به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه)؛

جامعه ایران را طرفدار تراژدی و غم نمی داند و معتقد است که برای مردم ایران فرهنگ و دین بسیار اهمیت دارد و عظمتی که عزاداری ها در روز عاشورا پیدا می کنند، مبتنی بر یک وفاق اجتماعی، فرهنگی و دینی است.

دکتر تقی آزاد ارمکی، جامعه شناس درباره جایگاه روحانیون و مداحان در میان نسل جوان می گوید: مداحان هنوز برای نسل جوان تبدیل به کانون نشده اند. بر کل حیات عزاداری همچنان روحانیت و وجه سنتی غالب است چراکه منطق دین، منطق روایت از متن، تفسیر و معناست و مداح فقط شعر می خواند؛ اگر روحانیت کنار رود، متن دین، حدیث، قرآن، تاریخ، قصص و مقتل، همه کنار می روند و اصل دین فروپاشیده می شود.

به گزارش جماران،‌متن گفت وگوی شفقنا با دکتر تقی آزاد ارمکی را می خوانید:

* در طول تاریخ حتی با وجود فشار حکومت در دوره های مختلف، مراسم عزاداری امام حسین(ع) با شور و گاهی هم با پرداخت هزینه های بسیار سنگین ادامه داشته است.

دلیل جامعه شناختی تداوم آیین و مراسم عاشورا به ریشه های مذهبی برمی گردد تا مربوط به رفتار اجتماعی ایرانی هاست؟

آزاد ارمکی: مراسم عزاداری در ایران بیش از اینکه خود عزاداری آن مهم باشد، مراسم آن اهمیت دارد؛ به عبارتی وجه آداب و آیین آن اهمیت دارد. جامعه ای که اهل آداب نیست، جامعه نیست. جامعه ای که در آن مراسم و سنن جاری نیست، بی محتوا، سخت و شکننده است. به همین دلیل شما نمی توانید جامعه ای را پیدا کنید که در آن آداب نباشد و مراسم وجود نداشته باشد.

* در چه عرصه هایی مراسم ظهور می کند؟

آزاد ارمکی: وقتی آدم ها با هم جمع می شوند؛ زمان غذا خوردن، ازدواج کردن، دعوا کردن، مرگ، شهادت و مراسم دینی که متاسفانه جامعه ایرانی آرام آرام دارد می آموزد که غذا را بی آداب و بدون رسم و رسوم مصرف کند، همچنین ازدواج بی رسم و رسوم یا بد رسم ولی آن چیزی که جامعه ایران نمی تواند از آن گذر کند، مرگ و میر است چون به طور واقعی یک انسان از دست می رود، حتی اگر یک انسان معمولی هم باشد، باز برای عده ای عزیز است.

هیچ جامعه ای را نمی توانید تصور کنید که بدون آداب و رسم و رسوم و سوگواری در از دست دادن عزیزی زیست کند. در مراسم عزاداری بیشتر دوستی ها ظهور می کند تا دشمنی ها اما در عروسی ها دشمنی ها ظهور می کند. فرق بین عزا و عروسی این است که در عزا همه آشتی می کنند و دوست می شوند به خاطر اینکه یک نفر از دست رفته اما در عروسی اختلاف و دعوا ظهور بیشتری دارد به همین دلیل در حاشیه عروسی ها شما حداقل یک دعوای بنیادی و مجموعه ای از اختلافات را شاهد هستید.

