سؤال 33 : آيا نيابت تبرّعى از سوى كسى كه از انجام پاره اى مناسك حج ناتوان است، صحيح است؟ مثلاً اگر حاجى روز عيد قربان و پيش از انجام اعمالش بازداشت شود، آيا كفايت مى كند كه يكى از دوستانش به جايش بى آن كه او خبر داشته باشد رمى جمره و قربانى كند؟
جواب : اين كار كافى نيست، بلكه نيابت بايد به درخواست او بوده باشد.
سؤال 34 : آيا انجام حج نيابتى از سوى چند تن جايز است و آيا اگر برخى يا همه آنان مرده باشند، تفاوت مى كند؟
جواب : در حج مستحبى، مطلقاً اشكالى ندارد، اما در حج واجب جز در يك مورد كه در مسأله 126 مناسك آمده است، جايز نيست.
سؤال 35 : آيا نايب شدن زن براى مرد در حج تمتع جايى كه احتمال مى رود به سبب حيض شدن و تبديل حجش به حج اِفراد نتواند عمره تمتع را به جا آورد، صحيح است؟ و اگر نايب شد و حيض گشت، آيا عمل نيابتى او مُجزى است؟
جواب : اگر به ناتوانى او در حج تمتع اطمينان حاصل نشود، اقرب آن است كه نايب شدنش جايز و عملش مُجزى است، حتى در صورت تبديل حج.
سؤال 36 : آيا گرفتن اُجرت براى انجام عمره مفرده نيابتى كه آن را رجاءً به جاى مى آورند، جايز است؟
جواب : مانعى ندارد.
سؤال 37 : كسى كه در انجام طواف عمره تمتع و حجش و نمازهاى دو طواف نايب شده است لازم است در حين اداى آنها مُحرم باشد؟
جواب : لازم نيست.
سؤال 38 : كسى كه به اندازه هزينه حجش بدهى دارد، از نظر حضرت عالى مستطيع به شمار نمى رود. حال آيا برايش جايز است كه از طرف خود و يا ديگرى حج مستحبى به جاى آورد؟
جواب : جايز است. البته اگر آن بدهى حالّ (مهلت آن سررسيده) و طلبكار خواستار آن باشد و هزينه كردن اموالش براى اداى حج مستحبى موجب ناتوان شدنش از اداى آن گردد، اين كار برايش جايز نيست و اگر مخالفت كرد، معصيت كرده است، اما حجش صحيح است.
سؤال 39 : كسى كه به دليل پيرى يا ضعف و مانند آن جايز است كه براى حجة الاسلام نايب بگيرد، آيا شرعاً برايش بهتر است كه تا جايى كه مى تواند خود با تحمل سختى و مشقت مناسك حج را به جاى آورد و آن چه را كه نمى تواند خودش به جاى آورد مانند سعى و رمى و جز آن به نايب واگذارد و يا آن كه برايش ارجح آن است كه براى همه مناسك حج نايب بگيرد؟
جواب : ظاهراً صورت اول ارجح است.
سؤال 40 : شخصى همه كارهايش را به پسرش مى سپارد و او به دليل ناتوانى پدر از اداى حج، برايش كسى را اجير مى كند تا به نيابت از او حج بگزارد. حال آيا اگر پدر از مسأله نيابت يكسره بى خبر باشد، عمل نايب برايش مُجزى است؟
و اگر پيش از آن كه نايب در ميقات مُحرم شود، از مسأله خبردار شد و با آن موافقت كرد، چه حكمى دارد؟
جواب : اگر وكالت پسر عام و شامل نايب گرفتن براى پدر باشد ـ گرچه پدر نداند كه در چه سالى اين نيابت صورت خواهد گرفت ـ عمل نايب برايش مُجزى است وگرنه مُجزى نخواهد بود، مگر آن كه با اطلاع و موافقتش باشد، گرچه اين اطلاع و موافقت پيش از مُحرم شدن حاصل شود.
سؤال 41 : اگر شخصى براى حج بلدى اجير شد و مثلاً يك ماه پيش از موسم حج به شهر ميت رفت. و به عنوان نيابت حج حركت نمود و به شهر خود رفت و از آن جا راهى مكه مكرمه شد، آيا عملش مُجزى است و حجش، بلدى خواهد بود؟
جواب : آرى.
