موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
در هفت مورد بجاى وضو و غسل بايد تيمم كرد :
اول : نداشتن آب .
مسأله 637 ـ اگر انسان در آبادى باشد ، بايد براى تهيه آب وضو و غسل ، به قدرى جستجو كند كه از پيدا شدن آن نااميد شود ، و همچنين اگر در بيابان اقامت داشته باشد ، مانند چادر نشينان . و اگر انسان در بيابان در حال سفر باشد بايد در راه و در جاهاى نزديك به محل توقفش از آب جستجو كند ، و احتياط لازم آن است كه چنانچه زمين آن پست و بلند يا به جهت ديگرى مانند زيادى درختان راه آن دشوار است ، در منطقهاى گرداگر خود به اندازه پرتاب يك تير كه در قديم باكمان پرتاب مىكردند (3) در جستجوى آب برود ، و در زمين هموار در هر طرف به اندازه پرتاب دو تير جستجو نمايد .
مسأله 638 ـ اگر بعضى از اطراف هموار و بعض ديگر پست و بلند باشد ، در طرفى كه هموار است به اندازه پرتاب دو تير ، و در طرفى كه هموار نيست به اندازه پرتاب يك تير جستجو كند .
مسأله 639 ـ در هر طرفى كه يقين دارد آب نيست ، در آن طرف جستجو لازم نيست .
مسأله 640 ـ كسى كه وقت نماز او تنگ نيست و براى تهيه آب وقت دارد ، اگر يقين يا اطمينان دارد در محلّى دورتر از مقدارى كه بايد جستجو كند آب هست ، بايد براى تهيه آب به آنجا برود ، مگر آنقدر دور باشد كه عرفاً شخص را فاقد آب بشمارند ، و اگر گمان دارد آب در آنجا هست ، رفتن به آن محل لازم نيست .
مسأله 641 ـ لازم نيست خود انسان در جستجوى آب برود ، بلكه مىتواند به گفته كسى كه جستجو كرده و به گفته او اطمينان دارد اكتفا كند .
مسأله 642 ـ اگر احتمال دهد كه داخل بار سفر خود ، يا در منزل يا در قافله آب هست ، بايد بقدرى جستجو نمايد كه به نبود آب اطمينان كند ، يا از پيدا كردن آن نااميد شود ، مگر آنكه قبلاً در موردى آب وجود نداشته و احتمال برود كه بعداً پيدا شده باشد كه در اين صورت جستجو لازم نيست .
مسأله 643 ـ اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نكند و تا وقت نماز همانجا بماند ، چنانچه احتمال دهد كه آب پيدا مىكند ، احتياط مستحب آن است كه دوباره در جستجوى آب برود .
مسأله 644 ـ اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز ديگر در همانجا بماند ، چنانچه احتمال دهد كه آب پيدا مىشود ، احتياط مستحب آن است كه دوباره در جستجوى آب برود .
مسأله 645 ـ اگر وقت نماز تنگ باشد ، يا از دزد و درنده بترسد ، يا جستجوى آب بقدرى سخت باشد كه معمولاً امثال او تحمل نمى كنند ، جستجو لازم نيست .
مسأله 646 ـ اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود ، در صورتى كه اگر مىرفت آب پيدا مىكرد معصيت كرده ، ولى نمازش با تيمم صحيح است .
مسأله 647 ـ كسى كه يقين دارد آب پيدا نمى كند ، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مىكرد آب پيدا مىشد ، ـ بنابر احتياط ـ لازم است وضو گرفته و نماز را دوباره بخواند .
مسأله 648 ـ اگر بعد از جستجو ، آب پيدا نكند و مأيوس از پيدا شدن آن شود و با تيمم نماز بخواند ، و بعد از نماز بفهمد در جائى كه جستجو كرده آب بوده ، نماز او صحيح است .
