به گزارش مرجع ما (پایگاه اطلاع رسانی مراجع شیعه) به نقل از جماران؛ در سلسله جلسات حسینیه حضرت فاطمه زهرا (س) که به مناسبت دهه سوم ماه صفر برگزار می شود، شب گذشته (جمعه) حجت الاسلام والمسلمین صادق کاملان مدرس حوزه های علمیه قم و مشهد، درباره «اخلاق و سیره نبوی در حکومت داری» سخنرانی کرد.

 دکتر کاملان در مقدمه با اشاره به مسیر سعادت انسان پس از رحمت پیامبر اکرم (ص)، اظهار کرد: رحلت پیامبر (ص) به معنای قطع رابطه وحیانی میان آسمان و زمین است، البته این قطع از سر قهر خداوند نبوده بلکه از سر لطف و حکمت حضرت حق بوده است. این قطع رابطه یعنی انسان ها آنقدر به بلوغ فکری و عقلانی رسیده اند که با تفکر و تامل در وحی الهی و توجه به تفسیری که اوصیا خاتم برای ما دارند، می توانند سعادت خود را تامین کنند؛ به همین دلیل رابطه وحیانی قطع می شود.

  وی در ورود به بحث، بر توجه ویژه پیامبر (ص) به اخلاق حتی زمان جنگ و در مقابل دشمنانش تاکید کرد و گفت: اساسا اخلاق جایگاه والایی در تفکر انسان دارد. اخلاق نه فقط فلسفه اسلامی بلکه در فلسفه یونانی هم اهمیت بسیاری دارد. اگر به کتب فلاسفه یونان نگاه کنید، این اصل به وضوح وجود دارد. به طور مثال در بحث و گفت وگویی که میان دو شخصیت شناخته شده آنها یعنی سقراط و اوثیفرون وجود دارد، اوثیفرون معتقد است: عدالت خوب است، چون خدایان و ادیان الهی به آن امر کرده اند. او همچنین می گوید: همه گزاره های اخلاقی را دین باید به انسان بدهد. ارزش هایی چون راستگویی، عدالت و... را باید دین بگوید و اصولا عقل انسان در حدی نیست که بتواند به معانی آن برسد؛ از این دیدگاه در برخی حکومت ها به شدت پشتیبانی می شود چون منظورش تعطیل کردن عقل است بدون آنکه مردم متوجه آن شوند.

مدرس حوزه علمیه قم با بیان اینکه چنین دیدگاهی در میان سلفی ها هم رواج دارد، افزود: در اهل سنت، رایج ترین دیدگاه، کلام اشعریت است، اگرچه به تازگی برخی روشنفکران آنها تغییراتی در عقایدشان داده اند اما دیدگاه حاکم به ویژه در میان سلفی ها همین است. اما سقراط در مقابل اوثیفرون معتقد است " چون عدالت خوب است، خدایان و ادیان الهی به آن امر کرده اند؛ به تعبیری چون عدالت به حکم عقل خوب است، خدایان و ادیان الهی به آن امر کرده اند" بنابراین می بینید این دو تفکر تفاوت بسیار از هم دارند. به طور مثال ظلم هم یک قبح ذاتی دارد. عقل تصمیم گیرنده است و اگر قرآن کریم  می فرماید: " اعدلوا هو اقرب للتقوی" این امر از نظر شیعه یک امر ارشادی است؛ امر ارشادی یعنی حکم شارع مقدس تابع حکم عقل است.

 وی با بیان اینکه فلاسفه یونان و بعد فلاسفه اسلامی از فارابی و ابن سینا تا خواجه نصیر و ملاصدرا معتقدند  دو نوع حکم عقلانی وجود دارد، اظهار کرد: این دو حکم عبارتند از عقل نظری و عقل عملی. عقل نظری در حوزه هست ها و موجودات بحث می کند. عقل عملی اما، در حوزه باید ها و نبایدها. اینکه انسان چه کاری را باید انجام دهد و چه کاری را نباید انجام دهد در اینجا حاکم عقل انسانی و بشری است. در حوزه عقل عملی اگر دستوری از شارع مقدس هم هست، اوامر شارع کاملا ارشادی است. این نظریه شیعه است، البته نظریه اصولیین شیعه، چون اخباریین شیعه طور دیگری فکر می کنند. بنابراین عقل انسان قبل از آنکه اصلا شرع یا شارعی باشد می گوید ظلم، تجاوز و... بد است.