سؤال 42 : اگر شخصى براى حج بلدى اجير شد، ليكن در ساعت حركت غفلت كرد كه آن را نيت كند، آيا نيت سابقش كافى است؟
جواب : اگر حج نيابتى محرك او به سوى عمل باشد، كافى است.
سؤال 43 : آيا واجب است كه اعمال نايب در حج بر طبق تقليدش باشد يا ناچار بايد مطابق تقليد منوب عنه باشد؟
جواب : طبق تقليد خودش عمل كند، البته اگر فرض شود كه مورد اجاره صريحاً ـ يا بر اثر انصراف اطلاقش ـ مقيد به عمل صحيح در نظر منوب عنه يا اجيركننده باشد، در آن صورت وظيفه اش عمل به مقتضاى آن است مادام كه به فساد عبادت يقين حاصل نشود.
سؤال 44 : شخصى براى خودش به عنوان عمره مستحبى مُحرم مى شود، حال آيا برايش جايز است كه از آن به حج به نيابت از پدرش عدول كند؟
جواب : عدول جايز نيست.
سؤال 45 : اگر شخصى براى نيابت از ديگرى خود را اجير كرد يا قصد نيابت تبرعى از او را داشت، در حالى كه براى عمره يا حج مُحرم شده بود، اينك شك دارد كه آيا به هنگام احرامش قصد نيابت داشته است يا آن كه براى خود مُحرم شده است. در اين صورت تكليفش چيست؟
جواب : اگر انگيزه و محركش به سوى عملْ نيابت از آن غير باشد، به گونه اى كه اگر او نبود، اقدام نمى كرد، همين براى انجام آن كفايت مى كند.
سؤال 46 : آيا همان طور كه ايمان نايب در انجام حج شرط است، براى اداى پاره اى از اعمال حج نيز شرط است؟
جواب : آرى. بنابر احوط ـ جز در مورد ذبح و نحر ـ شرط است.
سؤال 47 : شخصى نايب مى شود كه به نيابت از ديگرى حج كند و از شهر خودش براى همين غرض راه مى افتد و چون به ميقات مى رسد و براى عمره تمتع مُحرم مى شود، آن را فراموش مى كند، به گونه اى كه اگر از او بپرسند : «چه مى كنى؟» خواهد گفت : «براى خودم مُحرم مى شوم» و نمى گويد كه به نيابت از فلانى مُحرم مى شوم و متوجه خطاى خود نمى شود، مگر پس از آن كه خود را در مكه مى يابد. حال چه كند؟ آيا مى تواند از احرام خود اعراض كند و براى منوب عنه دوباره مُحرم شود، يا آن كه بر او واجب است كه حج خودش را به پايان برساند؟
جواب : جايز نيست از احرام خودش اعراض كند. ليكن اگر اعمال عمره تمتع را به جا آورد و آن گاه از مكه بيرون رفت و در ماهى كه عمره را در آن به جا آورده بود، بدان بازنگشت ـ مانند آن كه عمره را در ماه ذى قعده به جاى آورد و از شهر بيرون رفت و تا پايان آن برنگشت ـ و در نتيجه عمره اش باطل شد، در اين صورت اگرچه به سبب باطل كردن عمره اش گناهكار است، مى تواند به نيابت از منوب عنه براى عمره تمتع از يكى از ميقات ها مُحرم شود.
سؤال 48 : شخصى به قصد اداى حجة الاسلام، به مدينه مى رسد و پيش از انجام اعمال فوت مى كند. حال آيا براى متوليان كارش جايز است كه كسى را از اموال به جا گذاشته اش اجير كنند تا به نيابت از او حج كند؟ و آيا با علم به اين كه حج بر او مستقر شده است، نايب گرفتن نيازمند كسب اجازه از ورثه اش است يا آن كه اجازه حاكم شرعى كفايت مى كند؟
جواب : واجب است كه از ورثه اش اجازه بگيرند و اجازه حاكم شرعى كافى نيست و اين كه زاد و راحله اش را بايد ـ طبق روايت ـ براى حج معين كنند به اين معنى نيست كه بر اين امر غير از ورثه ولايت دارند.
