به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «حج» روز ‌شنبه، 9 اسفند ماه بیان کرد: بحث ما در مورد اعمال منی بود اعمالی که بعد از اعمال زیارت بیت الله انجام می‌شود. به سومین مساله‌ از مسائلی که امام خمینی (ره) در این مورد ذکر کردند رسیدیم در این مساله امام خمینی افرادی را که از بیتوته در منی مستثنی هستند ذکر می‌کند در این مساله آمده است «لا يجب المبيت في منى في الليالي المذكورة على أشخاص: الأول المرضى والممرضين لهم، بل كل من له عذر يشق معه البيتوتة، الثاني من خاف على ماله المعتد به من الضياع أو السرقة في مكة، الثالث الرعاة إذا احتاج رعي مواشيهم بالليل، الرابع أهل سقاية الحاج بمكة، الخامس من اشتغل في مكة بالعبادة إلى الفجر ولم يشتغل بغيرها إلا الضروريات كالأكل والشرب بقدر الاحتياج، وتجديد الوضوء وغيرها، ولا يجوز ترك المبيت بمنى لمن اشتغل بالعبادة في غير مكة حتى بين طریق‌ها إلى منى على الأحوط» بیماران و پرستاران و هر کسی که به سبب عذری که دارد بیتوته برایش سخت باشد اولین گروه از پنج گروهی هستند که امام (ره) در این مساله آن‌ها را از بیتوته در منی مستثنی کرده ‌است گروه دوم شامل کسانی می‌شود که اموال قابل توجهی در مکه دارند و می‌ترسند اگر در منی باشند اموالشان از بین برود یا آن‌ها را به سرقت ببرند. گروه سوم شبان‌ها و گله دارها هستند، در صورتی که چرای در روز گله برای گله‌های کافی باشد باید شب را در منی بمانند و الا اگر لازم باشد شب را هم به چراگاه ببرند از بیتوته در منی معاف می‌شوند. اضافه می‌کنیم که هرچند ممکن است امروزه گله دار محل بحث نباشد ولی امروزه رانندگان ماشین‌ها نیز که باید کاروان‌ها را حرکت دهند در همین قسم گنجانده شوند. اگر ماشین مشکلی دارد که باید برطرف شود فرد لازم نیست در منی بماند بلکه باید به تعمیر ماشین بپردازند تا مشکلی در حمل و نقل پیش نیاید. اما گروه چهارم کسانی هستند که مأمور آب دادن به مردم در مکه هستند. البته این مربوط به زمانی بوده است که آب بسیار کم بوده و آب را به وسیله مشک از اطراف آورده به حجاج می‌دادند. امروزه هرچند به چنین کسانی احتیاج نیست ولی خدمه‌ی کاروان‌ها در همین قسم قرار می‌گیرند. آن‌ها باید به دنبال غذای کاروان‌ها و تمیز کردن اتاق‌ها و وسائل رفاهی باشند و چه بسا نتوانند شب را در منی بمانند. آخرین گروه از این گروه‌های پنج‌گانه کسانی هستند که شب‌های منی به جای ماندن در منی در مکه باشند و البته به شرطی که بیدار باشند و تا صبح به عبادت بپردازد و به غیر از عبادت به کار دیگری مشغول نباشند مگر به ضروریاتی مانند خوردن و آشامیدن که آن هم باید به قدر احتیاج باشد نه مازاد برآن. همچنین برای تجدید وضو و امثال آن. این عبادت حتماً باید در مکه باشد و عبادت در غیر منی بی فایده است. حتی بنا بر احتیاط واجب عبادت بین مسیر مکه و منی هم کفایت نمی‌کند. مثلاً مسجدی بین مکه و منی است که فرد تصمیم می‌گیرد به آنجا رود.

وی ادامه داد: نکته‌ای که در کلام امام خمینی (ره) در مسأله‌ی فوق وجود دارد این است که ایشان در انتهای گروه اول با کلامی عام، تمامی ذوی الحاجات را ذکر می‌کند. بعد در گروه دوم و سوم که خودشان مصادیق دیگری از ذوی الحاجات هستند را ذکر می‌کند. علاوه بر این گروه چهارم در مورد کسانی است که خودشان عذر ندارند ولی می‌خواهند عذر دیگران را برطرف کنند و گروه پنجم از باب بدل می‌باشد یعنی به جای بیتوته در منی در مکه عبادت می‌کند.

