به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

۱- در وجوب و ضرورت نهی از منکر تردیدی نیست، تا جائیکه حضرت امام (ره) آن را «اشرف فرائض» دانسته و انکار آن را در صورت توجه و التفات محکوم به کفر می‌داند. (تحریر الوسیله ۱/۴۲۴).
تصریحات آیات قرآن و انبوه روایات در این مقام کفایت می‌کند. (ر.ک وسائل الشیعه ۱۶/۱۱۷ باب اول)
همانطوریکه در مشروط بودن این واجب الهی هم هیچ یک از محدثین و مجتهدین ظن به خلاف ندارند. (ر.ک وسائل الشیعه ۱۶/۱۲۶ و جواهر ۲۱/۳۶۶)
۲- امّا در اینکه برای جامه عمل به این واجب الهی پوشاندن نیاز به «تعقل و برنامه ریزی» است یا نه، به‌طوری که هر کسی با هر روشی می‌تواند به بهانه نهی از منکر وارد عمل شود، هم در بخش تئوری و هم در بخش اجرائی اختلافات جدی است.
متأسفانه برخی در نهایت «افراط» قرار گرفتند و این فریضه الهی را مستمسکی برای جوش و خروش، لعن و نفرین و به زور و زدن و خشونت و به تعبیر استاد مطهری «رجّاله بازی و شرارت و ماجراجویی» قرار دارند. (یادداشتها ۱۰/۲۴۳ و ۲۵۰)
در این بخش است که عده‌ای به نام «خوارج» ظهور کردند و به داعیه نهی از منکر مرتکب بدترین اعمال و خشونت‌ها شدند، و عده‌ای دیگر به انگیزه نهی از منکر اطلاعیه‌ها با محتوای شداد و غلاظ می‌دهند و با شعار «پند» تهدید به «بند» می‌کنند و گروه سومی به اسم نهی از منکر مرتکب چندین معصیت کبیره می‌شوند؛ در این راستا عبارت آیت‌الله مطهری را با توجه بخوانید:
«طلاب قدیم از پشت بام چندین خانه عبور می‌کردند تا وارد خانه‌ای شده و به صورت عروس چک می‌زدند...این نهی از منکرها خودش منکر بود» (یادداشت‌ها ۱۰/۲۴۳)
امام خمینی به صراحت هرگونه اهانت و دروغ و هر فعل حرامی برای نهی از منکر به شدت حرام اعلام کرده (تحریرالوسیله ۱/۴۳۹).
اینجاست که این اصل مهم دینی «تحریف» می‌شود و بجای آن همه منافع منجر به انبوهی از ضررهای فردی و اجتماعی و مهمتر ضررهای دینی می‌شود، که «بی زاری مردم» از ظواهر شرعی و دینی که به «لجام‌گیسختگی و لجبازی» منتهی شده و نیز از سوی دیگر باعث ایجاد محیط «اختناق» می‌شود که «بازار ریا و تزویر» را رونق می‌دهد.
استاد مطهری می‌نویسد:
«با توپ و تشر کاری پیش نمی‌رود همانطوریکه با اعلامیه شدید علماء که فلان نهضت برخلاف ضرورت اسلام است کاری پیش نمیرود بلکه موجب عصیان جامعه است». (یادداشت‌ها ۱۰/۲۷۱)
پس:
«منکرها کلاف در هم پیچیده‌ای است که با سر انگشت تدبیر و عقل آن هم بوسیله عده‌ای (نه یک نفر) باز می‌شود». (یادداشت‌ها ۱۰/۲۶۴)
۳- در احادیث متعددی برای نهی از منکر سه مرحله تبیین شده که عیناً در متون فقهی ما قرار گرفته است که از این قرار است: «انکار قلبی»، «تذکر زبانی» و «اقدام عملی» که روایات مربوطه در وسائل ۱۶/۱۳۱ باب سوم در ضمن ۱۲ حدیث جمع آوری شده.
امّا مهم تحریف معنوی این مراحل ثلاثه است بدین شکل:
«انکار قلبی» نسبت به منکر یعنی بد اخلاقی و ترش خوئی و نفرت افکندن و حس انتقام‌جویی و «تذکر زبانی» نسبت به منکر یعنی پند تحکم آمیز و آمرانه، تهدید و لعن و نفرین و اهانت و «اقدام عملی» هم یعنی زور و خشونت، زدن و بستن، جنجال و رجّاله بازی و انتقام گیری و آزار.