سؤال 49 : آيا افضل آن است كه انسان براى خودش حج مستحبى به جاى آورد، يا آن كه هزينه حج را به مؤمنان فاقد استطاعت ببخشد تا حج واجب به جاى آورند و يا آن كه خودش به نيابت از ديگرى حج به جاى آورد.
جواب : صورت اول افضل است.
سؤال 50 : آيا نايب براى حج، مى تواند جهت اداى برخى اعمال كه نايب گرفتن در آن ها جايز است، ديگرى را نايب كند؟
جواب : اگر عذرى كه مجوز نايب گرفتن است، برايش پيش آيد، جايز است و در مورد ذبح مطلقاً جايز است.
سؤال 51 : ورثه، شخصى را اجير مى كنند تا در قبال مبلغى معين و در سالى معين، به نيابت از ميت شان حج كند. اما پيش از موسم حج به دلائلى هزينه حج افزايش مى يابد. در اين صورت آيا اجير ملزم به اداى حجى كه بابتش اجير شده و به همان مبلغ تعيين شده است، يا آن كه مى تواند اجاره را فسخ كند و يا از ورثه بخواهد آن كاستى را جبران كنند؟
جواب : در صورتى كه در قرارداد شرط معاملى كه استحقاق يكى از اين دو حالت را نشان دهد، نباشد، اجير حق فسخ يا مطالبه مبلغ بيشتر را ندارد.
سؤال 52 : اگر شخصى به نيابت از ديگرى براى عمره مفرده مُحرم شد، ليكن فراموش كرد و براى خودش طواف نمود، در اين صورت آيا بايد طواف را براى منوب عنه اعاده كند و عملش صحيح است؟
جواب : آرى، بايد طواف را به نيابت از منوب عنه، اعاده كند؟
سؤال 53 : اگر شخصى براى حج نيابتى اجير شد، آيا مى تواند ديگرى را براى اداى آن اجير كند؟
جواب : اگر اجيركننده به صراحت و يا به انصراف با او شرط نكرده باشد كه خودش حج را به جاى آورد، جايز است. ليكن جايز نيست كه قيمت اجرت اجير دوم كمتر از اجرت خودش باشد.
سؤال 54 : اگر شخصى براى حج نيابتى اجير شد و پاره اى از مقدمات كار را انجام داد و در اين راه مبلغى صرف كرد، آن گاه دولت مانع از سفرش به سرزمين مقدس شد. حال آيا مى تواند مبلغى را كه صرف تهيه مقدمات كرده است، از اجيركننده خود مطالبه كند يا نه؟
جواب : اگر براى حج و مقدمات آن اجير شده باشد و اجرت در قبال همه آن ها باشد، در اين صورت مى تواند مبلغى را كه خرج كرده است مطالبه كند و اگر تنها براى حج اجير شده باشد و مقدمات با آن لحاظ نشده باشد، استحقاق دريافت چيزى ندارد.
سؤال 55 : كسى براى اداى عمره تمتع خودش وارد مكه شد و حجش مستحبى بود، آيا مى تواند از اداى حج تمتع اعراض كند و در آن جا براى اداى حج نيابتى اجير شود و به يكى از ميقات ها برود تا به نيابت از منوب عنه، براى عمره تمتع محرم شود؟
جواب : بايد حج خود را همان طور كه آغاز كرده است به پايان برساند و با اعراض از آن، عمره اش باطل نمى شود. البته اگر عمره اش قبل از ماه ذى حجه باشد و او پس از فراغت از اعمال عمره از مكه بيرون رود و تا پايان ماهى كه در آن براى عمره مُحرم شده است بدان بازنگردد، عمره اش باطل مى شود و او در اين حال مى تواند از يكى از ميقات ها به نيابت از آن كه مى خواهد، براى عمره تمتع مُحرم شود. در اين صورت حجش صحيح است. اگرچه به سبب باطل كردن عمره اش گناهكار است.
