به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از شفقنا؛

حضرت آیت‌الله العظمی مکارم در ادامه سلسله جلسات در خارج فقه خود روز شنبه، 6 دی ماه، چنین فرمود: بحث ما در مسئله 32 از مسائل مربوط حج بود، در مسئله 31 بحث از زمان و مکان حلق و تقصیر مطرح شد، یعنی در مسئله قبل بحث شد که آیا حلق و تقصیر حتماً باید در روز عید انجام بگیرد یا این که اگر با تأخیر نیز حلق کند کافی است؟ و یا بحث شد که آیا حلق و تقصیر باید در منا باشد یا در غیر منا نیز صحیح است؟ اکنون این بحث مطرح می‌شود که آیا لازم است ترتیب نیز رعایت شود یا خیر؟ یعنی واجب است که ابتدا رمی کند بعد ذبح کند و بعد حلق و تقصیر کند یا خیر؟ به عبارت دیگر این ترتیب واجب است یا مستحب و اگر این ترتیب ترک شود فرد چه وظیفه ای دارد؟

وی افزود: مرحوم امام در این مسئله می‌فرماید: «الاحوط تأخیر الحلق و تالتقصیر عن الذبح و هو عن الرمی فلو خالف الترتیب سهواً لا تجب الاعاده لتحصیله، و لا یبعد الحاق الجاهل بالاحکم بالساهی، و لو کان عن علم و عمد فالاحوط تحصیله مع الامکان» یعنی بنا بر احتیاط واجب حاجی باید ابتدا رمی کند و بعد ذبح کند و بعد حلق و یا تقصیر انجام دهد. اگر ترتیب را رعایت نکرد، اگر سهواً ترتیب را ترک کرد و یا این که نسبت به حکم جاهل بود اعاده لازم نیست، اما اگر نسبت به حکم عالم بود و از روی عمد ترتیب را ترک کرد، در صورت امکان باید ترتیب را تحصیل کند. همانگونه که مشخص است در این مسئله دو فرع وجود دارد، فرع اول اصل وجوب ترتیب و فرع دوم حکم تارک آن است، نکته ای که در این مسئله وجود دارد این است که مشخص شود وجوب در این مسئله تکلیفی است و یا وضعی، چرا که اگر وجوب تکلیفی باشد اعاده ندارد و مخالفت با آن تنها کار حرامی است اما اگر وضعی باشد باید اعاده کند. ظاهر عبارت امام این است که وجوب در مسئله را وجوب وضعی گرفته است چرا که در فرضی که فرد عالم و عامد باشد می‌گوید که باید باز گردد و ادعاده کند.

این مرجع تقلید ادامه داد: شهید ثانی در مسالک در رابطه با این مسئله می‌فرماید: «وجوب الترتیب هو الاولی و المشهور بین المتاخرین و ذهب الاکثر الی استحبابه» یعنی ایشان می‌فرماید قائل شدن به وجوب رعایت ترتیب اولی است اما اکثر متأخرین می گویند، رعایت ترتیب مستحب است. مرحوم صاحب ریاض نیز در این رابطه می‌فرماید: «و البدعه برمی جمره عقبه ثم بالذبح ثم بالهدی واجب فلو خالف عصم و لم یعد اما عدم الوجوب العاده علی تقریر المخالفه فالاصحاب قاطعون المصرح به فی المدارک و اسنده فی المنتهی الی العلمائنا» یعنی واجب است ابتدا رمی صورت بگیرد و بعد ذبح و بعد از آن تقصیر، اما اگر این ترتیب رعایت نشد اعاده نیاز ندارد، یعنی ایشان تصریح می‌کنند که وجوب در مسئله و جود تکلیفی است، و در ادامه می‌فرمایند، مدارک تصریح می‌کند که علما قطع دارند که در صورت عدم رعایت ترتیب اعاده لازم نیست، و در منتهی نیز به همین مسئله تصریح شده است. مرحوم نراقی در مستند در رابطه با این مسئله می‌فرماید: «صرح باسناد بعض القول بالاوجوب الی اکثر المتاخیرین بل الی الاکثر بقول المطلق ثم حکی عن المختلف ان القول بالااستحباب قول المعظم الاحصاب و اسندها فی الدروس الی الشهره» یعنی ایشان در ابتدا می‌فرمایند که قول به وجوب به اکثر متأخرین نسبت داده شده است و بعد می‌گوید که این قول به اکثر علما چه متأخرین و چه متقدمین نسبت داده شده است، و در ادامه می‌گوید که قول به استحباب نیز به بیشتر اصحاب نسبت داده شده است و در دروس نیز ادعا شده که استحباب مشهور است. در هر صورت همانگونه که از اقوال علما در مسئله مشخص می‌شود در هر دو طرف مسئله یعنی چه در رابطه با وجوب و چه در رابطه با استحباب ادعای شهرت وجود دارد.

