به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حجت الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا ایمانی مقدم عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و کارشناس مسائل غرب آسیا و شمال آفریقا در گفت‌وگو با خبرنگار شفقنا بیان کرد: رساله‌ الحقوق امام سجاد (ع) بیانیه‌ی حقوق بشر اسلامی از نگاه یک امام معصوم است که به هیچ عنوان قابل مقایسه با بیانیه‌های حقوق بشر امروزی نیست.

وی افزود: چند اثر مکتوب به صورت رساله و یا گاهی کتاب از حضرات معصومین باقی مانده است که دو مورد از آن مربوط به وجود مقدس امام سجاد (ع) می‌باشد؛ اولین آنها صحیفه‌ی سجادیه است که مجموعه‌ای است از ادعیه با 54 دعا که یکی از یکی قوی تر و عارفانه تر می‌باشند و دومین اثر مکتوب آن حضرت رساله الحقوق ایشان است که متاسفانه به اندازه صحیفه سجادیه به آن توجه نشده و نمی‌شود.

حجت الاسلام ایمان بیان کرد: دلیل اینکه این کتاب رساله الحقوق نامیده شده است این است که امام سجاد (ع) در این رساله خود 51 حق را مطرح کرده‌اند. این رساله به دلیل اینکه در یک کلام مستمر بیان شده می‌توان آن را به عنوان رساله‌ای خاص برشمرد؛ هرچند که پیامبر (ص)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) به حقوق به طور مفصل پرداخته‌اند اما هرگز اینگونه نبوده که بخواهد در یک مجلس یا نوشتار و با نگاهی جزئی و تیز بین بسیاری از حقوق را عنوان کنند و این کار تنها منحصر به رساله‌ی الحقوق حضرت سجاد (ع) می‌باشد. به نظر بنده غیر از امام سجاد (ع) هرکس بخواهد اینگونه جامع و کامل سخن بگوید دهانش می‌خشکد و این جز از امام زین العابدین (ع) یا حضرات معصومین (ع) از عهده‌ی کسی برنمی آید.

وی ادامه داد: رساله‌ی حقوق حضرت شامل حقوق فردی و اجتماعی است که بخش عمده‌ی آن حقوق اجتماعی می‌باشد. حضرت از ابتدا حقوق را به 4 دسته تقسیم می‌کنند که شامل حق خدا بر انسان، حق انسان بر خود، حق جهان طبیعت بر انسان و حق مردم می‌باشد، که اصطلاحاً در علم اخلاق 3 دسته‌ی اول را حقوق فردی می‌نامند. حق خدا بر انسان به تعبیر امام سجاد بالاترین حق است که از آن در این رسال با عنوان‌ «امّا حق الله الاکبر» یاد می‌کنند. حق انسان بر خود، دو بخش است که یک بخش آن حقوق اعضای بدن مانند چشم، گوش، دست، بطن و ... بر گردن انسان و بخش دیگر آن حق اعمال انسان مانند نمازی که خوانده می‌شود یا روزه‌‌ای که گرفته می‌شود و مانند این‌ها را امام به عنوان حقوق انسان به خودش می‌داند. اینگونه نیست که انسان همواره اختیار خود را داشته باشد بلکه ما در اختیار خودمان امانتیم و باید حقوق آن را ادا کنیم.

عضو هئیت علمی دانشگاه ادیان گفت: دسته‌ی سوم حقوق جهان طبیعت بر انسان است مانند درخت، دریا، کوه و آنچه انسان در جهان طبیعت می‌بیند حتی حیوانات همه بر گردن انسان حق دارند و ما وظیفه داریم حق آن‌ها را ادا کنیم. . و در نهایت دسته چهارم دسته‌ای است که عمده‌ی رساله‌ی حقوق امام سجاد (ع) را شامل می‌شود این دسته اختصاص به حقوق اجتماعی است. آن قدر امام سجاد (ع) به این موضوع دقیق پرداخته‌اند که به عنوان مثال میان حق رفیق، حق جلیس، حق خلیط و حق مصاحب که از نظر فارسی ما همه‌ی این‌ها را دوست و آشنا معنی می‌کنیم فرق گذاشته‌اند، امام (ع) بین خلیط یعنی رفیق بسیار صمیمی با جلیس که مثلاً یک ساعت با او همنشین شده‌ای، یا مصاحب کسی که چند قدم با تو همراهی کرده است تفاوت قائل می‌شود و بیان می‌فرمایند که هر کدام از این افراد حقوقی خاصی بر گردن انسان دارند. نمونه دیگر نگاه تیزبین و ژرف ایشان در مورد حقوق هم‌نشینان نماز جماعت است؛ در صف نماز جماعت فردی که در سمت راست و چپ انسان نشسته است نیز برگردن انسان حق پیدا می‌کند و باید حق آن‌ها را ادا کند؛ یعنی اگر می‌تواند اندوه و نیاز او را برطرف یا مسئله‌ای را به وی آموزش دهد باید این کار را انجام دهد.

