به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله جوادی آملی در سلسله جلسات درس تفسیر خود در تفسیر آیات 24 تا 29 سوره «زمر» روز سه‌شنبه، 27 آبان ماه، بیان کرد: خداوند بعد از اینکه فرمود انسان یا زنده است یا مرده، یا مؤمن است یا کافر، یا عامل است یا جاهل، یا بیناست یا نابیناست می‌فرماید آن‌هایی که مومن‌اند که در روح و ریحان هستند، کسی که کافر است چون با دست و پای بسته وارد جهنم می‌شود با صورت می‌خواهد جلوی عذاب را بگیرد و می‌خواهد با صورتش از سوختن بدنش جلوگیری کند و اگر منظور از صورت و وجه کل هویت و بدن باشد یعنی فرد کافر با تمام هویت دارد از سوخت در عذاب جلوگیری می‌کند. این همان عذابی است که آن‌ها کردند این «ذوقوا ما کنتم تکسبون» یعنی آنچه را شما می‌بینید عین عمل شماست این مسئله معلوم می‌کند که کارهای که انسان انجام می‌دهد دو وجه دارد، یک وجه باطنی دارد که اگر گناه باشد همان سم است و عذاب و است و مهلک و یک وجه ظاهری.

وی ادامه داد: خداوند بعد می‌فرماید تعذیب کافران و مشرکان سنت الهی است و اختصاصی به قوم و قبیله خاصی ندارد «کذَّبَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیثُ لَا یشْعُرُونَ؛ کسانی هم که پیش از آنان بودند، پیامبران و آیات الهی را تکذیب کردند از این رو عذاب از آن جا که تصوّرش را نمی‌کردند به سراغشان آمد» چون محدوده دید مشرکان بسته است و راه‌های غیبی را نمی‌بینند چون این راه‌ها را نمی‌بینند از همان راهی که فکر می‌کنند مصون هستند آسیب وارد می‌شود. همانطور که در اوایل سوره بقره بیان کرد که منافقین خودشان را فریب می‌دهند، چون آن‌ها نمی‌دانند که ممکن نیست که انسان بتواند به دیگران بد کند مگر بالعرض. چون انسان تصمیم بدی که می‌گیرد مثل سم مهلک است بنابراین کار بدی که دارد انجام می‌دهد در درجه اول محدوده خودش را آسیب می‌رساند این مانند کسی است که در درون منزل خود چیز بد بویی درست کند و هر کسی که از کوی و برزن او رد می‌شود به سبب این بوی بد اذیت شود و آسیب ببیند همانطور که ممکن نیست کسی به دیگری کار خوب کند. تمام کارها در حیطه وجودی خود انسان انجام می‌شود. از همین رو خداوند فرمود: «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِکمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا؛ اگر نیکی کنید نیکی به خود کرده‌اید و اگر بدی کنید از آن خودتان است،» یعنی عمل عامل را رها نمی‌کند بنابراین اگر کسی در منزل خود گل و ریحان کاشت خودش از بوی خوشش بیشترین استفاده را می‌برد البته ممکن است گاهی کسی که از کوی و برزن او رد شود و بر اثر نسیم باد بویی از این عطر ریحان و گل به مشامش برسد. در مورد کار بد نیز همینطور است.

این مفسر قرآن کریم اظهار کرد: سپس فرمود: «فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَکبَرُ لَوْ کانُوا یعْلَمُونَ؛ پس خدا ذلّت و حقارت را در زندگی دنیا به آنان چشانید و قطعاً عذاب آخرت بزرگ تر است ای کاش می‌دانستند» عذاب قیامت بزرگ‌تر از عذاب دنیاست در عذاب دنیا بالاخره راه برای نجات است مثلاً اگر آتشی به لباس انسان اصابت کرده است انسان می‌تواند لباس خود را بکند و راحت می‌شود اما عذاب آخرت این طور نیست که انسان بتواند فرار کند و بتواند از آن راحت بشود آنجا حتی مرگ هم نیست که بخواهند بمیرند و راحت شوند. عذاب دوزخیان آنقدر زیاد و طولانی است که به فرشتگان نگهبان دوزخ می‌گویند از خدایت بخواه که ما را از بین ببرد.