در حالی که با توجه به اصول مستحکم دینی مثل «رفق و مدارا» و «تعلیم و پرورش و تعالی افراد» بوسیله احکام نورانی اسلام، این سه حقیقت مهم در باب نهی از منکر معانی دیگر بخود می‌گیرد:
«انکار قلبی» یعنی خواستگاه اولیه شما از نهی از منکر «علاقه و دلسوزی» و توجه به انتخاب بهترین روش‌ها که دور از هر گونه غرض‌ورزی و انتقام جوئی و دنیاطلبی باشد در عین پاکی نیت.
با توجه به این دقت است که امام (ره) انکار منکر را در حضور یک جمع در صورتیکه آن شخص در معرض دید آن جمع مرتکب منکری نشده باشد را جائز نمی‌شمارد (تحریر الوسیله ۱/۴۲۹) این مبنای متین در مقابل تفکری قرار داردکه انکار منکر را در مواجه با آن شخص حتی در زمان دیگر و مکان دیگر، شایسته می‌داند!!
«تذکر زبانی» هم بمعنای زبانی است که آن زبان در مقام تذکر از جهت هیئت و ظاهر، «نرم و لین» باشد و از جهت ماده و محتوا هم به شکلی حقیقت را به آن مرتکب منکر عرضه کند که او «قبح» عمل ناشایسته‌اش در اعماق روح و روانش بیابد.
این دو معنا از انکار قلبی و تذکر زبانی کاملاً از سیره نبوی (ص) و سیره علوی(ع) و دیگر حضرات معصومین(ع)، قابل استفاده است همانطوریکه در کل بیش از ۲۵۰ سال زمان حضور آن ذوات مقدسه(ع) یک مورد از انکار قلبی و تذکر زبانی به معنای پند تحکم آمیز و تهدید و اهانت و نیز خشونت و زدن و بستن و... از رفتار آن بزرگواران نمی‌یابیم.
«اقدام عملی» به معنای پیش قدم شدن در راه خیر و صلاح است که ناهی از منکر باید با عمل و رفتار شایسته خود که فاقد هر گونه منکری باشد اقدام نموده و موجبات دوری از منکر را فراهم آورد، نه اینکه به بهانه تهی از منکر تعدی به مال و عرض و آبرو مردم کند تا چه برسد به اقدامی که موجب آسیب به اشخاص شود که امام (ره) صریحاً فتوی به عدم جواز چنین نهی از منکری فرموده و اقدام عملی در بعضی موارد که احتمال ضرر و آسیب در آن قراردارد را از وظائف امام معصوم (ع) و فقیه جامع الشرائط می‌داند. (تحریر الوسیله ۱/۴۴۱)
در این قسمت که اقدام عملی مطرح است، مهم رفتار خود ناهیان از منکر است که چقدر باید اینان در درون و برون خویش به احکام و اخلاق دین آراسته شده باشند.
بیان فقیه جامع و ژرف اندیش شیعه جناب صاحب جواهر را با دقت ملاحظه فرمائید:
«از بلندترین و شامخ‌ترین و مؤثرترین اقدامات عملی در راستای نهی ازمنکرآن است که سکان‌داران دین و متولیان امور دینی خود به واجبات حتی مستحبات جامه عمل پوشانده و از هر گونه حرامی و حتی مکروهی مبرا باشند و باطن خود را آراسته به کمالات معنوی و پیراسته از بداخلاقی‌ها نمایند که این خود باعث توجه مردم به معروف و دوری شان از منکر است». (جواهر ۲۱/۳۸۲)
۴- با توجه به این همه دقت از فقیهان شیعه در نحوه نهی از منکر شکل گرفته جای سؤال جدی دارد که چرا این همه افراط و نابسامانی در نحوه اجرای نهی از منکر مشاهده می‌کنیم؟ چرا گاهاً کار بدست عده‌ای می‌افتد که بقول استاد مطهری «شرارت‌ها» و «رجّاله بازی‌ها»ی خود را به اسم نهی از منکر بظهور می‌رسانند؟
واقعش باید علل را در امور ذیل بررسی کرد:
الف) دخالت قدرت‌ها
ب) اغراض سیاسی و صنفی و احیاناً اقتصادی
ج) روحیه عیب جوئی و رنجاندن مردم
د) ماجراجوئی و انتقام گیری
هـ) عدم شناخت کافی نسبت به شرائط نهی از منکر که در "بصیرت علمی که شناختن منکر" است و "بصیرت عملی که شناخت موقعیت و چگونگی ابرازو تحقق نهی از منکر" است، خلاصه میشود
ی) و یا غفلت از جوانب مختلف احکام دینی
این عوامل و دیگر عوامل می‌تواند باعث ناهنجاری‌های خلاف شرع و عقل شود که البته مرتکبین آن با افتخار متوهّمانه خود نام او را "نهی از منکر" می‌گذارند.
