر آنها صحيح نيست؟
پاسخ: چنانچه رنگ تنها باشد و جسميت نداشته باشد كه مانع از رسيدن آب به اعضاء وضو شود اشكالى ندارد.
پرسش: اگر كسى وضو داشت و بعد شك كرد وضويش باطل شده است يا نه، حكمش چيست؟
پاسخ: بنا را بگذارد بر اين كه وضو دارد؛ اما اگر شك دارد كه وضو گرفته است يا نه، در اين جا بنا را بگذارد بر اين كه وضو نگرفته است.
(198)
