موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی

 

▲مــسـاقــات (مسئله 1897 تا 1899)

 

مسأله 1897ـ هرگاه کسى درختان میوه خود را تا مدّت معیّنى به دیگرى واگذار کند که در مقابل دریافت سهمى از میوه، باغ او را آبیارى و رسیدگى نماید این معامله را «مساقات» گویند.

 

مسأله 1898ـ معامله مساقات علاوه بر درختان میوه در مورد درختانى مانند درخت گل که از گل آن براى گلاب گیرى و مانند آن استفاده مى کنند و یا درختانى مثل درخت حنا و سدر که از برگ آنها بهره مى گیرند، یا بعضى از درختان که از شیره و صمغ آن استفاده مى کنند صحیح است، ولى در مورد درختانى که هیچ یک از اینها را ندارد مساقات صحیح نیست.

 

مسأله 1899ـ در معامله مساقات مى توانند صیغه بخوانند، همچنین اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را دراختیار کسى که کار مى کند بگذارد و او نیز به همین قصد تحویل گیرد بى آن که صیغه اى بخواند، باز معامله صحیح است (ولى گفتگوى لازم براى مدّت و شرایط باید قبلاً شده باشد).

 

▲شرایط مساقات (مسئله 1900)

 

مسأله 1900ـ مساقات چند شرط دارد: 1ـ مالک و باغدار باید بالغ و عاقل باشند. 2ـ کسى آنها را مجبور به این کار نکرده باشد. 3ـ ممنوع از تصرّف در مال خود نباشند. 4ـ مدّت مساقات باید معلوم باشد و اگر ابتداى آن را معیّن کنند و آخر آن را موقعى

 

قرار دهند که حاصل آن سال بدست مى آید صحیح است. 5ـ باید سهم هر کدام به صورت نصف یا ثلث حاصل و مانند آن باشد، بنابراین اگر قرار بگذارند که مثلاً یک تن از میوه، مال صاحب باغ و بقیّه مال کسى است که کار مى کند معامله باطل است. 6ـ باید قرار داد معامله را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن بگذارند چنانچه کارهایى مانند آبیارى و سمپاشى که براى پرورش میوه لازم است باقى مانده باشد مساقات صحیح است وگرنه اشکال دارد و اگر فقط احتیاج به کارهایى مانند چیدن میوه و نگهدارى آن باشد قرارداد آنها صحیح است، ولى مساقات نیست.

 

 

 

▲احکام مساقات (مسئله 1901 تا 1908)

 

مسأله 1901ـ در مورد بوته خربزه و خیار و مانند آن اگر قرارداد روشنى بگذارند و تعداد چیدن و سهم هر کدام را مشخص کنند صحیح است، هر چند مساقات نامیده نمى شود.

 

مسأله 1902ـ درختانى که احتیاج به آبیارى ندارند و از آب باران یا رطوبت زمین استفاده مى کنند، اگر به کارهاى دیگرى مانند بیل زدن و کود دادن و سمپاشى که موجب زیاد شدن یا مرغوبیت میوه مى شود احتیاج داشته باشد معامله مساقات در آن صحیح است.

 

مسأله 1903ـ طرفین معامله مى توانند با رضایت یکدیگر معامله مساقات را فسخ کنند و نیز اگر در ضمن قرارداد، حقّ فسخ براى هر دو یا براى یکى قرارداده باشند مى توانند معامله را به هم زنند واگر در قرارداد مساقات شرطى ذکر کرده باشند و آن شرط عملى نشود و کسى که شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن کند، مى تواند معامله را به هم زند.

 

مسأله 1904ـ معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمى خورد و ورثه او به جاى او هستند، امّا اگر کسى که تربیت درختها به او واگذار شده بمیرد در صورتى که شرط کرده باشند خودش باغدارى کند معامله به هم مى خورد، ولى اگر چنین شرطى نکرده باشند ورثه او جانشین او مى شوند.

 

مسأله 1905ـ باید اعمالى را که بر عهده هر کدام از دو طرف مى باشد قبلاً معیّن کنند، مانند تعمیر قنات، یا موتور چاه و همچنین تهیّه کود و وسیله سمپاشى و غیر اینها و اگر عرف و قاعده اى در محل باشد همان کافى است.

 

مسأله 1906ـ اگرمعلوم شودمعامله مساقات باطل بوده میوه هاى باغ مال صاحب باغ است، ولى باید اجرت آبیارى و کارهاى دیگر را مطابق معمول به کسى که درختان را سرپرستى کرده بدهد.

 

مسأله 1907ـ اگر زمین را به دیگرى واگذار کنند که در آن درخت بکارد و آنچه عمل مى آید مال هردو باشد در صورتى که تمام جهات را روشن کنند معامله صحیح است، هر چند مساقات نامیده نمى شود.

 

مسأله 1908ـ ممکن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد یعنى صاحب باغ آن را در اختیار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.