بدون تردید و با صدای رسا و با تکیه بر متقن‌ترین قواعد شرعی و فتوای فقیهان و معیارهای جدی عقلی اعلام می‌داریم که اینان آنچه به اسم نهی از منکر انجام می‌دهند فاقد ارزش دینی و عقلانی است چرا که از مرحله نیت گرفته تا مرحله اراده و عمل و مرحله بازدهی و نتیجه گیری، همه و همه آفت زده و مردود و مغایر با دین است.
هنوز سوز آه سوزان استاد مطهری می‌آید که:
"ای نهی از منکر چه جنایت‌ها که به نام تو نشد!" (یادداشتها ۱/۲۴۴)
۵- تا اینجا آنچه به قلم آوردیم متوجه «ناهیان از منکر» بود امّا بصورت اجمالی نکاتی در رابطه با «مرتکبین منکر» را عنایت بفرمائید:
در دید دقیق امام علی(ع) مرتکبین منکر در حکم مریض هستند که احتیاج به محبت و بعد معالجه و مداوا دارند (نهج البلاغه خطبه / ۱۳۸)
پس نهی از منکر در واقع مبارزه با «فساد» است نه «فاسد» همانطوریکه یک پزشک دلسوز با «بیماری» مبارزه می‌کند نه با «بیمار»،
به این عبارت حضرت امام (ره) توجه فرمائید:
«ناهی از منکر مانند طبیب مهربان و پدر دلسوزی است که همواره متوجه خیر و صلاح است و اقدامات او همه لطف و رحمت بر او و همه اجتماع است. ناهی از منکر همه قصدش خداست و ذره‌ای هوای نفسانی و حس برتری جوئی و خودنمائی در وجود او دیده نمی‌شود». (تحریر الوسیله ۱/۴۴۲)
و البته کارگزاران و عالمان و متولّیان امور غیر از مداوای مهربانانه خود وظیفة دیگری نیز دارند همانطوری که یک پزشک در کنار مداوای بیمار خود چنین وظیفه‌ای دارد و آن اینکه:
باید علل و عوامل بروز و سرایت منکرات در جامعه را رصد کنند که چرا جامعه پذیرای عصیان شده و چرا درب بسوی منکرات گشوده و از معروف سرباز زده می‌شود؟!
«فی ذلک فلیتنافس المتنافسون»
* «تذکر زبانی» هم بمعنای زبانی است که آن زبان در مقام تذکر از جهت هیئت و ظاهر، «نرم و لین» باشد و از جهت ماده و محتوا هم به شکلی حقیقت را به آن مرتکب منکر عرضه کند که او «قبح» عمل ناشایسته‌اش در اعماق روح و روانش بیابد
* «اقدام عملی» به معنای پیش قدم شدن در راه خیر و صلاح است که ناهی از منکر باید با عمل و رفتار شایسته خود که فاقد هر گونه منکری باشد اقدام نموده و موجبات دوری از منکر را فراهم آورد
* در دید دقیق امام علی(ع) مرتکبین منکر در حکم مریض هستند که احتیاج به محبت و بعد معالجه و مداوا دارند پس نهی از منکر در واقع مبارزه با «فساد» است نه «فاسد» همانطوریکه یک پزشک دلسوز با «بیماری» مبارزه می‌کند نه با «بیمار»
* باید علل و عوامل بروز و سرایت منکرات در جامعه را رصد کنند که چرا جامعه پذیرای عصیان شده و چرا درب بسوی منکرات گشوده و از معروف سرباز زده می‌شود؟!