موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
« احكام غصب »
غصب آن است كه انسان از روى ظلم بر مال یا حقّ كسى مسلّط شود ، و این یكى از گناهان بزرگ است كه اگر كسى انجام دهد در قیامت به عذاب سخت گرفتار مى شود.
از حضرت پیغمبر اكرم (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده است كه: هركس یك وجب زمین از دیگرى غصب كند ، در قیامت آن زمین را از هفت طبقه آن مثل طوق به گردن او مى اندازند.
مسأله ۲۶۰۹ ـ اگر انسان نگذارد مردم از مسجد و مدرسه و پل و جاهاى دیگرى كه براى عموم ساخته شده استفاده كنند ، حقّ آنان را غصب نموده ، و همچنین است اگر كسى در مسجد جایى را براى خود بگیرد و دیگرى نگذارد از آن جا استفاده نماید.
مسأله ۲۶۱۰ ـ چیزى را كه انسان پیش طلبكار گرو مى گذارد باید پیش او بماند كه اگر طلب او را ندهد طلب خودرا از آن به دست آورد ، پس اگر پیش از آن كه طلب او را بدهد آن چیزرا از او بگیرد ، حقّ او را غصب كرده است.
مسأله ۲۶۱۱ ـ مالى را كه نزد كسى گرو گذاشته اند ، اگر دیگرى غصب كند صاحب مال و طلبكار مى توانند چیزى را كه غصب كرده از او مطالبه نمایند ، و چنانچه آن چیزرا از او بگیرند باز هم در گرو است ، و اگر آن چیز از بین برود و عوض آن را بگیرند ، آن عوض هم مثل خود آن چیز گرو مى باشد.
مسأله ۲۶۱۲ ـ اگر انسان چیزى را غصب كند ، باید به صاحبش برگرداند ، و اگر آن چیز از بین برود باید عوض آن را به او بدهد.
مسأله ۲۶۱۳ ـ اگر از آنچه غصب كرده منفعتى به دست آید ـ مثلا از گوسفندى كه غصب كرده برّه اى پیدا شود ـ مال صاحب مال است ، و نیز كسى كه مثلا خانه اى را غصب كرده ، اگرچه در آن ننشیند باید اجاره آن را بدهد.
مسأله ۲۶۱۴ ـ اگر از بچّه یا دیوانه چیزى را كه مال آنها است غصب كند ، باید آن را به ولىّ او بدهد ، و اگر از بین رفته باید عوض آن را بدهد.
مسأله ۲۶۱۵ ـ هرگاه دو نفر باهم چیزى را غصب كنند ، اگر هریك مسلّط بر نصف آن باشد ، هركدام ضامن نصف آن است ، و اگر بر تمام آن مسلّط باشد ، هركدام ضامن تمام آن است.
مسأله ۲۶۱۶ ـ اگر چیزى را كه غصب كرده با چیز دیگرى مخلوط كند ـ مثلا گندمى را كه غصب كرده با جو مخلوط نماید ـ چنانچه جدا كردن آنها ممكن است ، اگرچه زحمت داشته باشد باید جدا كند و به صاحبش برگرداند.
مسأله ۲۶۱۷ ـ اگر شخصى چیزى را غصب كند كه در آن صنعتى بكار رفته باشد ـ مانند طلایى كه آن را گوشواره ساخته باشند ـ و آن را خراب كند ، باید مادّه آن را با قیمت آن صنعت و صفت به صاحبش بدهد ، و اگر قیمت مادّه بعد از خرابى از قیمت آن قبل از خرابى كمتر شده باشد باید ما به التفاوت را هم بپردازد ، و چنانچه بگوید آن را مثل اوّلش مى سازم ، مالك ملزم نیست قبول كند ، و مالك هم نمى تواند او را الزام كند كه مثل اوّلش بسازد.
مسأله ۲۶۱۸ ـ اگر چیزى را كه غصب كرده به طورى تغییر دهد كه از اوّلش بهتر شود ـ مثلا طلایى را كه غصب كرده گوشواره بسازد ـ چنانچه صاحب مال بگوید مال را به همین صورت بده ، باید به او بدهد ، و نمى تواند براى زحمتى كه كشیده مزد بگیرد ، و همچنین بدون اجازه مالك حقّ ندارد آن را به صورت اوّلش در آورد ، و اگر بدون اجازه او آن را به صورت اوّلش در آورد ، ضمانت قیمت آن صفت محلّ اشكال و احوط صلح است.
مسأله ۲۶۱۹ ـ اگر چیزى را كه غصب كرده به طورى تغییر دهد كه از اوّلش بهتر شود و صاحب مال بگوید باید آن را به صورت اوّل در آورى ، واجب است آن را به صورت اوّلش در آورد ، و چنانچه قیمت آن به واسطه تغییر دادن از اوّلش كمتر شود باید تفاوت آن را به صاحبش بدهد.