وی افزود: خداوند سپس بیان کرد:‌ «وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ کلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ یتَذَکرُونَ؛ و همانا در این قرآن از هر مَثَلی برای مردم آورده‌ایم، باشد که آنان آگاه شوند و عبرت گیرند» ما این قرآن را برای همه مردم نازل کردیم لذا مطالب عقلی را در قالب مثل برای توده مردم قابل فهم می‌کنیم، آن حقیقت را با مثل و داستان رقیقت می‌کند و در اختیار مردم قرار می‌دهد. هیچ مطلبی در قرآن نیست که قابل فهم نباشد برای ساده‌ترین عضو اما آیات فراوانی است که برای حکما نیز قابل درک نیست. بر این اساس در قرآن آیاتی است که بسیاری از خواص به آسانی نمی‌فهمند و دیگر اینکه هیچ مطلبی «نه هیچ آیه‌ای» نیست که توده مردم نفهمند چرا که مضمون همان آیات سخت فهم به صورت یک مثل و داستان رقیق می‌شود تا همه بفهمند.

آیت‌الله جوادی عنوان کرد: هر چه در جهان هست تابع الله است الله هم علم و اراده‌اش عین ذات اوست اگر دو خدا باشد دو ذات است و دو علم لذا خداوند در مثلی که بر اساس توحید ذکر می‌کند می‌فرماید چون یک خداست و یک نظام مثل آن است که یک کافرمای عاقل، مدیر و مدبر داشته باشد با یک کارگری که تحت فرمان اوست این وضعش منظم است ولی اگر دو خدا باشد مثل این است که دو کارفرمای ناسازگار وجود داشته باشند چون اگر دو تا خدا شدند بدون تردید ناسازگار خواهند بود چرا که هر کدام از این دو خدا غیر دیگری خواهد بود بنابراین وصف این‌ها عین ذات این‌ها و چون ذات‌ها فرق می‌کند و وصف علم و اراده عین ذات است پس باید علم و اراده‌شان هم باید فرق کند. این همان مثلی است که خداوند در تبیین یکی از برهان‌های سخت توحیدی ارائه کرده است مطلب دقیقی که بسیاری از متکلمین و متکلمان از فهم آن عاجزند.

وی ادامه داد: بحث دیگر این است که همانطور که بیان شد قلب گاهی ادبار دارد و گاهی اقبال بنابراین همه باید مواظب قلب خود باشیم. ما بین اقبال و ادبار قلب با خستگی بدن کاملاً فرق می‌گذاریم و اگر کسی قلب شناس باشد و مراقب قلب خود باشد می‌داند که علاقه به نماز شب دارد اما گاهی خسته است این غیر از این است که کسی حوصله نماز شب نداشته باشد. حضرت امیر (ع) در این باره فرموده است که آنجا که قلب ادبار دارد، حال ندارد، او را تحمیل نکنید اگر تحمیل کردید ممکن است از واجبات هم بماند. بیان نورانی دیگر از پیامبر (ص) نقل شده است چشمانم می‌خوابد ولی قلبم نمی‌خوابد مشابه این تعبیر برای مؤمن در حد پایین‌ترش آمده است یعنی چشم مؤمن می‌خوابد اما قلبش نمی‌خوابد. قلب که مجرد است به طور کلی نمی‌خوابد بنابراین غفلت خواب قلب است، سهو و نسیان خواب قلب است، جهل علمی و جهالت عملی خواب قلب است، حضرت فرمود مؤمن کسی است که قلبش نمی‌خوابد یعنی قلبش دچار این‌ها نمی‌شود.