به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی در درس خارج اصول خود بیان کرد: زاره می‌گوید از امام صادق (ع) پرسیدم که آیا یک یا دو چرت موجب باطل شدن وضو می‌شود؟ امام فرمود ای زراره گاهی چشم می‌خوابد ولی گوش و قلب نمی‌خوابد اما اگر هر سه اینها خوابید در آن زمان وضو باطل می‌شود. به گزارش خبرنگار شفقنا (پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه) حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی در ادامه سلسله جلسات درس خارج اصول خود با موضوع «استصحاب» روز دوشنبه، 26 آبان ماه، بیان کرد: در جلسه گذشته بحث ادله استصحاب مطرح شد و بیان شد که دلایل مختلفی برای اثبات استصحاب بیان شده است که اولین دلیل که بنای عقلا بود را در جلسه گذشته تشریح و تحلیل کردیم. به نظر می‌رسد تنها اشکالی که بر این دلیل وارد است این است که عقلاء در امور عادی و متعارف روزه مره بر آن بناء عمل می‌کنند نه در امور خطیره در مجرای استصحاب وجود دارد.

وی اضافه کرد: دلیل دومی که برای اثبات استصحاب بیان شده است استقراء است. این واژه مشتق از کلمه قریه به معنای ده می‌باشد. یعنی ما در فقه تتبع کردیم و دیدیم که هر جا چیزی سابقه داشته است همان را اخذ کرده و در نتیجه به استصحاب عمل کرده‌اند. و فقط سه مورد چنین نبوده است. مثلاً در مورد روزه، در یوم الشک که نمی‌دانیم آخر شعبان است یا اول رمضان، فقها شعبان را استصحاب می‌کنند. همچنین در آخر رمضان که ‌نمی‌دانیم آخر رمضان است یا اول شوال، فقها رمضان را استصحاب می‌کنند.

آیت‌الله سبحانی عنوان کرد: یکی از آن سه موردی که استصحاب در آن جاری نشده است و ظاهر بر استصحاب مقدم شده است جایی است که کسی بعد از بول استبراء نکرده است و بعد وضو گرفت و سپس مایعی از او خارج شده است که نمی‌داند مذی است یا بول. شارع در اینجا ظاهر را اخذ کرده است و گفته است وضو باطل می‌باشد و باید بگوید که مایع مزبور بول است زیرا استبراء نکرده است و ظاهر این است که در مجری قطراتی بوده است که الآن خارج شده است. این ظاهر بر استصحاب وضو مقدم است. دومین جایی که استصحاب اجرا نمی‌شود جایی است که در سابق در حمام‌ها مردم با آب قلیل شستشو می‌کردند علماء در ماء الحمام که بر زمین جاری می‌شود این بحث را مطرح کرده‌اند که پاک است یا نجس. استصحاب می‌گوید که پاک است زیرا سابقاً پاک بوده است ولی ظاهر می‌گوید این آب نجس است زیرا مردم با بدن ناپاک و آلوده وارد حمام می‌شدند. این ظاهر بر استحباب مقدم شمرده شده است. سومین موقعیتی که در آن استصحاب جاری نمی‌شود و ظاهر مقدم بر استصحاب است زمانی است که کسی رکوع کرده است و نمی‌داند حمد را خوانده است یا نه. استصحاب می‌گوید که حمد را نخوانده است ولی شارع بر اساس قاعده تجاوز ظاهر را مقدم کرده است زیرا کسی که وارد نماز شده است ظاهر این است که حواسش جمع است و حمد را می‌خواند و سپس به رکوع می‌رود. برخی در پاسخ به این دلیل یعنی استقراء بیان کرده‌اند که برای اثبات این دلیل باید کل ابواب فقه را مورد بررسی و تحلیل قرار داد و با صرف ارائه دو مثال نمی‌توان ادعای استقراء کرد.

وی ادامه داد: دلیل سوی که برای استصحاب بیان شده است ظن به بقاء است. این دلیل با دلیل اول متفاوت است چرا که در جایی مورد نظر است که مثلاً منزل رفیق من در جای خاصی بود و الآن ظن دارم که خانه‌اش در همان جا باشد. این دلیل مردود از نظر صغری و کبری است چرا که اولا در همه ظنی نیست و گاهی ظن هست و گاهی ظن نیست دوما اینکه اصل در ظنون عدم حجیت است و دلیلی بر حجیت ظن نداریم چرا که اگر کسی به ظن عمل کند، بدون اینکه بداند این ظن مطابق واقع است یا نه و بعد این را به خداوند نسبت دهد، این کار نوعی تشریع و بدعت است.