مسأله ۲۶۲۰ ـ اگر در زمینى كه غصب كرده زراعت كند یا درخت بنشاند ، زراعت و درخت و میوه آن مال خود اوست ، و چنانچه صاحب زمین راضى نباشد كه زراعت و درخت در زمین او بماند ، كسى كه غصب كرده باید فوراً زراعت یا درخت خودرا اگرچه ضرر نماید از زمین بكند ، و نیز باید اجاره زمین را در مدّتى كه زراعت و درخت در آن بوده ، بلكه اجاره قبل از آن مدّت را از زمان غصب به صاحب زمین بدهد ، و خرابیهایى را كه در زمین پیدا شده درست كند ، مثلا جاى درختهارا پر نماید ، و اگر به واسطه اینها قیمت زمین از اوّلش كمتر شود باید تفاوت آن را هم بدهد ، و نمى تواند صاحب زمین را ملزم كند كه زمین را به او بفروشد یا اجاره دهد ، و نیز صاحب زمین نمى تواند او را ملزم كند كه درخت یا زراعت را به او بفروشد.
مسأله ۲۶۲۱ ـ اگر صاحب زمین راضى شود كه زراعت و درخت در زمین او بماند ، كسى كه آن را غصب كرده لازم نیست درخت و زراعت را بكند ، ولى باید اجاره آن زمین را از وقتى كه غصب كرده تا وقتى كه صاحب زمین راضى شده بدهد.
مسأله ۲۶۲۲ ـ اگر چیزى كه غصب كرده از بین برود ، در صورتى كه قیمى باشد ـ یعنى خصوصیات افراد صنف آن از جهت ارزش و رغبت عقلاء معمولا تفاوت داشته باشد ، مانند حیوانات ـ باید قیمت آن را بدهد ، و چنانچه قیمت بازار آن از زمان غصب تا زمان اداى قیمت اختلاف داشته باشد بنابر احتیاط واجب بالاترین قیمتى را كه از زمان غصب تا زمان تلف داشته بدهد ، و احتیاط مستحبّ آن است كه بالاترین قیمت از زمان غصب تا زمان اداى قیمت را بدهد.
مسأله ۲۶۲۳ ـ اگر چیزى را كه غصب كرده و از بین رفته مثلى باشد ـ یعنى خصوصیات افراد صنف آن معمولا از جهت ارزش و رغبت عقلاء تفاوت ندارد ، مانند حبوبات ـ باید مثل همان چیزى را كه غصب كرده ـ در خصوصیات نوعى و صنفى ـ بدهد ، مثلا اگر گندم دیم غصب كرده نمى تواند گندم آبى بدهد ، و همچنین اگر گندم دیم اعلا بوده ، نمى تواند پست را بدهد.
مسأله ۲۶۲۴ ـ اگر چیزى را كه مثل گوسفند است غصب نماید و از بین برود ، چنانچه قیمت بازار آن فرق نكرده ولى در مدّتى كه پیش او بوده چاق شده باشد ، باید قیمت گوسفند چاق را بدهد.
مسأله ۲۶۲۵ ـ اگر چیزى را كه غصب كرده دیگرى از او غصب نماید و از بین برود ، صاحب مال مى تواند عوض آن را از هر یك از آنان بگیرد ، یا از هركدام مقدارى از عوض آن را بگیرد ، و چنانچه عوض مال را از اوّلى بگیرد ، اوّلى مى تواند آنچه را داده از دومى بگیرد ، ولى اگر از دومى بگیرد ، او نمى تواند آنچه را كه داده از اوّلى بگیرد.
مسأله ۲۶۲۶ ـ اگر خرید و فروشى كه مى شود یكى از شرطهاى معامله در آن نباشد ، ـ مثلا چیزى را كه باید مقدار آن معلوم باشد با جهل به مقدار بفروشد ـ معامله باطل است ، و چنانچه فروشنده و خریدار با قطع نظر از معامله راضى باشند كه در مال یكدیگر تصرّف كنند ، اشكال ندارد ، وگرنه چیزى را كه از یكدیگر گرفته اند باید به همدیگر برگردانند ، و در صورتى كه مال هریك در دست دیگرى تلف شود ، چه بداند معامله باطل است و چه نداند ، باید عوض آن را بدهد ، پس اگر مثلى است مثل آن را بدهد ، و اگر قیمى است قیمت وقتى را كه تلف شده بدهد ، هرچند احوط آن است كه بالاترین قیمت از زمان گرفتن مال تا زمان تلف را بدهد ، و احوط از آن این است كه بالاترین قیمت از زمان گرفتن تا زمان اداى قیمت را بدهد.
مسأله ۲۶۲۷ ـ هرگاه مالى را از فروشنده بگیرد كه آن را ببیند یا مدّتى نزد خود نگه دارد تا اگر پسندید بخرد ، در صورتى كه آن مال تلف شود ، حكم بضمان عوض آن محلّ اشكال و احوط صلح است.
