به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز سه‌وشنبه،12 اسفند ماه بیان کرد: بحث ما در مورد اعمال منی بعد از اعمال مکه بود. تا به حال سه مساله از مسائلی که مرحوم امام خمینی در مورد این بحث بیان کرده بودند را بیان و تشریح کردیم و به مساله چهار رسیده بودیم. همانطور که در جلسه گذشته در مساله چهارم بیان شد این مساله مربوط به این است که آیا نصف دوم شب مصداق بیتوته می‌باشد یا نمی‌باشد. امام خمینی در خصوص این مساله بیان کرده است که «من لم یکن فی منی أول اللیل بلا عذر یجب علیه الرجوع قبل نصفه، وبات إلی الفجر علی الاحوط» همانطور که در جلسه گذشته بیان کردیم و امام خمینی نیز به این مساله اشاره کرده است ظاهرا کفایت بیتوته نصف دوم شب در منی کفایت می‌کند. تشریح این بحث در جلسه گذشته بیان شد.

وی ادامه داد: اما در تشریح این مساله یک امر دیگر باقی مانده است و آن این است که در برخی از روایات آمده است که کسی که خانهٔ خدا را زیارت کند و اعمال مکه را انجام دهد، باید قبل از صبح در منی باشد. امروز اگر کسانی که در منی هستند بخواهند نصف دوم شب را به مکه بروند تا اعمال زیارت بیت را انجام دهند به شلوغی بر خورد می‌کنند. اما اگر در نصف اول شب به مکه بروند مکه نسبتاً خلوت است با این حال نمی‌توانند اول نصف دوم به منی برگردند ولی می‌توانند قبل از صبح خود را به منی برسانند. از این دسته از روایات که در آن صحاح هم وجود دارد استفاده می‌شود که این کار جایز است. بنابراین حاجیان می‌توانند در ایام بیتوته در ابتدای شب به زیارت روند و آخر شب یکی دو ساعت به صبح مانده به منی برگردند و عمل شان هم صحیح است. در حقیقت این دسته نه نصف اول را کاملاً درک می‌کنند و نه نصف دوم را ولی در عوض دو کار را انجام می‌دهند، هم زیارت بیت را انجام می‌دهند و هم مقداری از بخش آخر شب را در منی می‌مانند.

آیت‌الله مکارم عنوان کرد: سه روایت صحیحه‌ای که در آن به این مطلب اشاره شده است در باب اول از ابواب عود الی منی در جلد چهاردهم از وسایل الشیعه قرار دارند در روایت سوم این باب آمده است «الْحُسَینِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یحْیی وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنَّهُ قَالَ فِی الزِّیارَةِ إِذَا خَرَجْتَ مِنْ مِنًی قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَلَا تُصْبِحْ إِلَّا بِمِنًی» همانطور که ملاحظه می‌شود این روایت اشاره‌ای به وجوب نصف اول یا نصف دوم ندارد بلکه اشاره می‌‌کند که هنگام صبح حتما باید در منی باشد. در روایت چهارم این باب آمده است «صَفْوَانَ عَنِ الْعِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الزِّیارَةِ مِنْ مِنًی قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً فَلَا ینْفَجِرُ الصُّبْحُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًی» این روایت نیز مانند روایت قبلی تصریح به این دارد که حتما باید هنگام طلوع فجر در منی باشد. در روایت پنجم از این باب نیز آمده است «عَنْ صَفْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع سَأَلَنِی بَعْضُهُمْ عَنْ رَجُلٍ بَاتَ لَیالِی مِنًی بِمَکةَ فَقُلْتُ لَا أَدْرِی فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاک مَا تَقُولُ فی‌ها فَقَالَ ع عَلَیهِ دَمُ شَاةٍ إِذَا بَاتَ فَقُلْتُ إِنْ کانَ إِنَّمَا حَبَسَهُ شَأْنُهُ الَّذِی کانَ فِیهِ مِنْ طَوَافِهِ وَ سَعْیهِ لَمْ یکنْ لِنَوْمٍ وَ لَا لَذَّةٍ أَ عَلَیهِ مِثْلُ مَا عَلَی هَذَا قَالَ مَا هَذَا بِمَنْزِلَةِ هَذَا وَ مَا أُحِبُّ أَنْ ینْشَقَّ لَهُ الْفَجْرُ إِلَّا وَ هُوَ بِمِنًی» مفهوم این روایت نیز مانند روایات گذشته دلالت بر همان مساله یعنی جواز مسمی بیتوته در منی می‌کند که به این اشعار دارد که به طریق اولی نصف دوم کافی است.

