به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

موسسه نهج‌البلاغه سلسله درس‌های آشنایی با نهج‌البلاغه و معارف آن را تحت عنوان «پرتوی از نهج‌البلاغه» با سخنرانی «دکتر مصطفی دلشاد تهرانی» مترجم و شارح نهج البلاغه برگزار می‌کند که جلسه اول آن عصر دوشنبه برگزار شد.

به گزارش شفقنا، در این جسله استاد مصطفی دلشاد تهرانی مباحثی درباره زندگی شخصی و علمی شریف رضی، مؤلف نهج البلاغه و همچنین انگیزه و سبک رضی در تألیف نهج البلاغه را بیان کرد.

شریف رضی، انسانی آزاده و آزاده اندیش بود

دلشاد تهرانی به یکی از ویژگی های شخصیتی و روحیه رضی اشاره کرد و گفت: در دوره شریف رضی عالمی به نام ابو اسحاق صابی سنی مذهب بود که ظاهرا از پیروان حضرت یحیی(ع) بوده است، اما بعدها مانند بسیاری دچار انحرافاتی در عقاید خود شده بود و مردم آنها را مشرک می دانستند، در نگاه مردم صابی مظاهر طبیعت را می پرستید، صابی از نظر سنی بسیار بزرگ تر از شریف رضی بود، اما آن دو بسیار با یکدیگر صمیمی و بسیار علاقه مند به هم بودند، وقتی ابو اسحاق صابی درگذشت، شریف رضی قصیده ای در رسای او سرود؛ «آیا دانستی چه کسی را روی این تابوت حمل کردند؟! آیا متوجه شدی چگونه شمع فروزان محفل ما خاموش شد؟! من نمی دانستم اقیانوس ها عمودی می ایستند» این شعر در میان مردم پخش شد و بسیاری  برآشفتند که چرا شریف رضی، بزرگ شیعه، چنین سخنانی در مورد یک مشرک می زند. شریف رضی گفت: «به این گروه از مردم بگویید که من علم و فضل او را ستودم، نه جسم و تن او را» این نمونه نشان می دهد که شریف رضی انسانی آزاده، آزاده اندیش، بزرگ و بزرگوار بود.

روحیات شریف رضی متناسب با آموزه های حضرت علی(ع) است

او ادامه داد: روحیات شریف رضی متناسب با شخصیت و آموزه های امیرمؤمنان علی(ع) است و کسی می تواند چنین کتابی تالیف کند که شخصیت، فکر و جهت گیری هایش متناسب با این آموزه ها باشد. در حکمت 455 نهج البلاغه [مطابق نسخه دکتر صوفی صالح] آمده، در یکی از شب های ماه رمضان، حضرت علی(ع) در میان جمعی از ادیبان اصحاب حضور یافتند و شب شعر داشتند، اصحاب شعر می خواندند و از حضرت می خواستند، شعر آنها را نقد کند چون امام علی استاد نقد شعر بود. گویا ابوالاسود دؤلی که ادیب، فقید و عالم برجسته ای بود از حضرت سوالی کرد که به نظر شما شاعرترین شاعر کیست؟ حضرت به او پاسخی علمی دادند و فرمودند: «قوم شاعران همگی در یک میدان اسب نتاختند» یعنی همه شاعران در اینجا حضور ندارند و اگر بخواهیم بگوییم که شاعرترین شاعر کیست باید بگوییم که در وصف، قصیده و غزل چه کسی از همه بهتر است. صحابه امام گفتند: شما در مجموع بگویید که چه کسی شاعرتر است؟ حضرت فرمودند: «اگر چاره ای نیست و من باید در میان همه شاعران یک نفر را انتخاب کنم، پادشاه گمراهان از همه شاعرتر است» در آن زمان امروالقیس، پادشاه گمراهان و سمبل فساد بود، شاید از او بدکاره تر و گمراه تر نتوان پیدا کرد و عجیب تر اینکه او در اشعارش فسادهایش را می گوید؛ حتی که امروز جهان تغییر کرده و عالم را فساد گرفته، وقتی انسان بعضی از قصاید امروالقیس را می خواند، عرق بر پیشانی می نشیند، اما از نظر امیرمؤمنان علی(ع) چنین فردی از همه شاعرتر است. این نمونه نیز آزاد اندیشی و انصاف علمی حضرت را نشان می دهد و شریف رضی با این روحیه و جهت گیری ها تناسب دارد.