سؤال 56 : اگر شخصى براى اداى حج بلدى اجير شد و چون به مدينه منوره رسيد، از مسجد شجره جهت عمره مفرده براى خودش مُحرم شد و پس از انجام آن به مدينه بازگشت و دوباره براى حج نيابتى مُحرم شد. حال آيا با اين كار وظيفه اش را درباره حج بلدى انجام داده است؟
جواب : مانعى ندارد و به حج نيابتى لطمه نخورده است.
سؤال 57 : آيا به جاى آوردن حج يا عمره به نيابت از حضرت ولى عصر ـ ارواحنا له الفدا ـ جايز است؟
جواب : آرى، جايز است.
سؤال 58 : آيا جايز است كسى را براى اداى حجة الاسلام اجير كنند، در صورتى كه از پيش معلوم باشد كه به يكى از طرق زير از اداى عمل اختيارى ناتوان است؟
1. اگر از وقوف اختيارى در عرفه يا مزدلفه معذور باشد و وقوف اضطرارى را انجام دهد.
جواب : بنابر احوط نيابت او مُجزى نيست.
2. اگر از ادراك وقوف اختيارى براى همه وقت معذور باشد و تنها به مقدار ركن توقف كند.
جواب : بعيد نيست كه نيابتش جايز باشد.
3. اگر شخصاً از انجام طواف عمره تمتع يا حج و يا سعى آن دو معذور باشد و ناچار براى آن ها نايب بگيرد.
جواب : بنابر احوط نيابتش مجزى نيست.
4. اگر لبيك گويى اش غلط باشد و حتى با تلقين نتواند جملات را درست ادا كند، لذا خود لبيك بگويد و ديگرى را هم نايب بگيرد تا لبيك بگويد.
جواب : احوط مُجزى نبودن نيابتش است.
5. اگر در قرائتش غلطى باشد كه با آن نتواند نماز طواف را طبق روش معتبر شرعى به جاى آورد، لذا خود نماز بخواند و ديگرى را هم براى اداى آن نايب بگيرد.
جواب : احوط مُجزى نبودن نيابتش است.
6. اگر شخصاً از رمى جمره عقبه در روز عيد معذور باشد، لذا ديگرى را براى آن نايب بگيرد.
جواب : احوط مُجزى نبودن نيابتش است.
7. اگر از مبيت در منى معذور باشد.
جواب : بنابر اظهر نيابتش جايز است.
8. اگر شخصاً از رمى جمرات در روز يازدهم و دوازدهم معذور باشد، لذا ديگرى را نايب بگيرد.
جواب : بعيد نيست كه نيابتش صحيح باشد.
9. اگر نسبت به ارتكاب پاره اى محرمات احرام، چون در سايه قرار گرفتن و پوشاندن سر و مانند آن ها معذور باشد.
جواب : نيابتش جايز است.
سؤال 59 : اگر حج در فرض هاى سؤال قبل، حج مستحبى باشد، آيا اجير گرفتن برايش صحيح است؟
جواب : اگر عمل اجير درباره خودش صحيح باشد، صحيح است. ليكن بر او لازم است كه اجيركننده را از وضع خود باخبر سازد.
سؤال 60 : اگر كسى را كه قادر به اداى عمل اختيارى در جايى كه بنا به فتوا يا احتياط نايب گرفتن در آن جايز نيست، به سبب جهل به حكم يا موضوع نايب بگيرد وبعد از گذشت وقت علم پيداكند، آيا جهل او باعث معذوريتش مى گردد و مى تواند به عمل نايب اكتفا كند؟
جواب : خير.
سؤال 61 : اگر كسى خودش را براى حج نيابتى اجير كرد و چون مُحرم شد دريافت كه بنابر فتوا يا احتياط، عملش مُجزى نيست، حال چه كند؟
جواب : اگر بنابر فتوا، عملش مُجزى نباشد، احرامش باطل است و اگر بنابر احوط مُجزى نباشد، احتياط كند و حجش را به نيابت از منوب عنه رجاءً به پايان برساند.
سؤال 62 : اگر شخصى ناقص العضو باشد، آيا مى توان او را براى حجة الاسلام و جز آن نايب گرفت؟
جواب : اگر نقص عضو او موجب خلل در انجام عمل اختيارى نشود، نيابتش جايز است وگرنه مشمول پاسخ پرسش هاى 58 و 59 مى شود.