مسأله 649 ـ كسى كه يقين دارد وقت نماز تنگ است ، اگر بدون جستجو با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز و پيش از گذشتن وقت بفهمد كه براى جستجو وقت داشته ، احتياط واجب آن است كه دوباره نمازش را بخواند .
مسأله 650 ـ اگر وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوى خود را باطل كند تهيه آب براى او ممكن نيست يا نمى تواند وضو بگيرد ، چنانچه بتواند وضوى خود را نگهدارد ـ بنابر احتياط واجب ـ نبايد آن را باطل نمايد ، چه قبل از وقت باشد و چه بعد از دخول وقت ، ولى مىتواند با عيال خود نزديكى كند اگر چه بداند كه از غسل متمكّن نخواهد شد .
مسأله 651 ـ كسى كه فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد و مىداند كه اگر آن را بريزد آب پيدا نمى كند ، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد ، ريختن آن حرام است ، و احتياط واجب آن است كه پيش از وقت نماز هم آن را نريزد .
مسأله 652 ـ كسى كه مىداند آب پيدا نمى كند اگر وضوى خود را باطل كند ، يا آبى كه دارد بريزد ، اگر چه خلاف كرده ولى نمازش با تيمم صحيح است ، ولكن ـ احتياط مستحب ـ آن است كه قضاى آن نماز را نيز بخواند .
دوم از موارد تيمم : عدم دسترسى به آب .
مسأله 653 ـ اگر بواسطه پيرى يا ناتوانى ، يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها ، يا نداشتن وسيلهاى كه آب از چاه بكشد ، دسترسى به آب نداشته باشد ، بايد تيمم كند .
مسأله 654 ـ اگر براى كشيدن آب از چاه ، دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا كرايه نمايد ، اگر چه قيمت آن چند برابر معمول باشد بايد تهيه كند . و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند ، ولى اگر تهيه آنها بقدرى پول مىخواهد كه نسبت به حال او ضرر دارد ، واجب نيست تهيه نمايد .
مسأله 655 ـ اگر ناچار شود كه براى تهيه آب قرض كند ، بايد قرض نمايد . ولى كسى كه مى داند يا گمان دارد كه نمى تواند قرض خود را بدهد ، واجب نيست قرض كند .
مسأله 656 ـ اگر كندن چاه مشقّت زيادى ندارد ، بايد براى تهيه آب چاه بكَند .
مسأله 657 ـ اگر كسى مقدارى آب بى منّت به او ببخشد ، بايد قبول كند .
سوم از موارد تيمم : ترس از استعمال آب .
مسأله 658 ـ اگر استعمال آب موجب مرگ او باشد ، يا از استعمال آن مرض يا عيبى در او پيدا شود ، يا مرضش طول بكشد يا شدّت كند ، يا به سختى معالجه شود ، بايد تيمم نمايد . ولى اگر بتواند ضرر آب را بطورى بر طرف كند ، مثل اينكه آب را گرم كند ، بايد اين كار را بكند و وضو بگيرد ، و در مواردى كه غسل لازم است غسل كند .
مسأله 659 ـ لازم نيست يقين كند كه آب براى او ضرر دارد ، بلكه اگر احتمال ضرر بدهد ، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد ، بايد تيمم كند .
مسأله 660 ـ اگر بواسطه يقين يا احتمال ضرر ، تيمم كند و پيش از نماز بفهمد كه آب برايش ضرر ندارد ، تيمم او باطل است . و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بخواند ، مگر در صورتى كه وضو يا غسل در حالت يقين يا احتمال ضرر موجب نگرانى روحى باشد ، كه تحملش مشكل است .
مسأله 661 ـ كسى كه يقين داشته آب برايش ضرر ندارد ، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد كه آب براى او ضرر داشته ، وضو و غسل او باطل است .
چهارم از موارد تيمم : حرج و مشقت .
مسأله 662 ـ اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن براى او حرج و مشقتى داشته باشد كه معمولاً تحمل نمى شود ، مىتواند تيمم كند . ولى اگر تحمل كند و وضو بگيرد و يا غسل كند ، وضو و غسل او صحيح است .
