به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی در سلسله جلسات درس تفسیر خود در تفسیر آیات 15 تا 20 سوره «غافر» روز چهار‌شنبه، 15 بهمن ماه، بیان کرد:  در این سوره خداوند بعد از اینکه آیات مربوط به توحید و وحی به تشریح مسئله معاد که یکی از تاثیر گذار‌ترین مسائل برای تهذیب نفس است پرداخت و فرمود روزی که به عنوان روز تلاقی مطرح است، یا تلاقی ارواح با ابدان است یعنی ارواحی که ابدان را ترک کرده بودند دوباره تلاقی پیدا می‌کنند وجهی دیگر این روز تلاقی فرشتگان با دیگر موجودات است که در آن روز فرشتگان به عنوان شاهد نازل می‌شوند، وجه سوم تلاقی اولین و آخرین است، وجهه دیگر این تلاقی؛ تلاقی انسان با پرودرگارش است که « يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ، إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيه» و وجه دیگر این تلاقی، تلاقی انسان با جزاء و کیفر اعمالش می‌باشد.

وی ادامه داد: مطلب دیگری که خداوند در این آیات به آن اشاره کرده است این است که در چنین روزی هیچ ظلمی نیست. چرا که خداوند بعد از اینکه فرمود «لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْم» هیچ کسی جوابگو نبود، بنابراین هیچ کسی مالک نیست مگر ذات اقدس الله و اگر خدای سبحان مالک است و لاغیر و خدا هم مستحیل است ظلم کند پس از طرف مالک ظلمی در کار نیست. اما به هر حال ظلم از سه جهت ممکن است محقق باشد، اول از طرف مالک و قاضی، دوم از طرف شاهدان و سوم نیز از طرف ماموران اجرایی که در صحنه قیامت حاضرند. چون خداوند در این آیات ظلم را به صورت نفی جنس نفی کرد پس هیچ کدام از این حالات و وجوه در قیامت راه ندارند «لا ظُلْمَ الْيَوْم».

آیت‌الله جوادی عنوان کرد:  اما عدم تحقق وجه اول به خاطر آیات فراوانی است که در این مورد در قرآن کریم بیان شده است. در آیه 49 سوره کهف می‌فرماید: « وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدا» سهو و نسیان نیز در کار نیست که بخواهد باعث ظلم شود « وَ ما كانَ رَبُّكَ نَسِيًّا» و در نهایت اینکه پرونده افراد هم پرونده مغلوطی نیست زیرا انسان هر کاری که می‌کند فرشتگان همانجا می‌نویسند « َ رُسُلُنا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُون »و همچنین «وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ، كِراماً كاتِبِين». از جهتی دیگر شاهدان نیز غیر از انبیاء و اولیاء اعضا و جوارح ما هستند که همراه ما هستند پس زمانی که دست یا پا عصیان و گناهی را شاهدت می‌دهد دیگر جایی برای انکار و ظلم باقی نمی‌ماند و فرض ندارد که در آن روز واقع شود. فقط از یک جهت ممکن است ظلم محقق باشد و آن نیز معطلی روز قیامت است. به هر حال آن روز اولین و آخرین هستند و ممکن است شخصی که کار نیکی انجام داده است در این روزی که 50 هزار سال است معطل شود که خداوند نیز برای رفع این جهت می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِساب». بنابراین آنجا هیچ کس سرگردان نیست مگر اینکه سرگردانی خودش کیفر باشد برای برخی.

وی ادامه داد: مرحوم علامه طباطبایی تفسیر حقی را بیان می‌کند و آن این است که در اینجا «لا ظُلْمَ الْيَوْم» محفوف به دو دلیل است؛ نفی جنس است هم معلل به قبل است و هم معلل به بعد. معلل به قبل است چون که قبل از آن بیان کرده است که «الْيَوْمَ تُجْزى‏ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَت» بر این اساس اگر جزاء عین عمل باشد که دیگر ظلمی فرض ندارد. و اینکه معلل به بعد است به خاطر تعبیر به «ان» که جنبه تعلیل دارد در «إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِساب». بنابراین اگر کسی نامه عمل او در دست اوست همانجا بهشت را می‌بیند و معطل نیست و اگر بنا شد کسی کیفر ببیند او را معطل و سرگردان نمی‌کنند. لذا این آیات در بیان نفی ظلم در وجوه مختلف است.