تالیفات و تصنیفات شریف رضی

این مترجم و شارح نهج البلاغه به غیر از نهج البلاغه به برخی دیگر از تألیفات و تصنیفات شریف رضی اشاره کرد و گفت: شریف رضی وقتی دست به قلم برده در بعضی از عرصه ها نوآوری های شگفت کرده است، غیر از نهج البلاغه، حدود 18 اثر از شریف رضی در منابع نام بردند که بیشتر آن به دست ما نرسیده است، اما همان هایی که به دست ما رسیده نشان می دهد که شریف رضی از نظر علمی در فقه، تاریخ، ادب و شعر، کلام و همچنین در همه علوم زمان خود در رتبه بی نظیری قرار داشته است، مثلا کتابی درباره تفسیر قرآن نوشته که گویا برای هر جزء از قرآن یک جزء نوشته بوده و فقط جلد 5 آن به دست ما رسیده است. کتاب دیگر شریف رضی که شاهکار است، گزینش 361 سخن مجازگونه پیامبر(ص) با عنوان «المجازات النبوية» است.

او افزود: شریف رضی یک «تلخیص البیان» در مجاز قرآن دارد که شاهکار است و همچنین دیوان او بی نظیر است. همه این آثار نشان می دهد که این آدم از نظر علمی، فقهی، تاریخی و علوم دیگر در چه مرتبه ای بوده است، منتها در کتاب هایی که سرگذشت دانشمندان را نوشته اند، شریف رضی را شاعر معرفی می کنند در حالی که او خودش قصیده ای دارد و می گوید که شاعری برای من افتخار نیست و من خود را شاعر نمی دانم و شعر برای من تنها وسیله برای رسیدن به اهداف والا بلندم است.

انگیزه تألیف

او به انگیزه شریف رضی برای تألیف نهج البلاغه پرداخت و گفت: شريف رضى خود در مقدمه اى كه بر نهج البلاغه آورده، انگيزه جمع آورى و تاليف خويش را چنين بيان كرده است، «در آغاز جوانى و طراوت زندگانى به تاليف كتابى در خصايص و ويژگي هاى ائمه(ع) دست زدم كه مشتمل بر خبرهاى جالب و سخنان برجسته آنان بود. انگيزه اين عمل را در آغاز آن كتاب يادآور شده ام و آن را آغاز سخن قرار داده ام. پس از گردآورى خصايص اميرمومنان موانع ايام و گرفتاري هاى روزگار مرا از تمام كردن باقى كتاب بازداشت. آن كتاب را به باب ها و فصل هايى مختلف تقسيم كرده بودم و در پايان فصلى بود كه سخنان كوتاه امام علی(ع) در زمينه مواعظ و حكم و امثال و آداب - به جز خطبه هاى بلند و نامه هاى مفصل- در آن فصل آورده بودم. گروهى از دوستان، اين فصل را پسنديدند و از نكات بى نظير آن دچار شگفتى شدند و از من خواستند كتابى تاليف كنم كه سخنان برگزيده امام(ع) در همه رشته ها و شاخه هاى گفتارش، از خطبه هاى آن حضرت گرفته تا نامه ها و مواعظ و ادبش را در برداشته باشد، همین مساله انگیزه شد و تصمیم گرفتم که مجموعه ای از انواع سخنان امام علی(ع) را گزینش کنم و یقین داشتم که این اقدام برکت خواهد داشت و برای عام و عالم مفید خواهد بود.

سبک تالیف

دلشاد تهرانی درباره سبک تألیف نهج البلاغه توسط شریف رضی اظهار کرد: نهج البلاغه براساس سبکی که شریف رضی دنبال کرده و در تمام نهج البلاغه این سبک را حفظ کرده، پنج ویژگی دارد، اول اینکه گزینشی است، یعن شریف رضی همه آنچه که از امام علی(ع) بوده، نیاورده است. به عنوان مثال یک خطبه ای در یک منبعی از امام(ع) را خوانده و از آن خطبه چند خط با سلیقه و معیارهای ادیبانه خود انتخاب کرده و آن را در نهج البلاغه آورده است. رضی در تمام نهج البلاغه از من خطبه له(ع)، من کلام له(ع) و من کتاب له(ع) استفاده کرده تا خواننده متوجه شود که انتخاب این سخنان جمع آوری شده گزینشی است. رضی در قسمت خطبه ها و نامه ها پنج مورد را کامل آورده که بلند هم نیست و مطابق کتاب دکتر صوفی صالح، خطبه 59، 60، 61، 70، 207 هستند.