 حجت الاسلام کاملان همچنین از جایگاه اخلاق در قرآن سخن گفت و توضیح داد: قرآن 6236 آیه دارد که از این تعداد حدود 320 تا 330 آیه مربوط  به احکام است یعنی نزدیک به یک بیستم آن. قرآن کتاب معارف الهی و اخلاق است و سایر آیات قرآن در این حوزه است. اساس دین معرفت است. بی تردید عقل انسان باید تسلیم شود و قلب او آرام گیرد تا انسان چیزی را بپذیرد و به آن عمل کند. بدون آرام گیری قلب و اقنای عقل هیچ تعبدی نمی تواند دوام بیاورد. لذا در 13 سال حضور پیامبر (ص) در مکه هیچ آیه احکامی نازل نشد و خداوند دائما می خواهد با بیان دستورات و گاهی هم داستان های مختلف مربوط به پیامبران، فرهنگ اسلامی را به جای فرهنگ جاهلیت بنشاند.

وی با بیان اینکه سوره های قرآن عمدتا حاوی پیام های اخلاقی متعدد است، گفت: به طور مثال در سوره یوسف چندین پیام اخلاقی وجود دارد که اولین پیام سوره این است که حضرت یوسف از برادرانش که قصد جانش را کرده بودند و می خواستند او را به چاه بیاندازند گذشت می کند، آن هم در زمانی که قدرت در دست دارد. متاسفانه کینه و کینه توزی آفتی است که امروز جامعه ما و بسیاری جوامع دیگر درگیر آن هستند. یکی دیگر از پیام های سوره یوسف عفت یک مرد در مقابل عشوه گری های یک زن بوده که بیانگر لزوم عفت مردانه در برابر ناهنجاری های جنسی است. قرآن کریم ادبیات داستانی را برای مردم انتخاب می کند چون این نوع گویش تاثیر عمیق تر و بیشتری نسبت به ادبیات دستوری در انسان ها دارد. داستان های مربوط به حضرت موسی و فرعون حاوی پیام های اخلاقی مهمی است که در یکی از آنها خودبرتربینی فرعون به عنوان ریشه فساد در مصر مطرح می شود.

 مدرس حوزه علمیه مشهد با اشاره به اینکه در قرآن خطاب های خداوند به پیامبر (ص) تندتر از خطاب ها به موسی (ع) است، در این باره توضیح داد: علت اینکه خطاب های خداوند نسبت به پیامبر(ص) تندتر از خطاب ها به موسی (ع) است تا جایی که می بینم خدا در بعضی جاها با موسی (ع) شوخی هم می کند، این است که این خطاب ها را خدا به من و شما می کند که بعدا از پیامبر (ص) خدا درست نکنیم! پیامبر(ص) با همه عظمتش، عبد شکور خداست، علی (ع) با همه بزرگی اش، عبد خاضع خداست. خدا این رویه را برمی گزیند چون قرار است وحی قطع شود.

 وی همچنین در ادامه این سخنرانی هدف از بعثت پیامبر (ص) اجرای مکارم الاخلاق در جامعه است اما صفاتی چون راستگویی، غیبت نکردن و... هیچ کدام مکارم الاخلاق نیست، تصریح کرد: حضرت محمد (ص) خود می فرمایند : "من مبعوث شدم برای اجرای مکارم الاخلاق" اما ما مکارم اخلاق را با برخی صفات دیگر اشتباه نگیریم. راست گفتن، دروغ نگفتن، غیبت نکردن و... هیچ کدام مکارم الاخلاق نیست. مکارم الاخلاق یعنی آنکه اگر پولی از کسی طلب کردی و او در عین دارایی به تو قرض نداد، وقتی او سراغ تو آمد و طلب پول کرد، به او قرض بدهید. مکارم الاخلاق یعنی اگر مریض شدید اما دوستتان در وضعی عادی نیامد از شما عیادت کند، شما در زمان مریضی او به عیادتش بروید.

