موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
▲غــصــب (مسئله 2175 تا 2177)
مسأله 2175ـ «غصب» آن است که انسان بر مال یا حقّ کسى از روى ظلم مسلّط شود، غصب یکى از گناهان کبیره است که در قیامت مجازات سخت دارد و در دنیا عواقب دردناک، در روایتى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است که هر کس یک وجب زمین دیگرى را غصب کند در قیامت آن زمین را از هفت طبقه آن، مثل طوق به گردن او مى اندازند.
مسأله 2176ـ هرگاه کسى نگذارد مردم از مسجد یا مدرسه و پل و جاهاى دیگرى که براى عموم ساخته شده استفاده کنند، حقّ آنان را غصب نموده، همچنین اگر کسى در مسجد و مانند آن جایى براى خود مى گیرد و دیگرى نگذارد از آن استفاده کند.
مسأله 2177ـ مسلّط شدن بر اموال بیت المال مسلمین بدون حق نیز غصب است و تمام احکام غصب را دارد و مسؤولیّتش از جهاتى بیشتر است.
▲احکام غصب (مسئله 2178 تا 2192)
مسأله 2178ـ مالى را که نزد کسى رهن (گرو) گذاشته اند اگر دیگرى غصب کند، صاحب مال و طلبکار هر کدام مى توانند آن را از او مطالبه کنند و اگر از بین برود و عوض آن را بگیرند، آن عوض به جاى آن مال رهن خواهد بود.
مسأله 2179ـ واجب است شخص غاصب مالى را که غصب کرده هر چه زودتر به صاحبش برگرداند، و هر قدر تأخیر کند گناه بیشترى براى او نوشته مى شود و اگر تلف شود باید عوض آن را بدهد.
مسأله 2180ـ هرگاه از مالى که غصب کرده منفعتى به دست آید، مانند این که برّه اى از گوسفند غصبى متولّد شود، یا میوه اى از باغ غصبى به دست آید، تمام آن ملک صاحب مال است، هر چند غاصب هم زحمت کشیده باشد و اگر کسى خانه اى را غصب کند باید مال الاجاره آن را در مدّتى که دست او بوده مطابق معمول بپردازد، هر چند از خانه استفاده نکرده باشد و همچنین اموال دیگر مانند اتومبیل و غیر آن.
مسأله 2181ـ هرگاه مالى را از بچّه یا دیوانه اى غصب کند، باید آن را به ولىّ او بازگرداند و اگر به دست آن بچّه یا دیوانه دهد و از بین برود ضامن است.
مسأله 2182ـ هرگاه دو یا چند نفر به اتّفاق هم مالى را غصب کنند هر کدام آنان ضامن قسمتى از آن مال است (اگر دو نفر باشند هر کدام نصف و اگر سه نفر باشند هر کدام ثلث آن را ضامن است) خواه به تنهایى مى توانسته آن را غصب کند یا نه.
مسأله 2183ـ هرگاه مالى را که غصب کرده با چیز دیگرى مخلوط شود، چنانچه جدا کردن آنها ممکن باشد باید جدا کند و به صاحبش برگرداند، هر چند زحمت داشته باشد و اگر جاى دوردستى آن را قرار داده تمام مخارج رساندن آن مال به دست صاحبش بر عهده غاصب است.
مسأله 2184ـ اگر ظرف یا چیز دیگرى را که غصب کرده خراب نماید باید آن را با تفاوت قیمتى که حاصل شده به صاحبش بدهد و اگر براى این که تفاوت را ندهد بگوید آن را مثل اوّلش مى سازم مالک مجبور نیست قبول کند و نیز مالک نمى تواند غاصب را مجبور کند که آن را مثل اوّلش بسازد، فقط مى تواند تفاوت قیمت را بگیرد.
مسأله 2185ـ هرگاه مالى را که غصب کرده طورى تغییر دهد که از اوّلش بهتر شود، مثلاً طلاى غصبى را به صورت گوشواره و گردنبند درآورد، چنانچه صاحب مال بگوید آن را به همین صورت به من بده باید بدهد، و نمى تواند براى زحمت خود مزدى بگیرد، حتّى نمى تواند بدون اجازه مالک آن را به صورت اوّل بازگرداند و اگر بدون اجازه او آن را به صورت اوّل باز گرداند احتیاط واجب این است که تفاوت قیمت را بدهد.
مسأله 2186ـ هرگاه مال غصبى را طورى تغییر دهد که از اولش بهتر شود ولى صاحب مال براى منظور خاصّى بگوید باید آن را به صورت اوّل درآورى واجب است چنین کند و اگر عیبى بر آن وارد شود و قیمت آن از اوّل کمتر گردد باید تفاوت آن را به صاحبش بدهد.
مسأله 2187ـ هرگاه در زمینى که غصب کرده زراعت کند یا درخت بنشاند، زراعت و درخت و میوه آن مال غاصب است، ولى باید اجاره زمین را در مدّتى که زراعت و درخت در آن بوده به صاحب زمین بدهد و چنانچه در اثناء کار صاحب زمین راضى نباشد که زراعت و درخت در آن زمین بماند غاصب باید فورا آن را بکند، هر چند باعث خسارت او شود و اگر نقصى در زمین پیدا شود باید تفاوت قیمت را بدهد و غاصب نمى تواند صاحب زمین را مجبور کند که زمین را به او بفروشد یا اجاره دهد، همچنین صاحب زمین نمى تواند غاصب را مجبور کند که زراعت یا درخت را به او بفروشد.
مسأله 2188ـ هرگاه مالى را که غصب کرده از بین برود در صورتى که از چیزهایى باشد که مثل و مانند آن معمولاً کمیاب است مانند بسیارى از حیوانات و بسیارى از فرشهاى دست بافت، باید قیمت آن را بدهد و اگر قیمت بازار آن فرق کرده باشد باید قیمت روزى را که تلف کرده بدهد و اگر از چیزهایى است مانند گندم وجو و بسیارى از فرشهاى ماشینى، انواع پارچه ها و ظرفهایى که با کارخانه ها درست مى شود که معمولاً مثل آن فراوان است، باید مثل همان چیز را که غصب کرده بدهد، ولى باید خصوصیّاتش مثل همان مالى باشد که از بین رفته است.
مسأله 2189ـ هرگاه حیوانى مانند گوسفند را غصب کند و از بین برود چنانچه در مدّتى که نزد او بوده چاق شده سپس از بین رفته است، باید افزایش قیمت آن را که به خاطر چاقى بوده نیز بدهد.
مسأله 2190ـ هرگاه مالى را که غصب کرده غاصب دیگرى از غاصب اوّل بگیرد و از بین برود احتیاط آن است صاحب مال عوض آن را از هر کدام مطالبه کند بدهد.
مسأله 2191ـ هرگاه معامله باطلى انجام گیرد، مثلاً جنسى را که باید با وزن خرید و فروش کند بدون وزن معامله نماید، نه خریدار مالک جنس مى شود و نه فروشنده مالک قیمت، ولى اگر هر دو قطع نظر از معامله راضى باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند اشکالى ندارد وگرنه مثل مال غصبى است و باید آنها را برگردانند و در صورتى که مال هر یک در دست دیگرى تلف شود باید عوض آن را بدهد، چه بداند معامله باطل بوده و چه نداند.
مسأله 2192ـ اگر مالى را از فروشنده بگیرد تا آن را درست ببیند و اگر پسندید بخرد، اگر آن مال تلف شود احتیاط واجب آن است که عوض آن را به صاحبش بدهد.