اگر با این منطق به ماجرای عاشورا که یک ساحت دینی و اندیشه ای و آمال و آرزوی جامعه ایرانی است، نگاه کنیم یک عزیزی به نام امام حسین (ع) و مجموعه ای از آدم های دیگری که از یاران ایشان هستند، شهید می شوند. امام حسین (ع) و شهادت ایشان در آموزه های دینی به دلایل متعددی نسبت به ائمه دیگر مرکزیت بیشتری دارند؛ لذا آیین حداقل در ایران، بر اساس منطق اول و دومی که گفته شد، می تواند بسیار فراگیر، مهم و اساسی و تاریخی باشد. به همین دلیل آنچه که برای جامعه ایرانی از بدو شیعه شدن تا به امروز ماندگار بوده، مراسم عاشوراست. یکی از نشانه های آن مداخله کم و زیاد دولت ها در طول تاریخ است که با واکنش های مختلف از سوی مردم روبه رو می شدند. اگر امروز هم بخواهیم با نحوه عزاداری مردم در ایام محرم مقابله کنیم مسلما مقاومت هایی شکل می گیرد چرا که بستر، زمینه و شرایط این مراسم به عوامل اجتماعی، فرهنگی، دینی و تاریخی بازمی گردد و اجتناب پذیر نیست.

مطلب مهم تر اینکه مراسم عاشورا یکی از عوامل پیوند زننده بین آدم ها و گروه های اجتماعی بوده و هست، ما از این طریق با یکدیگر هم زیست، هم نوا و هم روز شدیم. عظمتی که عزاداری ها در روز عاشورا پیدا می کنند، مبتنی بر یک وفاق اجتماعی و دینی است، مراسم عاشورا می توانست برای یک گروه خیلی دیندار باشد، ولی اینطور نیست و برای همگان است. همه آدم ها به یک شکلی درگیر می شوند و فرهنگی که پشت آن است حضور همه را ترویج می دهد و تنها دینداران را دعوت نمی کند. این یک بحثی است که متاسفانه از آن غافل شدیم و اگر از این استفاده می کردیم انسجام اجتماعی بهتری داشتیم، یک وفاق، فکر و عمل جمعی مبتنی بر یک معنا و ساحتی که همه قبول کردند، وجود داشت؛ اگر این مساله محقق می شد، نمی گفتیم این گروه بیاید و دیگری برود.

* در دسته جات و هیأت های عزاداری اقشار مختلفی از مردم شرکت می کنند که ممکن است عده ای از آنها کسانی باشند که برخی از مسایل دینی را به انجام نرسانند. با توجه به اینکه مراسم عاشورا جنبه دینی دارد. چطور می توان رفتار این گروه را تحلیل کرد؟ شرکت اقشار مختلف در عزاداری امام حسین(ع) چه معنایی دارد؟

آزادارمکی: یک امر و پدیده ملی است. عاشورا مانند نوروز با دو جهت متفاوت و یک منطق مشترک است. در نوروز همه گروه ها و قشرهای اجتماعی، دیندار و کم دین، طبقه بالا و پایین حضور دارند. در مراسم عاشورا هم همین اتفاق افتاده و یک پدیده ملی برای ایرانی هاست. خود پدیده، دینی است ولی برای مردم صرفا دینی به این معنا که بعضی گروه ها از آن استنباط می کنند، نیست بلکه یک پدیده ملی، اجتماعی، فرهنگی و دینی است. در این ایام هر کسی با هر شکل و طریقی در مراسم های عزاداری شرکت می کند، آن زمان است که شما با تنوع عزاداری و نذورات به وسیله ابزار و آلات متفاوت روبه رو هستید. سال هاست دولت ها نتوانستند مردم را کنترل کنند که از چه وسایلی برای عزاداری استفاده کنند چرا که جامعه در این زمینه معتقد است آنطور که خودم می خواهم برخورد می کنم، این نوع تفکر و برخورد به دلیل سطح ملی و عمومی بودن آن است.

* در میان عده ای به خصوص نسل جوان این تفکر و تصور به وجود آمده که اگر ایرانی ها نسبت به امام حسین(ع) تعصب خاصی دارند و ایام محرم برای ایشان عزاداری برگزار می شود به این دلیل است که کلا ایرانی ها طرفدار تراژدی و انسان هایی غمگین هستند. از نظر جامعه شناختی این تفکر و ارزیابی از رفتار جامعه ایران صحیح است؟

