به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز دو‌شنبه، 18 اسفند ماه بیان کرد: بحث ما در مورد اعمالی بود که حاجیان بعد از اعمال مکه در منی باید انجام دهند. مساله پنجم در این مسائل مربوط به عبادی بودن بیتوته بود که بر اساس آن مرحوم امام خمینی قائل بود که بیتوته در منی یک عمل عبادی است لذا به قصد قربت نیاز دارد در حالی که بسیاری از علما نیز با ایشان هم رأی بودند اما برخی از علما قائل به این امر نشده بودند و معتقد بودند که این عمل توصلی است و نیاز به قصد قربت ندارد.

وی ادامه داد: مساله دیگری که در این مساله وجود دارد این است که برخی از فقهاء اصرار دارند بگویند که حاجیان باید از اول شب نیّت کنند به عبارت دیگر حاجیان باید نیّت را به شکل اخطار بالبال انجام دهند یعنی در ذهن آن را مرور کنند و مدام در ذهنشان نیات باشد. این در حالی است که نیت به معنای داعیه‌‌ای که درون نفس است و صرف اینکه بدانیم که این نیّت از ابتدا وجود داشته است برای تحقق نیت کافی است. حتی ممکن است کسی از اول شروع به حج که مسائل حج را مرور می‌کرد این نیّت را در ذهن داشت که آن شب‌ها را در منی بیتوته کند. بر این اساس کسانی که می‌گویند باید از اول شب نیّت کند منظورشان این است که نیّت را در ذهن خود مرور کند.

آیت‌الله مکارم در پاسخ به این مساله بیان کرد: نیّت به معنای این اینکه هنگام شروع در عمل، آن را در ذهن حاضر کنند نمی‌باشد. حتی گاه ممکن است این امر موجب وسواس در افراد شود مثلاً موقع تکبیر گفتن در احضار نیّت شک می‌کنند و گاه در اینکه آیا بعد از نیّت عمل، قید قربة الی الله و یا وجه آن را نیز اضافه کرده‌اند یا نه. به نظر ما دلیلی بر وجوب اخطار بالبال در نیّت نیست و آیه و روایتی بر وجوب آن دلالت ندارد. نیّت امری است عرفی و همین مقدار که در ذهن باشد کافی است. اگر کسی قبل از انجام عمل، قصد آن را داشته باشد، هنگام شروع در عمل نیز قهرا نیّت را دارد. قرینه‌ی دیگر بر این گفتار این است که نیّت علاوه بر شروع عمل باید استدامه نیز داشته باشد و حال آنکه کسی در طول عمل به شکل مداوم نیّت را در ذهن خود مرور نمی‌کند. لذا در ابتدا نیز مرور نیّت و اخطار بالبال لازم نمی‌باشد. هرچند امروزه روحانیون کاروان‌ها نیّت را به زوار خاطر نشان کرده و از آن‌ها می‌خواهند که آن را مرور کنند. این کار هرچند خوب و مستحب می‌باشد و موجب توجه به عمل می‌شود ولی شرط صحت عمل نیست. مثلاً کسی که سر سفره‌ی غذا است نیّت خوردن غذا را در ذهن خود مرور نمی‌کند بلکه نیّت در عمق ذهن او وجود دارد. بله اگر انسان عملی را سهواً انجام دهد، نیّت از او صادر نشده است مثلاً فردی می‌خواهد از یک درب وارد شود ولی حواسش پرت بوده سهواً از درب دیگری وارد می‌شود. نیّت در اینجا وجود ندارد.

وی اضاف کرد: به مساله ششم از مسائلی که امام خمینی (ره) در این بخش بیان کرده بودند می‌رسیم ایشان این مساله را به بحث کفاره ترک مبیت اختصاص داده‌اند و می‌فرمایند: «من ترك المبيت الواجب بمنى يجب عليه لكل ليلة شاة متعمداً كان أو جاهلا أو ناسيا، بل تجب الكفارة على الأشخاص المعدودين في المسألة الثالثة إلا الخامس منهم، والحكم في الثالث والرابع مبني على الاحتياط» در این مساله چند فرع وجود دارد فرع اول مختص به کسی است که مبیت را در منی ترک می‌کند برای هر شبی که بیتوته بر او واجب بوده است باید یک گوسفند جداگانه کفاره دهد و فرع دوم نیز در این مورد است که در وجوب کفاره فرقی بین صورت عمد، جهل و یا نسیان وجود ندارد.  فرع سوم این مساله اختصاص به این مساله دارد که حتی کسانی که در مسأله‌ی سوم از بیتوته معاف بودند آن‌ها هم باید کفاره دهند و فقط قسم پنجم که کسانی هستند که تا صبح در مکه به عبادت مشغول بودند استثناء هستند و این عده نباید کفاره دهند. سپس امام خمینی (ره) اضافه می‌کند که قسم سوم (رعات) و قسم چهارم (اهل سقایة الحاج) بنا بر احتیاط واجب باید کفاره دهند (اما مریضان و کسانی که بر مالشان خائف هستند بنا بر فتوای صریح امام (ره) باید کفاره دهند.)