وی افزود: در قرآن چند آیه وجود دارد که می‌توان گفت بصورت فی الجمله به این مسئله اشاره دارند، یکی آیه 196 سوره بقره است که می‌فرماید: «و لا تحلقو رءوسکم حتی یبلغ الهدی محله» معنی آیه شریفه این است که اول باید قربانی انجام شود و بعد حلق کند اما اجمالاً معلوم می‌شود که باید ترتیب رعایت شود اما مشکلی که در رابطه با این آیه وجود دارد این است که در آن تنها به حلق و ذبح اشاره شده و در رابطه با رمی مسئله مطرح نشده است. آیات بعد دو آیه 28 و 29 از سوره حج است، که می‌فرماید «فکلو منها و اطعم الباعث الفقیر، ...ثم الیقضو تفثهم» یعنی در آیه شریفه می‌فرماید ابتدا قربانی را انجام دهید و از گوشت آن هم خودتان بخورید و هم به فقرا بدهید، در ادامه می‌فرماید، بعد تفث را از خود دور کنید، از طرفی نیز در روایات بسیاری اشاره شده بود که منظور از تفث حلق است، پس این آیات شریفه به صورت ضمنی به این نکته اشاره دارند که باید در این اعمال ترتیب رعایت شود.

آیت‌الله مکارم عنوان کرد: اولین روایتی که در این بحث وجود دارد، روایت معروف پیامبر صل الله علیه و آله است که می‌فرمایند «خذوا عنی مناسککم» یعنی پیامبر اکرم فرمودند که مناسک خود را از من یاد بگیرید، از طرفی نیز از روایات استفاده می‌شود که ایشان در حج ترتیب را رعایت کرده و ابتدا رمی می‌کردند و بعد ذبح می‌کردند و بعد قربانی انجام می‌دادند، یعنی عمل پیامبر با رعایت ترتیب بوده است. روایت بعد، صحیحه معاویه بن عمار است که می‌فرماید: «محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله عليه السلام قال: إذا رميت الجمرة فاش‌تر هديك» یعنی بعد از این که رمی کردی به دنبال قربانی برو، که ظاهر این روایت حاکی از آن است که باید ترتیب رعایت شود. روایت بعد، روایت سعید اعرج است که می‌فرماید: «عن أحمد بن محمد، عن علي بن النعمان، عن سعيد الاعرج ـ في حديث ـ أنه سأل أبا عبدالله عليه السلام عن النساء؟ قال: تقف بهن بجمع ثم أفض بهن حتى تأتي الجمرة العظمى فيرمين الجمرة، فان لم يكن عليهن ذبح فليأخذن من شعورهن ويقصرن من أظفارهن.» همانگونه که مشخص است در این روایت از امام در رابطه با زنان سؤال شده است اما در پاسخ امام به صورتی پاسخ می‌دهند که ناظر به رعایت ترتیب است یعنی می‌فرمایند اول رومی و بعد از آن اگر قربانی دارد قربانی کند و بعد تقصیر کند. روایت بعد روایت جمیل است که می‌فرماید: «وعن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد، عن موسى بن جعفر البغدادي، عن جميل، عن أبي عبدالله عليه السلام قال: تبدأ بمنى بالذبح قبل الحلق، وفي العقيقة بالحلق قبل الذبح.» در این روایت امام به مقایسه میان عقیقه و ذبح پرداخته و می‌فرمایند، در عقیقه ابتدا باید سر بچه را بتراشند و بعد گوسفند را ذبح کنند در حال که در قربانی در منا ابتدا باید قربانی کنند و بعد سر را بتراشند، همانگونه که مشخص است این فرمایش امام نیز ناظر به رعایت ترتیب است. البته در این روایات شاهدی نیز بر وضعی بودن وجوب، در وجوب رعایت ترتیب وجود دارد چرا که شرایط را ذکر کرده‌اند و در هرجا که شرایط بیان می‌شود وجوب، وجوب وضعی است.

وی افزود: روایت بعد، حدیث ابو بصیر است که می‌فرماید: «عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، عن وهيب بن حفص، عن أبي بصير، عن أبي عبدالله عليه السلام قال: إذا اشتريت أضحيتك وقمطتها في جانب رحلك فقد بلغ الهدي محله، فان أحببت ان تحلق فاحلق.» همانگونه که از این روایت استفاده می‌شود امام می‌فرماید زمانی که ذبح به محل خود رسید در حکم انجام ذبح است پس در این زمان می‌توانید حلق کنید، یعنی ترتیب باید رعایت شود. روایت بعد، از عمار ساباطی است که می‌فرماید: «عن عمرو بن سعيد، عن مصدق بن صدقة، عن عمار الساباطي ـ في حديث ـ قال: سألت أبا عبدالله عليه السلام عن رجل حلق قبل أن يذبح؟ قال: يذبح ويعيد الموسى، لان الله تعالى يقول: ولا تحلقوا رءوسكم حتى يبلغ الهدي محله» در این روایت از امام حکم فردی سؤال شده که ترتیب را رعایت نکرده است، امام در پاسخ می‌فرماید، مجدداً قربانی کند و بعد امرا موسی کند و امام برای این حکم به آیه شریفه «ولا تحلقوا رءوسكم حتى يبلغ الهدي محله» استناد کرده‌اند. روایت بعد روایت از علی بن مهزیار است، (در روایت تنها نام علی آمده است اما با توجه به این که راوی قبل از آن موسی بن قاسم است و موسی بن قاسم از علی بن مهزیار روایت نقل می‌کند می‌توان نتیجه گرفت که این علی، علی بن مهزیار است) که می‌فرماید: «عن موسى بن القاسم، عن علي قال: لا يحلق رأسه ولا يزور حتى يضحي، فيحلق رأسه ويزور متى ما شاء» همانگونه که مشاهده می‌شود در این روایت نیز به رعایت ترتیب تاکید شده است.