بخش نخست نوشتار نگارنده، پس از طرح مباحث مقدماتی، با توجه به روايات و سيره اهل بيت(ع)، به 15نمونه از اين عوامل شادی و نشاط پرداخت و سپس معيارهای شادی، شرايط و آداب شادی، حفظ مرزهاي غم و شادی، انواع ممدوح و مذموم آن؛ همگی از ديدگاه روايات را، به بحث نشاند.

نمونه هايي از شادي هاي اهل بيت(ع)

وقتي زندگي پربار اهل بيت عصمت و طهارت(ع) را مطالعه مي کنيم، به موارد بسياري برخورد مي کنيم که ائمۀ معصومين در آن موارد، اظهار شادي نموده اند اينک به چند نمونه از آنها اشاره شود:

1-احياي مکتب اهل بيت(ع). از جمله شادي هاي اهل بيت، «شادي به احياي مکتب» است، اين معنا از رواياتي چند استفاده مي شود که به برخي از آنها اشاره مي نمائيم: امام صادق(ع) به شخصي به نام «فُضيل» فرمود: «آيا مجلس حديث داريد؟ عرض کرد: آري، حضرت فرمود: اين نوع مجالس را من دوست دارم، پس سنّت و فرهنگ ما را زنده کنيد، خداوند رحمت کند کسي را که فرهنگ ما را زنده مي کند».

2- عرض اعمال و ديدن کارهاي خوب شيعيان. يکي از بحثهايي که درباره ي غم و شادي معصومان(ع) مطرح است، بحث عرض اعمال است. معصومان(ع) از اعمال خوب و بد پيروانشان باخبر مي شوند؛ اگر اعمال خوبي داشته باشند، شاد مي شوند و اگر عکس اين باشد، محزون و ناراحت مي شوند.امام صادق(ع) فرمود:«تمام اعمال مردم هر روز صبح به پيامبر(ص) عرضه مي شود، اعمال نيکان و بدان، بنابراين، مراقب اعمالتان باشيد و اين مفهوم گفتار خداوند است که مي فرمايد: بگو عمل کنيد، پس خداوند و فرستادۀ او و مؤمنان، اعمال شما را مي بينند». پيامبر اکرم(ص) فرمود: «فاطمه(ع) پارۀ تن من است، آنچه او را خوشحال کند، مرا خوشحال مي کند و آنچه او را به خشم مي آورد، ما را نيز به خشم مي آورد»

3-شادکردن مؤمنين «عامل شادي رسول الله(ص)». پيامبر اکرم(ص) فرمود: «کسي که مؤمني را شاد کند، مرا شاد نموده».

4- شادي اهل بيت به واسطه گرفتن انتقام از قاتلان امام حسين(ع). پس از شهادت امام حسين(ع) اهل بيت همواره در حال عزا و ماتم به سر مي بردند و زنان بني هاشم کمترين آرايشي نمي کردند و هيچ حادثه اي نمي توانست از غم و اندوه آنان بکاهد جز انتقامي که خداوند به وسيلۀ مختار از قاتلان امام حسين(ع) گرفت: از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «بعد از حادثۀ عاشورا سال ها زنان بني هاشم آرايش و خضاب نکردند تا زماني که مختار سر بريدۀ قاتلان امام حسين(ع) را نزد آنها آورد. وقتي خبر مسرّت بخش کشته شدن ابن زياد و عمر سعد را به امام سجّاد(ع) دادند، امام بر سر سفرۀ طعام نشسته بود،ناگهان امام سجدۀ شکر به جاي آورد و اين جملات را بيان فرمود: «خداي را شکر که انتقام خون مرا از دشمنم گرفت و خداوند به مختار جزاي نيکو عنايت فرمايد».

نمونه ها و مظاهر شادي معصومين(ع) در روزهاي شادي:

1-تکبير و تهليل گفتن. پيامبر اکرم(ص) فرمود: «اعيادتان را به الله اکبر گفتن زينت دهيد».
2ـ پوشيدن لباس پاکيزه.امام صادق(ع) فرمود: «لازم است شخص مؤمن در روز غدير، پاکيزه ترين و مناسب ترين لباس خود را بپوشد».
3ـبسم و لبخند.امام رضا(ع) فرمود: «روز غدير، روز تبسّم بر مؤمنين است، کسي که در اين روز به چهره برادر مؤمن، تبسم کند، خداوند در قيامت نظر رحمت بر او مي افکند».
4-تبريک و تهنيت گفتن. پيامبر اکرم(ص) بر تبريک گفتن در چنين روزي، تأکيد مي ورزيد و به مردم مي فرمود: «مرا تبريک بگوييد! مرا تبريک بگوييد».
5-آشکارا شادي کردن.امام علي(ع) فرمود: «در ديدار هايتان، شادي را آشکار کنيد».امام صادق عليه السلام فرمود: «روز غدير، روز خوشحالي و شادي است».
6- دعا و روزه. «شيخ طوسي» روايت کرده است که توقيعي به دست «قاسم بن علاي همداني» وکيل امام حسن عسگري(ع) رسيد مبني بر اينکه روز سوم شعبان، سالروز ولادت امام حسين(ع) روزه بدارد و اين دعا را بخواند: «اَللهمَّ اِنّيِ اَسئَلُکَ بِحَقِ المَولُودِ في هذا اليَوم».
7- عطر زدن. از جمله سنّت‏هاي پسنديده که هميشه مطلوب است، به ويژه در ايام عيد و شادي، «عطرزدن» است. امام صادق(ع) فرمود: «پيامبر(ص) براي عطر بيش از طعام، بهاء مي داد و بيشتر پولش را خرج آن مي کرد».
8- نماز.از اعمال اعياد اسلامي، «نماز و عبادت» است؛ در روز جمعه نماز جمعه و در عيد فطر و قربان، نماز مخصوص عيد و در عيد غدير نماز مخصوص سفارش شده است.
9- اطعام طعام. «فياض بن محمد طوسي» مي گويد: در يکي از سالها روز عيد غدير به حضور امام رضا(ع) شرفياب شدم، ديدم، گروهي در خدمت حضرت هستند، حضرت آنان را براي اطعام در خانه اش نگهداشت و به خانه هاي آنان نيز طعام، لباس، انگشتر و کفش فرستاد.
10- انفاق و کمک به فقراء.يکي از برنامه هاي اعياد اسلامي، کمک و دستگيري از فقراء و نيازمندان است؛ مثلاً در عيد فطر، با زکات فطره و در عيد قربان، با دادن گوشت قرباني و در ساير اعياد نيز با صدقات انجام مي شود.امام علي(ع) فرمود :«زکات فطرۀ خود را بپردازيد زيرا زکات فطره سنّت پيامبر و فريضۀ واجب الهي است».
11- تغيير ذائقه و تنوّع. يکي از نمونه هاي مظاهر شادي معصومان(ع) ايجاد تنوع در غذا و ميوه است. از پيامبر(ص) نقل شده که فرمودند: «براي خانواده هايتان در هر جمعه مقداري ميوه و گوشت خريداري نماييد تا با خوردن ميوه و غذاهاي خوشمزه در روز جمعه خوشحال شوند».
12- صله دادن. از سنّت‏هاي معصومان در ايّام شادي و سرور صله و هديه دادن است در اينجا به چند نمـونه از آنـها اشـاره مي شود: الف- صله امام رضا(ع) در زمان ولايتعهدي. ب-صلۀ امام سجاد(ع). ج-قصيده دعبل بن علي خزاعي.د- قصيده کميت بن زيد اسدي.
13- وليمه.يکي از سنّت‏هاي اسلامي در شادي ها، «سنّت وليمه» است. پيامبر اکرم(ص) فرمود: «وليمه و اطعام در پنج مورد بيشتر تأکيد شده است: 1- عروسي. 2-هنگام تولد نوزاد. 3-ختنۀ اولاد. 4- موقع خريد خانه. 5- در مراجعت از زيارت خانۀ خدا».
14-توسعۀ زندگي.امام علي(ع) روز عيد غدير، خطاب به افرادي که در مسجد کوفه حاضر بودند، فرمود:«خدا شما را رحمت کند! به خانه هايتان برويد و خانواده هاي خود را شاد بنماييد».امام رضا(ع) فرمود: «خداوند کسي را که روز عيد غدير، بر عيال خود توسعه دهد، رحمت مي کند و او را از آتش دوزخ دور مي گرداند».
15-همايش.گردهمايي يکي از اعمال و آداب روزهاي عيد است. امام علي(ع) فرمود: «در روز عيد غدير گرد هم آييد تا خداوند امورتان را از نابساماني و پراکندگي برهاند»
16.هديه دادن. يکي از سنّت‏هاي نيکو در اعياد اسلامي هديه دادن است امام رضا (ع) فرمود: «در اين روز «عيد غدير» بر برادرانت بخشش کن»
17- نيکي و احسان. احسان و نيکي يکي ديگر از آداب اعياد اسلامي است. امام علي (ص) فرمود: به يکديگر نيکي کنيد که خداوند الفت ميان شما را پايدار سازد و نيکي در اين روز موجب افزايش مال و عمر مي شود.امام صادق (ع) فرمود: «در روز غدير به برادران ايماني ات بسيار نيکي کن».
18- ديد و بازديد. ديد و بازديد يکي از آداب روزهاي عيد و روزهاي شادي است، اين سنّت مردم را شادابتر و نام و ياد عيد را در دل و ذهنشان ريشه دارتر مي کند و در روايات مورد توجه قرار گرفته است.