این مرجع تقلید در تشریح فرع اول این مساله تصریح کرد: اقوال علما در اصل وجوب کفاره برای هر کسی که مبیت را ترک کرده است به این صورت که برای هر شب باید یک گوسفند کفاره دهد متفق است و به نظر می‌رسد این مساله مورد اتفاق فقها باشد مرحوم صاحب حدائق در جلد 17 صفحه 297 کتابش می‌فرماید: «فهو مقطوع به في كلام الأصحاب و أسنده في المنتهى إلى علمائنا مؤذنا بدعوى الإجماع عليه» علاوه بر ادعای اجماع توسط علامه، ظاهر عبارت صاحب حدائق نیز اجماع می‌باشد. صاحب کشف اللثام در جلد 6 صفحه 238 می‌فرماید: «و لو بات الليلتين بغير منى وجب عليه عن كلّ ليلة شاة وفاقا للمشهور... و في الخلاف و الغنية و ظاهر المنتهى الإجماع عليه، و في المقنعة و الهداية و المراسم و الكافي و جمل العلم و العمل، إنّ على من بات ليالي منى بغيرها دما، و هو مطلق  كصحيح علي بن جعفر و معاوية، فيحتمل الوفاق و لعلّه أظهر و الخلاف أمّا بالتسوية بين ليلة و ليلتين و ثلاثا، أو بأن لا يجب الدم إلّا بثلاث.» در این کلام همانطور که مشخص است صاحب کشف اللثام به جای اجماع ادعای شهرت می‌کند. صاحب جواهر نیز عین کلام کشف اللثام را نقل می‌کند.

وی در تشریح دلیل مساله بیان کرد: روایات زیادی که حاوی صحاح است بر این امر دلالت دارد و این روایات در وسائل الشیعه در باب اول از ابواب العود الی منی ذکر شده است. البته تعدادی از این روایات برای هر شب یک کفاره و بعضی به صورت جمع می‌گوید که برای ترک لیالی منی باید کفاره داد. اولین روایت، روایت دوم از این باب در جلد چهاردهم است. در این روایت صحیحه آمده است «عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع‏ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ بِمَكَّةَ فِي لَيَالِي مِنًى حَتَّى أَصْبَحَ قَالَ إِنْ كَانَ أَتَاهَا نَهَاراً فَبَاتَ فی‌ها حَتَّى أَصْبَحَ فَعَلَيْهِ دَمٌ يُهَرِيقُهُ» در این روایت از تمام شب‌ها سخن به میان آمده است که ظهور بدوی آن این است که برای هر سه شب یک گوسفند کافی است مگر اینکه دم را حمل بر جنس کنیم. در روایت پنجم نیز که روایت صحیحه‌ای است آمده است « عَنْ صَفْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع سَأَلَنِي بَعْضُهُمْ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ لَيَالِيَ مِنًى بِمَكَّةَ فَقُلْتُ لَا أَدْرِي فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا تَقُولُ فی‌ها فَقَالَ ع عَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ إِذَا بَاتَ» در روایت ششم از روایات این باب که به خاطر وجود جعفربن ناجیه که مجهول الحال است ضعیف می‌‌باشد آمده است «مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ نَاجِيَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ بَاتَ لَيَالِيَ مِنًى بِمَكَّةَ فَقَالَ عَلَيْهِ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْغَنَمِ يَذْبَحُهُنَّ» این تنها روایتی است که در آن به سه گوسفند تصریح شده است. البته بر اساس این روایت اگر کسی هر سه شب را ترک کند باید سه گوسفند دهد بر همین اساس اگر کسی واجب باشد که دو شب را بماند و هر دو شب را ترک کند او هم باید دو گوسفند بدهند.