حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی می نویسد: در برنامه جامع اخلاقی اسلام(ماه رمضان)، هیچ عیب و نقصی نیست و کامل‎تر از این برنامه‌ی تربیتی پیدا نمی‎شود؛ ولی متأسّفانه ما در استفاده از آن کوتاهی می‎کنیم.

به گزارش مرجع ما به نقل از شفقنا، این مرجع تقلید در ششمین شماره از سلسله نوشتار‌های خود درباره ماه مبارک رمضان نوشت: در این دنیای پر غوغا که بسیاری از مردم از فشار مادّیّات و مدنیّت منهای انسانیّت خسته شده و از سرگردانی‎هایی که توجّه به مادّیّات برای بشر فراهم نموده، به ستوه آمده و از رواج فساد اخلاق، فحشا و بی‎عفّتی و خدعه و نیرنگ رنج می‎برند، نیاز جامعه به معنویّات و اخلاق هر روز آشکارتر می‎شود.

ضعف بشر در تدوین برنامه جامع اخلاق

جمعیّت‌هایی هم به نام تسلیحات اخلاقی تشکیل شده است که متأسّفانه چون برنامه کار آن‎ها به طور جامع و مستقیم از تعالیم مقدسّه اسلام الهام نمی‎گیرد، موفقیّتی به دست نمی‎آورند و اگر هم سر و صدایی بلند کنند، بسیار محدود و گاهی ممکن است با اغراض سیاسی توأم باشد. از این گونه جمعیّت‎ها و سازمان‎های ضعیف، کاری ساخته نیست؛ و نمی‎توانند در قلب و روح بشر وارد شده و او را در برابر همه این خطرات بیمه نمایند.

یگانه‌راهی که بشر را به سر منزل رستگاری می‎رساند، راه اسلام است. همان آیینی که تعالیم و برنامه‎های آن، همه جانبه و در هر عصر و زمان مترقّی‎ترین تعالیم است؛ همان دینی که معنویّت و روحانیّت آن، دل‎های بشر را تحت نفوذ گرفته و ماه رمضانش، وضع و اوقات کار و پیشه، اداره و برنامه زندگی و … را عوض می‎کند.

رمضان، برنامه تسلیحات اخلاقی اسلام

اسلام، برنامه تسلیحات اخلاقی عمیقی از چهارده قرن پیش به اجرا گذارده که اگر همه با هم همکاری کنند تا این برنامه از هر لحاظ اجرا شود، سطح اخلاق فاضله به میزان بی‎سابقه‎ای بالا خواهد رفت.

این برنامه تسلیحاتی اسلام در مقابل سپاه خشم و شهوت، بی عفّتی و ناپاکی، جنایت و خیانت، حبّ مال و جاه، بی‎رحمی، حرص، حسد، ظلم و ستم، تجاوز به حقوق ضعفا، ضعف اعصاب و ضعف روح، ناتوانی اراده و آفات دیگر، همان برنامه ماه رمضان است.

البتّه اسلام برنامه‎های اخلاقی و اجتماعی دیگر، بسیار دارد که چون موضوع نوشتار ما نمی‎باشد، بحث درباره آن را به فرصتی دیگر محوّل می‎کنیم.

برای ما توجّه به برنامه‎های ماه رمضان لازم و مفید است؛ زیرا می‎توانیم با برنامه‎های آن نقاط ضعف و نواقص امور خود را برطرف کنیم.

آری، ماه رمضان، ماه روزه، قرائت قرآن، دعا و ذکر خدا، توبه و اعاده حیثیّت، ماه کمک به مستمندان و صله رحم، ادب و حسن خلق بوده، و دستوراتش به قدری جالب و ارزنده است که ارزش آن را با جواهرات و اموال این دنیا نمی‎توان سنجید. ثواب تمام اعمال حسنه و کارهای نیک در این ماه بیش از ماه‎های دیگر است.

قرائت قرآن مجید ـ ‎به ویژه اگر با تأمّل در معانی آیات آن توأم باشد‎ ـ ما را به معارف حقیقی و به عالم انسانیّت، آشنا کرده و امراض روحی را شفا می‎بخشد.

ادعیه رمضانیه، مربّی روح و مصلح جامعه

ادعیّه‎ای که در این ماه خواندن آن‎ها توصیه شده، رشد فکری، علمی، اخلاقی و اجتماعی مسلمانان را قوّت می‎بخشد، و آنان را به مصالح اجتماع و کوشش در قضای حوایج مردم، علاقه‎مند می‎سازد؛ و آتش حرص و آز را فرو می‎نشاند.(۱)

دعای «افتتاح»، معارف اسلام و عقاید حقیقی و حمد و سپاس خدا و کیفیّت صلوات و عرض ادب به محضر پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین علیهم السلام را می‎آموزد.