این مرجع تقلید در مورد اقوال علما در خصوص این مساله بیان کرد: به نظر می‌رسد تقریبا این مساله میان علما جزء مسلمات است و هیچ اختلاف و خلافی در آن وجود ندارد. شیخ طوسی در این خصوص در کتاب خلاف جلد دوم صفحه 354 و در مساله 182 می‌فرماید: «يجوز للرعاة وأهل السقاية المبيت بمكة، ولا يبيتوا بمنى بلا خلاف. فأما من له مريض يخاف عليه، أو مال يخاف ضياعه، فعندنا يجوز له ذلك. وللشافعي فيه وجهان: أحدهما مثل ما قلناه والثاني: ليس له ذلك» همچنین صاحب مدارک در جلد هشتم صفحه 225 کتابش می‌فرماید: «وقد ذكر الشيخ اكثر الاصحاب أنه قد رخص في ترك المبيت لثلاثة: الرعاة ما لم تغرب عليهم الشمس بمنى، وأهل سقاية العباس وإن غربت عليهم بمنى ومن اضطر إلى الخروج من منى لخوف على النفس أو المال المضر فوته أو لتمريض مريض ونحو ذلك. وتسقط الفدية عن أهل السقاية والرعاة فيما قطع به الاصحاب» البته این کلام از صاحب مدارک عجیب است زیرا هر کسی که قبل از غروب باشد می‌تواند بیرون رود و همه اگر بعد از غروب باشند باید شب سوم هم بمانند. بله در شب اول و دوم حق با ایشان است. صاحب جواهر نیز در جلد بیستم صفحه 12 کتابش می‌فرماید: «وأما ذوو الأعذار فلا أجد خلافا بين الأصحاب في جواز المبيت لهم بغير منى»

وی در خصوص دلیل مسأله نسبت به سه گروه اول عنوان کرد: برای این سه گروه دلیلی غیر از نفی عسر و حرج و رفع ضرر وجود ندارد. البته بین قاعده‌ی لا ضرر و لا حرج این فرق است که نسبت بین آن‌ها عموم من وجه می‌باشد. بعضی جاها هم ضرر است و هم حرج مثلاً فردی روزه می‌گیرد که هم به زحمت می‌افتد و هم روزه برای او ضرر دارد. گاه ضرر هست ولی حرج نیست مثلاً اگر روزه بگیرد به زحمت نمی‌افتد ولی از نظر جسمی برای او ضرر دارد مثلاً فشار خونش بالا می‌رود و ممکن است سکته کند. گاه هم حرج دارد ولی ضرر ندارد مثلاً پیر ناتوانی است که روزه گرفتن برای او بسیار دشوار است هرچند مریض نمی‌شود.

آیت‌الله مکارم تصریح کرد: دلیل دیگر این مساله روایاتی است که در این مورد وارد شده اولین روایت، روایت دوازدهم از روایات باب اول از ابواب عود الی منی است که در جلد 14 کتاب وسایل نقل شده است در این روایت آمده است:  « سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَاتَتْنِي لَيْلَةُ الْمَبِيتِ بِمِنًى مِنْ شُغُلٍ فَقَالَ لَا بَأْسَ» شغل در عبارت فوق انواع عذرها را شامل می‌شود. اگر شغل عام باشد می‌تواند دلیل بر مدعا باشد. اگر چه شغل در کلام راوی است نه امام ولی اینکه امام علیه السلام سؤال نمی‌کند که مراد تو از شغل، چیست دلالت بر عموم می‌کند. مگر اینکه گفته شود مراد از شغل به معنای اشتغال به عبادت تا صبح مسجد الحرام باشد کما اینکه این عبارت در روایات متعددی ذکر شده است مانند فَلَا يَنْتَصِفُ اللَّيْلُ إِلَّا وَ أَنْتَ فِي مِنًى إِلَّا أَنْ يَكُونَ شَغَلَكَ نُسُكُكَ»

وی ادامه داد: اما در مورد سقایة الحاج روایت خاص وارد شده است. حال وقتی این مورد استثناء شده است به طریق اولی کسی که مریض است و در بستر افتاده است یا باید از مریضان پرستاری کند او هم باید معاف باشد. از دیگر مواردی که جزء این سه مورد می‌باشد ولی در کلام امام خمینی ذکر نشده است می‌تواند این باشد که فردی دشمن قاهری دارد و می‌ترسد اگر به منی برود دستگیر شده و یا با آن‌ها مواجه شود. یا اینکه می‌ترسد از رفایش دور بیفتد مثلاً زنی است تنها که اطرافیانش به سبب عذری به مکه رفته‌اند و او نمی‌تواند تنها در منی بماند. او نیز ناچار است به مکه برود. یا اینکه ممکن است در منی سرمای شدیدی حاکم شود که عادتاً قابل تحمل نباشد زیرا در مکه خانه‌های محکمی است و جای امن و گرم است ولی امروزه در منی چیزی شبیه چادر است و سرما به داخل آن نفوذ می‌کند.