پنجم از موارد تيمم : نياز به آب براى رفع تشنگى .
مسأله 663 ـ اگر به آب براى رفع تشنگى نياز باشد بايد تيمم نمايد ، و جواز تيمم به اين جهت در دو صورت است :
1 ـ آنكه اگر آب را در وضو يا غسل صرف نمايد خودش فعلاً يا بعداً به تشنگى كه باعث تلف يا مرضش مىشود ، يا تحمّلش مشقّت زيادى دارد مبتلا خواهد شد .
2 ـ آنكه بر غير خود از كسانى كه به او وابستهاند بترسد هر چند از نفوس محترمه نباشد ، اگر شؤون زندگى او برايش اهميت داشته باشد چه از جهت علاقه شديد باشد ، يا از اين جهت كه تلف شدن او ضرر مالى برايش دارد ، يا رعايت حال او عرفاً لازم باشد مانند دوست و همسايه .
در غير اين دو صورت هم تشنگى ممكن است مجوز تيمم باشد ، ولى نه از اين جهت ، بلكه از جهت وجوب حفظ جان ، يا از اين كه مرگ يا بى تابى او مطمئناً موجب حرج بر خودش خواهد شد .
مسأله 664 ـ اگر غير از آب پاكى كه براى وضو يا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشاميدن خود داشته باشد ، بايد آب پاك را براى آشاميدن بگذارد و با تيمم نماز بخواند . ولى چنانچه آب را براى كسانى كه به او مربوطند بخواهد ، مىتواند كه با آب پاك وضو بگيرد يا غسل نمايد اگر چه آنان مجبور شوند كه براى رفع تشنگى خود از آب نجس استفاده كنند ، بلكه اگر آنان از نجاست آب خبر نداشته باشند ، يا از آشاميدن آب نجس اجتناب نداشته باشند ، لازم است كه آب پاك را در وضو و غسل استعمال نمايد . همچنين اگر آب را براى حيوانش يا بچه نابالغ بخواهد ، بايد آب نجس را به آنان بدهد و با آب پاك وضو و غسل را انجام دهد .
ششم از موارد تيمم :
اين كه وضو يا غسل مزاحم با تكليفى ديگر شده باشد كه از آن أهم يا مساو ى با آن است .
مسأله 665 ـ كسى كه بدن يا لباسش نجس است و كمى آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند ، براى آب كشيدن بدن يا لباس او نمى ماند ، در اين صورت بايد بدن يا لباس را آب بكشد و با تيمم نماز بخواند . ولى اگر چيزى نداشته باشد كه بر آن تيمم كند ، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند .
مسأله 666 ـ اگر غير از آب يا ظرفى كه استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگرى ندارد ، مثلاً آب يا ظرفش غصبى است و غير از آن آب و ظرف ديگرى ندارد ، بايد بجاى وضو و غسل تيمم كند .
هفتم از موارد تيمم : تنگى وقت
مسأله 667 ـ هر گاه وقت بقدرى تنگ باشد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند ، تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مىشود ، بايد تيمم كند .
مسأله 668 ـ اگر عمداً نماز را بقدرى تأخير بيندازد كه وقت وضو يا غسل نداشته باشد ، معصيت كرده ولى نماز او با تيمم صحيح است ، اگر چه احتياط مستحب آن است كه قضاى آن نماز را بخواند .
مسأله 669 ـ كسى كه شك دارد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند وقت براى نماز او مى ماند يا نه ، بايد تيمم نمايد .
مسأله 670 ـ كسى كه بواسطه تنگى وقت تيمم كرده ، و بعد از نماز مىتوانسته وضو بگيرد و نگرفته تا آبى كه داشته از دستش رفت ، در صورتى كه وظيفهاش تيمم باشد ، بايد براى نمازهاى بعدى دوباره تيمم نمايد ، اگر چه تيمم خود را نشكسته باشد .