آزاد ارمکی: اتفاقا ایرانی ها به دنبال غم نیستند؛ مگر ملل دیگر چطور هستند که مدام می گوییم ایرانی ها طرفدار تراژدی و غم هستند. برای ایران فرهنگ و دین بسیار اهمیت دارد به همین دلیل حضورهای نمایشی در حوزه فرهنگ و دین بسیار مشاهده می شود که محتوای آن غم نیست بلکه شادی است. در عزاداری هم بهترین شادی ها اتفاق می افتد. به نظر من مراسم عزاداری امام حسین(ع) مملو از شادی است؛ شادی نه به معنای خندیدن بلکه به معنای رها شدن و آزاد شدن؛ در این مراسم یک تخلیه فرهنگی برای عموم مردم اتفاق می افتد.

* مداحان سعی دارند با استفاده از سبک های نوین به خصوص ریتم هایی که به کار می برند به روز باشند تا بتوانند با نسل جدید ارتباط برقرار کنند. تا به امروز مداحان در همراه کردن نسل جوان با خود موفق بوده اند؟

آزادارمکی: مداحان هم یک گروه اجتماعی در عزاداری و پدیده های جدیدی هستند. من مداحان را رقبای علمای دین و روحانیت می دانم. آنان در رقابت با علمای دین وارد عرصه می شوند و می خواهند قدرت را از علما بگیرند. به همین دلیل در بسیاری از مکان ها اگر مداح باشد، از روحانی دعوت نمی شد در حالیکه در گذشته روحانی و مداح هر دو در مراسم عزاداری حضور داشتند.

*مداحان کانون شده اند؟

آزاد ارمکی: نه! مداحان یک گروه ها و نیروهای اجتماعی خاصی برای خود تولید کرده اند، ولی بر کل حیات عزاداری همچنان روحانیت و وجه سنتی غالب است. مداحان برای جذب مخاطب جدید آمدند ولی مخاطب جدید با آنها همراه نشده است. اینطور نبوده که مداحان توانسته باشند جوانانی که دست روحانیت بوده را به سوی خود جذب کنند. به طور کلی به نظر من، جریان مداحی به زودی دچار فروپاشی خواهد شد.

*اگر در آینده مداحی جایگزین روحانیت شود، چه اتفاقی می افتد؟

آزاد ارمکی: دین از بین می رود.

چرا؟

آزاد ارمکی: منطق دین منطق روایت از متن، تفسیر و معناست. مداح فقط شعر می خواند؛ این روحانیت است که قدرت، قابلیت و مقبولیت را دارد. وقتی روحانیت کنار می رود، متن دین، حدیث، قرآن، تاریخ، قصص و مقتل، همه کنار می روند. به میزانی که مداحی جلو می آید، حوزه دین بی اثر می شود، روحانیت کنار می رود و اصل دین فروپاشیده می شود چون با یک کارناوال روبرو هستیم که بنیان آن فرهنگ نیست تا به آن معنای مستمری ببخشد، در نتیجه دچار اختلال می شود.

* با گذشت زمان و تغییر نسل نوع عزاداری ها هم تغییر کرده است. در گذشته تعزیه بوده و امروز این نوع از عزاداری تقریبا رنگ کمتری در مراسم عزاداری دارند. آیا می توان گفت که نحوه عزاداری در حال تغییر است؟ در آینده چه نوع عزاداری های عاشورایی را می توان پیش بینی کرد؟

آزادارمکی: نسل جدید بیشتر نمایشی بودن، شاد بودن و بیرونی بودن را دنبال می کند و نسل قدیم درون گرا و بیشتر جنبه مناسباتی، اجتماعی و خلوت را می طلبد. این دو گانگی در عزاداری ها هم نشان داده می شود، اما این مستمر نمی ماند چون این نسل دوباره پیر می شود و به دلیل اقتضائات سنی، اجتماعی، اقتصادی و امثال اینها دوباره به سنت برمی گردد و درون گرا می شود. نسل بیشتر به عنوان یک نیروست که شوک وارد کرده و انتظارات را افزون می کند، اما به دلیل نظرات برخی مخل و اختلال آفرین نیست بلکه عاملی برای تغییرات جدید است.