وی ادامه داد: بنابراین حجاج در هر زمان از شب که احساس می‌کنند مکه خلوت است می‌توانند برای اعمال مکه از منی خارج شوند ولی باید قبل از تمام شدن شب به منی برگردند. با این حال این فتوا در کلمات علماء دیده نمی‌شود و نه آن را اثبات کرده‌اند و نه آن را نفی نموده‌اند. احتمال می‌دهیم که سکوت ایشان از باب غفلت در مضمون این چند روایت بوده باشد.

این مرجع تقلید بیان کرد: از مسألهٔ سوم تتمه‌ای باقی مانده بود و آن در مورد استثناء پنجم بود که کسانی هستند که تا صبح در مکه بیدار و مشغول عبادت هستند. امام خمینی (ره) در خصوص این مساله بیان کرده است «الخامس من اشتغل فی مکة بالعبادة إلی الفجر ولم یشتغل بغیرها إلا الضروریات کالأکل والشرب بقدر الاحتیاج، وتجدید الوضوء وغیرها، ولا یجوز ترک المبیت بمنی لمن اشتغل بالعبادة فی غیر مکة حتی بین طریق‌ها إلی منی علی الأحوط»

وی در خصوص اقوال علما در این مساله بیان کرد: مرحوم صاحب جواهر در جلد بیستم کتابش صفحه 8 می‌فرماید: «وحینئذ فالمتجه وجوب الشاة علی من بات فی غیرها ولو الطریق (إلا أن یبیت بمکة مشتغلا بالعبادة) کما هو المشهور... خلافا للمحکی عن ابن إدریس فأوجب الدم» کلام صاحب ریاض نیز در جلد هفتم صفحه 144 کتابش در خصوص این مساله این است: «والحکم بوجوب الدم لترک المبیت مطلق إلاّ أن یبیت بمکة متشاغلاً بالعبادة فلا یجب علی الأظهر الأشهر، بل علیه عامة من تأخر». صاحب مستند نیز در جلد 13 صفحه 38 بیان کرده است: «یسقط الدم عمن بات بمکة متشاغلا بالعبادة، بل علیه عامة المتأخرین» بنابراین همانطور که در کلام علما روشن شد این مساله مشهور است که تقریبا همه علمای متاخر قائل به این استثناء هستند 

آیت الله مکارم اظهار کرد: مهمترین دلیل این مساله 5 روایتی است که در این مساله وارد شده است و ما همه روایات را قبلا بیان کرده‌ایم این 5 روایت در باب اول از ابواب عود الی منی در جلد 14 وسایل الشیعه قرار دارند. در روایت اول از این باب که روایت صحیحه‌ای است آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِک لِلْحَجِّ وَ طَوَافِ النِّسَاءِ فَلَا تَبِیتُ إِلَّا بِمِنًی إِلَّا أَنْ یکونَ شُغُلُک فِی نُسُکک» شاهد مساله ما « إِلَّا أَنْ یکونَ شُغُلُک فِی نُسُکک » که دقیقا تصریح به این مساله دارد و شخصی که در مکه مشغول عبادت است را از بیتوته در منی استثناء کرده است. دیگر روایات مربوط به این مساله در همین باب قرار دارند که چون قبلا خوانده شده است از خواندن آن صرف نظر می‌کنم. روایات پنجم، هشتم، نهم و چهاردهم دیگر روایات این باب هستند که در خصوص مساله مذکور وارد شده‌اند و به این استثناء تصریح کرده‌اند و می‌توانند دلیلی برای این مساله باشند. البته باید توجه داشت که همین که حاجی در مکه بیدار باشد کفایت می‌کند و لازم نیست حتما در مسجد الحرام باشد. همچنین ضروریات از این حکم استثناء شده است مثلاً می‌تواند تجدید وضو کند و یا غذایی تناول نماید. برخی نیز غلبة النوم را نیز استثناء کرده‌اند و گفته‌اند اگر خواب بر او غالب شود اشکال ندارد با این حال، این نظریه توسط سایر فقهاء پذیرفته نشده است.