این مرجع تقلید بیان کرد: اجماع چهارمین دلیلی است که برای اثبات استصحاب ارائه شده است. این دلیل را  مرحوم علامه کتاب خود بیان کرده است که علماء قائل هستند که اگر چیزی ثابت شود، مادامی که رافعی نیاید اصل را بر بقاء سابق می‌دانند. اما به نظر می‌رسد این اجماع، اجماع مدرکی باشد یعنی این علما بر اساس دلایل موجود قائل به استصحاب شده‌اند که چون اجماع مدرکی است و ممکن است دلایل آنها برای ما معتبر نباشد این اجماع معتبر نخواهد بود بلکه اجماع زمانی حجت است که مدرک و دلیل حکم مشخص نباشد تا به این واسطه بتوانیم بگوییم شاید در دست علمای سلف دلیلی وجود داشته است که به دست ما نرسیده است.

وی ادامه داد: دلیل پنجم برای اثبات حجیت استصحاب روایات هستند. اولین روایت که در کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی جلد 1 صفحه 8 نقل شده است روایتی با سندی صحیح است آمده است که «عَنِ الْحُسَینِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ  عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ ینَامُ وَ هُوَ عَلَی وُضُوءٍ أَ تُوجِبُ الْخَفْقَةُ وَ الْخَفْقَتَانِ عَلَیهِ الْوُضُوءَ  فَقَالَ یا زُرَارَةُ قَدْ تَنَامُ الْعَینُ وَ لَا ینَامُ الْقَلْبُ وَ الْأُذُنُ فَإِذَا نَامَتِ الْعَینُ وَ الْأُذُنُ وَ الْقَلْبُ فَقَدْ وَجَبَ الْوُضُوءُ قُلْتُ فَإِنْ حُرِّک إِلَی جَنْبِهِ شَی‌ءٌ وَ لَمْ یعْلَمْ بِهِ قَالَ لَا حَتَّی یسْتَیقِنَ أَنَّهُ قَدْ نَامَ حَتَّی یجِی‌ءَ مِنْ ذَلِک أَمْرٌ بَینٌ وَ إِلَّا فَإِنَّهُ عَلَی یقِینٍ مِنْ وُضُوئِهِ وَ لَا ینْقُضُ الْیقِینَ أَبَداً بِالشَّک وَ لَکنْ ینْقُضُهُ بِیقِینٍ آخَرَ؛ زاره می‌گوید از امام پرسیدم که آیا یک یا دو چرت موجب باطل شدن وضو می‌شود؟ امام فرمود ای زراره گاهی چشم می‌خوابد ولی گوش و قلب نمی‌خوابد اما اگر هر سه اینها خوابید در آن زمان وضو باطل می‌شود. زاره دوباره سوال می‌کند اگر در کنار چنین فردی حرکتی انجام شد ولی او متوجه نشود حکمش چگونه است؟ امام می‌فرماید در این صورت نیز وضو واجب نیست چرا که اگر چه این فرد با این حرکت بیدار نشده است و دلیلی برای خواب بودن او نیست چون فرد یقین دارد که قبلا وضو داشته و حالا شک می‌کند نباید یقینش را با این شک از بین ببرد.

آیت‌الله سبحانی تصریح کرد: در حقیقت سؤال دوم زراره از امام از موارد شبهه مصداقیه است یعنی می‌پرسد اگر در کنار فردی که چرت می زند حرکت و صدایی ایجاد شود ولی فرد متوجه نشود آیا این علامت خوابیدن و در نتیجه نقض وضوی اوست؟ زراره معنای نوم را می‌دانست ولی نمی‌دانست که آیا مورد فوق هم جزء نوم هست یا نه بنابر‌این شبهه مورد نظر مصداقیه است. امام علیه السلام نیز می‌فرماید: در چنین حالتی وضوی او باطل نمی‌شود زیرا در سابق یقیناً وضو داشت و با صرف شک نباید آن یقین را نقض کند.