رعایت صحت صدوری

او به رعایت صحت صدوری از سوی شریف رضی در بیان سخنان علی(ع) اشاره و تصریح کرد: شریف رضی براساس نظر و دانش خود و ویژگی های علمی که قائل بوده، مطالبی را در نهج البلاغه آورده که معتقد بوده، درست هستند و یقین داشته که از امیرالمؤمنان صادر شده است.

البته ممکن است که امروز ما به برخی از آنها اشکال وارد کنیم، ولی رضی در سبک خود و تمام آنچه در نهج البلاغه آورده صحت صدوری را قائل و رعایت کرده است. مثلا در قسمت حکمت ها که معتقد است، حکمت ها یک جمله هستند و آنجا گزینش معنا ندارد و نمی شود گفت من خطبه له، من حکمته له بلکه باید از قال(ع) استفاده کرد.

بلاغت کلامی

این استاد دانشگاه، درباره بلاغت کلامی نهج البلاغه گفت: در تمام نهج البلاغه معیار شریف رضی این بوده که بلیغ ترین را بیاورد، ممکن است که امروز کسی سخنی را پیدا کند و بگوید به نظر من خوب است که این سخن وارد نهج البلاغه شود، اما ما با معیارهای شریف رضی روبرو هستیم، معیارها و روش علمی او، می گوید که من همه جا را گشتم و آن مقداری که گشتم اینها را پیدا کردم و آنها را آورده ام، البته توضیح می دهد که من ادعا نمی کنم به همه چیز دست پیدا کرده ام، شاید آنچه که من یافته ام بسیار کمتر باشد از آن چیزهایی که می توانستم بیابم. اما به واقع در حسن سلیقه شریف رضی شک و تردید نمی توان کرد و سخنان را بی نظیر انتخاب کرده است.

غنای محتوایی

او به غنای محتوایی نهج البلاغه اشاره و اظهار کرد: مطالبی که در نهج البلاغه آمده از نظر محتوایی در اوج است، یعنی اگر شریف رضی مطلبی را در مورد سیاست انتخاب کرده، ممکن است که امام علی در این مورد پنج مطلب شبیه به آن را داشته باشد، اما شریف رضی سخنی را انتخاب کرده که از نظر محتوا غنی تر است، لذا ما شاهد یک تنوع موضوعی و محتوایی بسیار بالا در نهج البلاغه هستیم.

ناپیوستگی تاریخی

این مترجم و شارح نهج البلاغه با بیان اینکه در نهج البلاغه پیوستگی تاریخی رعایت نشده است، گفت: شریف رضی می گوید، در مطالبی که در نهج البلاغه آورده، پیوستگی تاریخی را رعایت نکردم. در حقیقت اینگونه نیست که نهج البلاغه یک ترتیب تاریخی داشته باشد بلکه در هم آمیخته است، اما نکته مهم این است که با همه ناپیوستگی های تاریخی، نهج البلاغه یک نوع نظم خاصی دارد. اگر کسی نظم نهج البلاغه را بداند خیلی به فهم متن نهج البلاغه کمک می کند.

او ادامه داد: در این ناپیوستگی تاریخی که در نهج البلاغه دیده می شود، شریف رضی یک کاری را انجام داده و آن تقطیع و تنظیم است. به عبارت دیگر شریف رضی از یک خطبه قسمتی و از خطبه دوم قسمت دیگری و از خطبه سوم قسمتی را به هم چسبانده و ما وقتی می خوانیم اصلا متوجه این مساله نمی شویم. این مساله مقداری استنباط از نهج البلاغه را سخت می کند ولی ما باید به سراغ آن برویم و از نظر سبک شناسی و تاریخ شناسی متون قبل از شریف رضی، بتوانیم آنها را تفکیک کنیم و در جای خودش قرار دهیم.

دلشاد تهرانی در پاسخ به اینکه قرار دادن قسمت هایی از خطبه های مختلف حضرت علی(ع) در یک خطبه توسط شریف رضی، عدم صداقت در امانت نیست؟ گفت: در علم حدیث تقطیع و تنظیم مجاز است به شرط اینکه مخل به معنا نشود، به نظر می آید شریف رضی به گونه ای این کار را انجام داده که مخل معنا نیست. به عنوان مثال اگر نظر شریف رضی بر این بوده که گلایه های امام درباره غارتگران را نشان دهد، سه بخش از خطبه های مختلف حضرت را که مربوط به گلایه می شود را کنار هم گذاشته است، این اقدام از نظر علمی ایرادی ندارد.

یادآور می شود این سلسله درس‌های آشنایی با نهج‌البلاغه یک هفته در میان، ساعت 16 الی 17:30 در روزهای دوشنبه ارایه می‌شود.