سحرگاهان، خواندن دعاهای سحر مخصوصاً دعای «ابی حمزه ثمالی» انسان را در عوالمی ملکوتی و روحانی سیر می‎دهد و او را به افق اعلی صعود می‎دهد.

آن‌چه در این دعا درج است از موادّ لازم برای ترقّی روح، و از تمام موادّی که استفاده از آن برای تغذیه جسم و تربیت بدن احتیاج می‎باشد، گران‎بهاتر است.

این دعا، برای تربیت روح و اصلاح امور اجتماعی و هدایت فکری، اعتقادی و تنظیم امور معیشت، مانند کتاب جامعی است که حاوی تمام دستورات بهداشتی جسم باشد؛ هر چند این مثال هم در معرّفی این دعا ناقص است.

تمام جملات این دعا، ارزنده و با اهمیّت است و هر بندی از آن ما را به یک یا چند وظیفه از وظایف انسانی، اجتماعی و اخلاقی متوجّه می‎سازد و از همه بالاتر، روحانیّت و حقیقتی است که خواننده در این دعا احساس می‎نماید.

نماز جماعت، مظهر اتّحاد

نماز جماعت که یکی از بزرگ‎ترین شعایر اسلام است، و همواره باید مظهر شوکت و اتّحاد و نشانه اتّفاق و عظمت مسلمین باشد، در ماه رمضان رونق بیشتری یافته و مساجد از نمازگزاران – ‎که کار و شغل خود را رها کرده و در برابر خدا با هم کیشان خود از سیاه و سپید، سر به سجده می‎گذارند‎ ـ موج می‎زند.

روح عدالت، مساوات و آزادی اسلامی ظاهر می‎شود. آقا و نوکر، استاد و شاگرد، فقیر و غنی، همه در کنار هم می‎ایستند و چه بسا که گاهی سرباز در صف جلو و افسر ارشد در پشت سر او مشغول نماز و نیایش ذات پروردگار است، و از آن‎ها کسی به خدا نزدیک‎تر است که تقوا و پرهیزکاریش بیشتر باشد و چنین همه با هم «اللهُ اَکبَر» و «سُبحانَ رَبِّی العَظِیم» و «رَبِّی الاَعلی» و «بِحَولِ‎الله وَ قُوَّتِه اَقُومُ و أقعد» می‎گویند.

ماه رمضان، ماه ارشاد و تربیت

علما و گویندگان و خطبا بر منبرهای وعظ و ارشاد، توفیق هدایت و دعوت به دین و بیان احکام و تهذیب اخلاق را در این ماه بیشتر دارند.

در حقیقت باید گفت: ماه رمضان یک مؤسّسه تربیتی و ارشادی و مدرسه‎ای است که همه ساله تشکیل می‎شود و تعالیم آن عمومی و همگانی است. مدرسه‎ای که هم وظیفه آموزش و پرورش و هم وظیفه مأموران امین انتظامات و هم وظیفه بهداری و هم عمران و آبادی و هم وظیفه سازمان‎های خیریّه و تعاون و نیکو کاری و هم راهنمایی‎های دینی و اجتماعی را انجام می‎دهد.

به طور قطع اگر بشر بخواهد با تمام وسایل مادی و بودجه‎های هنگفت و کلان چنین مدرسه‎ای بگشاید که روحانیّت و حقیقت آن را رهبری نماید، قادر نخواهد بود.

امّا به نیروی نفوذ کلمه یگانه رهبر بزرگ جهان بشریّت حضرت محمّد بن عبدالله پیامبر اسلام ‎صلّی‎الله علیه وآله وسلّم ‎همه ساله این مدرسه و این دانشگاهی که بیش از ششصد میلیون دانشجو دارد و شعبه‎های آن مساجد و خانه‎ها و اطاق‎ها و منازل مسلمین است، افتتاح و معلّمین روحانی از فراز منابر و درون مساجد به درس و راهنمایی و هدایت مردم انجام وظیفه می‎کنند.

اگر مسلمین به طور صحیح از این فرصت عالی برای تهذیب اخلاق و تحکیم مبانی ایمان و صداقت و صحّت عمل، بهره‎برداری نمایند، به طور قطع به موفقیّت‎های درخشانی نایل می‎گردند.

در این برنامه، هیچ عیب و نقصی نیست و کامل‎تر از این برنامه‌ی تربیتی پیدا نمی‎شود؛ ولی متأسّفانه ما در استفاده از آن کوتاهی می‎کنیم.

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. در این جمله که در دعاها مکرّر می‎خوانیم: «و رضنی من العیش بما قسمت لی»، خدایا مرا از زندگی به آنچه روزیم کردی راضی بدار؛ تأمّل فرمایید.