مسأله 671 ـ كسى كه آب دارد ، اگر بواسطه تنگى وقت با تيمم مشغول نماز شود و در بين نماز آبى كه داشته از دستش برود ، چنانچه وظيفهاش تيمم باشد لازم نيست براى نمازهاى بعدى دوباره تيمم كند ، گر چه بهتر است .
مسأله 672 ـ اگر انسان بقدرى وقت دارد كه مىتواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن ـ مثل اقامه وقنوت ـ بخواند ، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهاى مستحبّى آن بجا آورد ، بلكه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند .
چيزهائى كه تيمم با آنها صحيح است .
مسأله 673 ـ تيمم با خاك و ريگ ، و كلوخ و سنگ صحيح است ، ولى احتياط مستحب آن است كه اگر خاك ممكن باشد ، با چيز ديگر تيمم نكند ، و اگر خاك نباشد ، با ماسه بسيار نرمى كه خاك بر آن صدق كند . و اگر ممكن نباشد ، با كلوخ ، و اگر ممكن نباشد با ريگ ، و چنانچه ريگ و كلوخ هم نباشد ، با سنگ تيمم نمايد .
مسأله 674 ـ تيمم با سنگ گچ و سنگ آهك صحيح است ، و همچنين تيمم با گرد و غبارى كه روى فرش و لباس و مانند اينها جمع مىشود چنانچه بقدرى باشد كه در نظر عرف خاك نرم محسوب شود ، صحيح است ، اگر چه احتياط مستحب آن است كه در حال اختيار با آن تيمم ننمايند . و همچنين ـ بنابر احتياط مستحب ـ در حال اختيار با گچ و آهك پخته و آجر پخته و با سنگ معدن مثل سنگ عقيق تيمم ننمايند .
مسأله 675 ـ اگر خاك و ريگ و كلوخ و سنگ پيدا نشود ، بايد با گِل تيمم كند ، و اگر گِل هم پيدا نشد ، بايد بر روى فرش يا لباس و مانند اينها كه گرد و غبار در لاى آنها مىباشد ، يا آنكه بر روى آنها نشسته ولى به مقدارى نيست كه از نظر عرف خاك محسوب شود ، تيمم كند . و اگر هيچ يك از اينها پيدا نشود ، احتياط مستحب آن است كه نماز را بدون تيمم بخواند ، ولى واجب است بعداً قضاى آن را بجا آورد .
مسأله 676 ـ اگر بتواند با تكاندن فرش و مانند آن خاك تهيه كند ، تيمم با چيز گرد آلود باطل است . و همچنين اگر بتواند گِل را خشك كند و از آن خاك تهيه نمايد ، تيمم به گِل باطل مىباشد .
مسأله 677 ـ كسى كه آب ندارد اگر برف يا يخ داشته باشد ، چنانچه ممكن است بايد آن را آب كند و با آن وضو بگيرد يا غسل نمايد . و اگر ممكن نيست و چيزى هم كه تيمم با آن صحيح است ندارد ، لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نمايد ، و بهتر آن است كه با برف يا يخ اعضاء وضو يا غسل را نمناك كند ، و در وضو با رطوبت دست ، سر و پاها را مسح نمايد . و اگر اين هم ممكن نيست با يخ يا برف ، تيمم نمايد ، و در وقت نيز نماز را بخواند . و در هر دو صورت قضا لازم است .
مسأله 678 ـ اگر با خاك و ريگ ، چيزى مانند كاه كه تيمم به آن باطل است مخلوط شود ، نمى تواند به آن تيمم كند . ولى اگر آن چيز بقدرى كم باشد كه در خاك يا ريگ از بين رفته حساب شود ، تيمم با آن خاك و ريگ صحيح است .
مسأله 679 ـ اگر چيزى ندارد كه بر آن تيمم كند ، چنانچه ممكن است بايد به خريدن و مانند آن تهيه نمايد .