 حجت الاسلام کاملان در بیان اخلاق گرایی پیامبر (ص) حتی هنگام جنگ، رفتار ایشان را در مواجهه با برخی اسرای جنگی تشریح کرد و گفت: در سال نهم هجرت که پیامبر (ص) در اوج قدرت قرار داشت و تمام قبایل جز یکی از آنها به اسلام روی آورده بودند، پس از جنگ مسلمانان با قومی که به اسلام نگرویده بود، پسر حاتم طایی (یا طاعی) گریخت اما دختر او به نام صفانه جزو اسیران بود. این دختر در مسجد مدینه پیامبر (ص) را به اسم یا محمد (ص) خطاب کرد و گفت: پدرم حاتم طایی مرده و برادرم که سرپرستی ام را برعهده داشت نیز فرار کرد اما می دانید که پدرم همواره بردگان را آزاد می کرد، مواظب همسایگان بود، برای فقرا سفره های طعام پهن می کرد، تکبر نداشت و مردم را در گرفتاری ها یاری می کرد؛ حال به واسطه همه این ها می خواهم مرا آزاد کنید تا بیش از این مورد ملامت قرار نگیرم و به نزد برادر در شام بروم. پیامبر (ص) به او فرمود: " اوصافی که تو بیان کردی اوصاف مومنین حقیقی است. " پیامبر (ص) سپس دستور آزادی او را داد.

وی در بیان ادامه این واقعه تاریخی، افزود: وقتی دختر حاتم طایی به شام رفت، در نزد برادرش پیامبر (ص) را انسانی با شخصیت و بزرگ توصیف کرد و از برادرش خواست تا به مدینه برود و با پیامبر (ص) دیدار کند. پسر حاتم طایی پذیرفت و در شرایطی که یک فراری از جنگ محسوب می شد به ملاقات رسول خدا (ص) رفت و در کمال تعجبش مورد استقبال گرم ایشان قرار گرفت. پیامبر (ص) جوان را به خانه اش برد و در حالی که خودش بر زمین می نشست، زیراندازی از لیف خرما زیر او پهن کرد. آن جوان رفتار پیامبر (ص) را که دید همان جا مسلمان شد و معتقد بود شخصیت پیامبر (ص) از جنس پادشاهان نیست. این است رفتار پیامبر دین اسلام؛ آن وقت در جامعه ما به نام همان دین و همان پیامبر (ص) هزار، هزار میلیارد از بیت المال بلعیده شد!

  دکتر کاملان در توصیف رفتار پیامبر (ص) با دشمنانش، ادامه داد: فرار کنندگان از جبهه، گناه کبیره مرتکب شده اند اما رسول خدا (ص) با مدارا و لطف با آنها برخورد می کرد. در تاریخ رفتار عمر خلیفه دوم را با مرتکبین گناه ببینید! خداوند خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: " اگر با تندی و خشونت با مردم رفتار کنی، مردم از کنارت پراکنده می شوند." مردم دین خشن نمی خواهند. مردم دینی پر از بایدها و نبایدها نمی خواهند؛ پس کجاست اخلاق مداری، مدارا، انسانیت، شرافت و...؟

 وی در بخش پایانی صحبت هایش با تاکید بر اینکه پیغمبر (ص) نقش مردم را در مدیریت امور جامعه بسیار پررنگ و بی بدیل می دانست، گفت: رسول خدا (ص) سهم مسلمانان و مردم را اداره امور جامعه رعایت می کرد و وقتی در قبال افرادی که به حکومت مدیون بودند از سهم خودش می گذشت، می فرمود: بروید و از مردم هم اجازه بخواهید. نمونه های فراوانی در تاریخ زندگی ایشان وجود دارد. پیامبر خدا (ص) طوری رفتار می کند که گویی بر مردم ولایت ندارد، آن وقت ما بر آنها ولایت داریم؟! در آیه "وشاورهم فی الامر...." بدین معنا که "ای پیامبر در امور حکومت با مردم مشورت کن"، جایگاه مردم در مدیریت جامعه را ارزش می دهد؛ تازه مشورت به شخصی توصیه می شود که متصل به آسمان است، حالا ببینید ما باید چطور باشیم؟!

گفتنی است؛ حجت الاسلام و المسلمین منتجب نیا امشب در هفتمین شب از دهه ی سوم ماه صفر، سخنرانی خود را با عنوان «اختلال جریان واپسگرایی در پیشبرد اهداف نهضت نبوی» در حسینیه حضرت فاطمه الزهرا (س) تهران ایراد خواهد کرد.