ج: شيوه هاي کاربردي (علمي، طبيعي، جسمي، روحي) در تحقق نشاط و شادي:

آن چه از عوامل بوجود آورنده شادي و نشاط و معيارهاي آن از ديدگاه روايات و سيره معصومين عليهم السلام مورد بحث قرار گرفت نقش مهمي براي ايجاد شادي و نشاط داشت و در پايان بخاطر پرهيز از طولاني شدن مقاله بطور اختصار به برخي از راهکارهاي علمي- طبيعي-جسمي و روحي اشاره مي نماييم:

1- منظم بودن.2- تلقين کردن. 3- با افراد آرام و با نشاط نشست و برخاست کردن.4- مشغول نکردن ذهن به مسائل کوچک.5- عفو و بخشش.6- زندگي را ساده گرفتن تا فشار رواني کمتري بر انسان وارد شود.7-گريه کردن.8- خنديدن.9- کنار ساحل رفتن و تماشاي دريا و ديدن امواج و شنيدن صداي موج ها، آرامش آفرين است.10- سحرخيز بودن.11- شرکت در مکان ها و مجالس مذهبي.12- خوردن ميوه و سبزي جات خام.13- به گذشته فکر نکردن زيرا گذشته ديگر وجود ندارد.14- در محل زندگي خود گل و گياه نگه داشتن.15- ديدن و شنيدن رسانه هاي ديداري و شنيداري.16- خوش بين بودن.17- فرهنگ سازي شاد بودن با توجه به حد و مرزي که شرع براي آن قايل شده است.18- نااميد نبودن.19- متعادل بودن در شادي و غم.20- اصلاح نگرش جامعه بخصوص جوانان نسبت به اين که اسلام دين شاد است نه غم و اندوه.21- انگيزه سازي.22-منتظر اقبال نبودن.23- خود ارزياب کارهاي خويش بودن.24- در هر موقعيت که قرار گرفتيد قدرشناس آن باشيد.25- از اظهار دلتنگي پرهيز کنيد.26- سير و سفر.27- توبه.28- خواندن دعا.29- حوقله گفتن (لاحول و لاقوه الا بالله).30- درد دل کردن با برادران ديني.31- کارگشايي.32-نماز شب.33-نماز اول وقت.34- زيارت اهل قبور.35- نگاه کردن به آب و سبزه و صورت نيکو.36- ذکر درمـاني.37- تفکر کردن.38- اعتقاد و يقين به منجي آخر الزمان(عج).39- توسل.40- طبيعت درماني(رايحه درماني).41- دم نوش هاي نشاط آور(آويشن، گل گاو زبان،. ..).42-شادي و شادکامي رابطه نزديک با تغذيه دارد بنابراين توصيه شده که از غذاي حلال استفاده کنيد نه حرام و به کيفيت آن اهميت بدهيد نه کميت( غذا سبک باشدمانند: شير، سيب، عدس، به و...)

نتيجه:

در اين مقاله روشن شد که شادي در فرهنگ اسلامي به ويژه روايات و سيرۀ پيشوايان معصومين (ع) معلول علل بسياري است و اسلام که دين فطرت است و به تمام نيازهاي طبيعي و فطري انسان توجه دارد، پيروان خود را به شادي هاي مثبت و سازنده دعوت مي کند و از شادي هاي ممنوع و ناپسند منع مي نمايد.

منابع در دفتر گزارش نامه موجود است
---------
* مدرس حوزه و دانشگاه.