وی افزود: این نگاه جزئی و تیزبین امام سجاد (ع) در مورد شاخه‌ها و موارد مختلف حقوق نشان دهنده این مطلب است که چون نگاه اسلام نگاه گسترده‌ای به انسان و جهان است و انسان را در دو ساحت مادی و معنوی بررسی می‌کند بحث حقوق از نگاه اسلام نیز گسترده است و امام (ع) نیز در این رساله به طور مفصل به تبیین انواع مختلفی از حقوق پرداخته است. بنابراین اگر ما نگاهی به بیانیه‌های حقوق بشر بیاندازیم به هیچ عنوان قابل مقایسه با رساله‌ی الحقوق امام سجاد (ع) نیست و می‌توان گفت که رساله‌ی حقوق حضرت بیانیه‌ی حقوق بشر اسلامی از نگاه یک امام معصوم است، نگاهی که منحصر به جنبه‌های مادی زندگی بشر نیست و بیش از آنکه به جنبه‌های مادی زندگی انسان و حقوق انسانی توجه کند به جنبه‌های معنوی زندگی بشر توجه دارد. لذا به نظر می رسد همین ژرف اندیشی عمیق است که باعث شکاف محسوس میان رساله الحقوق امام سجاد (ع) با بیانیه حقوق بشر باشد.

وی اضافه کرد: از آنجا که ابعاد بسیار مختلف و متنوعی در این رساله کوچک اما پر محتوا مطرح شده است می‌توان گفت که اگر در جامعه‌ای رساله‌ی مختصر 51 حقی امام سجاد (ع) ملاک قرار گیرد بدون تردید زندگی دنیا و آخرت افراد آن جامعه آباد می‌شود چرا که امام (ع) در این رساله علاوه بر اینکه نگاهی اخروی و معنوی به مساله حقوق دارد و در مقام بیان حقوق مادی و دنیوی نیز می‌باشد. متاسفانه مشکل جامعه ما و حتی دیگر جوامع که با مشکلات متعددی در زندگی اجتماعی که بیشتر‌شان از عدم توجه به مساله حقوق اجتماعی نشات می‌گیرد دچار هستیم عدم توجه به این چنین گنجینه‌هایی می‌باشد. در حقیقت عمده مشکل جامعه ما این است که حتی ما در اولیات زندگی خود نیز به این مسائل توجه‌ی نمی‌کنیم مانند: حق زن بر شوهر، حق شوهر بر زن، حق والدین بر فرزند، حق فرزند بر والدین، حق معلم بر شاگردان، حق شاگردان بر معلم، حق امام بر رعیت و حق رعیت بر امام. به عنوان مثال در مورد حق امام بر رعیت و بالعکس، امیر المومنین (ع) هنگامی که به امامت رسیدند فرمودند: دو حق وجود دارد یکی حقی که من برگردن شما دارم که باید اطاعت کنید و حقی که شما به گردن من دارید. آنگاه حقوق آن‌ها را ذکر می‌کند که مثلاً باید بیت المال را زیاد کنید تا من رفاه و آسایش را برای شما فراهم کنم.

ایمانی عنوان کرد: بنابراین نسبت بین رساله‌های حقوقی که امروزه در جهان توسط پیروان مدارس شرق و غرب نوشته می‌شود با رساله‌های حقوق امام سجاد (ع) رابطه‌ی عموم و خصوص من وجه است. یعنی یک بخشی از این حقوق معقولی که عقلای عالم گفته‌اند در رساله حقوق امام سجاد (ع) می‌باشد ولی بخش‌هایی در رساله الحقوق است که به ذهن عقلای عالم نمی‌رسد و این تنها منحصر به رساله‌ی امام سجاد (ع) است؛ یک بخش آن نیز مشترک است یعنی بخشی از این حقوق را هم عقلای عالم فهمیده‌اند و هم امام سجاد (ع) فرموده‌اند. اما یک بخشی در رساله‌های حقوق دیگران است که هرگز امام آن‌ها را قبول ندارند. بنابراین نسبت بین این دو حقوق، حقوقی که اسلام می‌گوید و حقوقی که غربی‌ها می گویند نسبت عامین من وجه است.