این مفسر قرآن کریم بیان کرد: خداوند سبحان همین مساله را در موارد گوناگون بیان کرده است فرمود نفی ظلم به خاطر این است که کاتبان اعمال، اشتباه نکردند و همانجا نوشتند در آیه 62 سوره مومنون فرمود: «وَ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ لَدَيْنا كِتابٌ يَنْطِقُ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُون؛ بر هيچ كس جز به اندازه توانش تكليف نمى‏كنيم. و نزد ما كتابى است كه به حق سخن مى‏گويد. و بر آنها ستمى نمى‏رود.» پس اگر متن عمل و خود عمل حاضراند دیگر جایی برای ظلم نیست. در آیه 71 سوره مبارکه اسراء فرمود: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ فَأُولئِكَ يَقْرَؤُنَ كِتابَهُمْ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتيلا؛ روزى كه هر گروه از مردم را به پيشوايانشان بخوانيم، نامه هر كه به دست راستش داده شود، چون بخواند بيند كه به اندازه رشته باريكى كه درون هسته خرماست، به او ستم نشده است.» به اندک چیزی ستم نمی‌شود چون متن عمل قابل مشاهده است.

وی ادامه داد: بنابراین و بر اساس آنچه زید بن ارقم در مورد تفسیر این آیه در مورد حضرت رسول (ص) نقل می‌کند که وقتی حضرت فرمودند این روز به اندازه 50 هزار سال است و شخصی گفت چه روز طولانی است آن روز، حضرت فرمود قسم به خدایی که جان من در دست او این روز برای مومن به اندازه خواندن یک نماز چهار رکعتی است. بنابراین سرگردانی در آن روز نیست سرگردانی 50 هزار سال برای کسانی است که قرار است این سرگردانی برای آنها عذاب باشد. بنابراین در حقیقت کسانی در آن روز سرگردان می‌شوند که در دنیا کارشان سرگردانی دیگران بوده است، کسانی که قرار بوده است کار مردم را انجام بدهند اما آنها را سرگردان کرده‌اند، کسی که مردم را معطل کرده است در روز قیامت هم معطل خواهد شد.

این مرجع تقلید تصریح کرد: در ادامه خداوند می‌فرماید «وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَناجِرِ كاظِمينَ ما لِلظَّالِمينَ مِنْ حَميمٍ وَ لا شَفيعٍ يُطاع؛ از روز قيامت بترسانشان. آن گاه كه دلها لبريز از اندوه، نزديك حنجره‏ها رسد. ستمكاران را در آن روز نه خويشاوندى باشد و نه شفيعى كه سخنش را بشنوند» داستان قیامت خیلی دور نیست بلکه قیامت نزدیک است لذا به پیامبرش دستور می‌دهد که در مورد این روز انذار کند چرا که حوادث دردناک آن روز به نحوی است که دل می‌خواهد از دهن بیرون بیایید ولی نمی‌تواند و این یک تمثیل است و این تمثیل برای این است که آنها خودشان نمی‌توانند مشکل‌شان را حل کنند. در این آیه چون « ما لِلظَّالِمينَ مِنْ حَميمٍ» تعلیق حکم بر وصف است مشعر به علیت است یعنی اختصاصی به مخاطبین حضرت ندارد بلکه هر کسی در هر جای دنیا و در هر زمانی ظلمی انجام داد مشمول این اصل است یعنی نه دوست صمیمی و نه شفیعی که بخواهد مشکلش را حل کنند. دوست بر دو نحو است یا دوست مومن است یا دوستانی که در دنیا سر سفر گناه با او شریک بودند که در صورت دوم همین دوستان با انسان در قیامت دشمن می‌شوند. اما دوستان صمیمی که مومن باشند و درونش پر باشد و پر از محبت و مودت باشد ندارند. اینها نیز شامل شفاعت نمی شوند چرا که شرط شفاعت این است که مرتضی المذهب باشند و اینها این شرط را ندارند.