مسأله 680 ـ تيمم با ديوار گلى صحيح است ، و احتياط مستحب آن است كه با بودن زمين يا خاك خشك ، با زمين يا خاك نمناك تيمم نكند .
مسأله 681 ـ چيزى كه بر آن تيمم مىكند بايد شرعاً پاك باشد ، ـ و بنابر احتياط واجب ـ عرفاً نيز پاكيزه باشد ، يعنى آلوده به چيزى كه موجب تنفر است نباشد . و اگر چيز پاكى كه تيمم به آن صحيح است ندارد ، نماز بر او واجب نيست ولى بايد قضاى آن را بجا آورد ، و بهتر آن است كه در وقت نيز نماز بخواند . مگر در موردى كه نوبت به فرش گرد آلود و مانند آن رسيده است كه اگر نجس باشد احتياط واجب آن است كه به آن تيمم كند و نماز بخواند و بعداً هم قضا كند .
مسأله 682 ـ اگر يقين داشته باشد كه تيمم به چيزى صحيح است و با آن تيمم نمايد ، بعد بفهمد تيمم با آن باطل بوده ، نمازهائى را كه با آن تيمم خوانده بايد دوباره بخواند .
مسأله 683 ـ چيزى كه بر آن تيمم مىكند بايد غصبى نباشد ، پس اگر با خاك غصبى تيمم كند ، تيمم او باطل است .
مسأله 684 ـ تيمم در فضاى غصبى باطل نيست ، پس اگر در ملك خود دستها را به زمين بزند و بى اجازه داخل ملك ديگرى شود و دستها را به پيشانى بكشد ، تيمم او صحيح مىباشد ، اگر چه گناه كرده است .
مسأله 685 ـ تيمم با چيز غصبى در حالى كه فراموش كرده يا غفلت داشته باشد ، صحيح است . ولى اگر چيزى را خودش غصب كند و فراموش كند كه غصب كرده ، صحت تيمم او با آن چيز محل اشكال است .
مسأله 686 ـ كسى كه در جاى غصبى حبس است ، اگر آب و خاك آن هر دو غصبى است ، بايد با تيمم نماز بخواند .
مسأله 687 ـ چيزى كه با آن تيمم مىكند ـ بنابر احتياط لازم ، ـ بايد گردى داشته باشد كه به دست بماند ، و بعد از زدن دست بر آن نبايد دست را به شدّت بتكاند كه همه گرد آن بريزد .
مسأله 688 ـ تيمم با زمين گود و خاك جاده ، و زمين شورهزار كه نمك روى آن را نگرفته مكروه است ، و اگر نمك روى آن را گرفته باشد باطل است .
دستور تيمم بدل از وضو يا غسل
مسأله 689 ـ در تيمم بدل از وضو يا غسل ، سه چيز واجب است :
اول : زدن يا گذاشتن كف دو دست بر چيزى كه تيمم با آن صحيح است ، ـ و بنابر احتياط لازم ـ اين كار در دو كف بايد با هم انجام گيرد .
دوم : كشيدن كف هر دو دست به تمام پيشانى از جائى كه موى سر مىرويد تا ابروها و بالاى بينى ، و همچنين دو طرف پيشانى ـ بنابر احتياط واجب ، ـ و احتياط مستحب آن است كه دستها روى ابروها هم كشيده شود .
سوم : كشيدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست ، و كشيدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ . و احتياط واجب آن است كه ترتيب بين دست راست و دست چپ رعايت شود .
و لازم است تيمم با نيت و به قصد قربت انجام دهد همانگونه كه در وضو گذشت .
مسأله 690 ـ احتياط مستحب آن است كه تيمم را چه بدل از وضو باشد چه بدل از غسل ، به اين ترتيب بجا آورد : يك مرتبه دستها را به زمين بزند و به پيشانى و پشت دستها بكشد ، و يك مرتبه ديگر به زمين بزند و پشت دستها را مسح نمايد .
