موضوع: کتب فقهی-استدلالی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی صانعی
پيش گفتار
قال اللّه عزوجل: (إِنَّ آللهَ يُحِبُّ آلتَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ آلْمُتَطَهِّرِينَ ).[1]
باب «طهارت» يكى از ابواب مهم فقه است كه حجم گسترده‌اى از روايات وارده از معصومين : را به خود اختصاص داده است، در نتيجه باعث تضارب و اختلاف فراوان بين فقها گرديده است و همين امر هم نشان دهنده اهميت و اهتمام اسلام به موضوع «طهارت» و «نظافت» است.
«طهارت» از جمله امورى است كه وسيله تقرب بندگان به سوى خداوند متعال است، كه عبادى بودن «وضو» و «غسل» و «تيمم»، و همچنين اوامر وجوبى و استحبابى در ارتباط با رعايت نظافت و طهارت در حق ميّت، گوياى عنايت ويژه شرع مقدس اسلام به نظافت و دورى از آلودگى جسمى است كه خود مقدمه‌اى است براى تقرب الهى و طهارت روحانى.
پايبندى فقها به بيان امورى مانند وضو و غسل، باعث گرديده است كه حجم گسترده‌اى از كتب فقها شامل بحث‌هاى متنوع در ارتباط با اين موضوعات گردد. غسل يكى از احكام عبادى شرع مقدس است و به عنوان واجب و يا مستحب در كتب فقهى آورده شده است. هرچند تمام علل تشريع احكامى مانند غسل و وضو ـ كه احكامى تأسيسى و عبادى هستند ـ براى ما معلوم نمى‌باشد؛ اما در برخى روايات مانند احاديثى كه درباره «غسل جمعه» و علل تشريع آن وارد شده است، حكمت‌هايى ذكر شده است كه از آن جمله مى‌توان به رفع بوى بد بدن و پاكيزگى اشاره كرد.[2]
همچنين انسان با تفكر در چرايى تشريع اغسال مستحبى مانند غسل زيارت و احرام، به حكمت‌هايى مانند رعايت حقوق خداوند متعال و بدن خود شخص و اطرافيان رهنمون مى‌شود؛ چرا كه در چنين امورى انسان بيشتر در يك اجتماع ظاهر مى‌شود و نياز به رفت و آمد و معاشرت با ديگران دارد. بنابراين، لازم است انسان با ظاهرى آراسته و باطنى پاك به ميان همنوعان خويش برود و موجبات آزار ايشان را با بوى بد بدن فراهم نسازد.[3] البته بايد توجه داشت كه علل
ديگرى نيز براى «امر به غسل» وجود دارد كه عقل انسان به جهت عبادى بودن آن، به آن دست نيافته است و يا عجز وى مانع از تحصيل آنهاست؛ چراكه (وَمَا أُوتِيتُم مِّنَ آلْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً)؛[4]
«و از علم و دانش، جز اندكى به شما داده نشده است».
نكته ديگرى كه بايد مورد توجه قرار گيرد، اين است كه اسلام دينى است كه ارزش‌هاى بسيارى براى زندگى فردى قايل مى‌باشد. همچنين قوانين خاص و عام در اين زمينه بسيار دارد. ليكن اين قوانين هيچ گاه با سهولت و آسانى در دين در تضاد نيست. به عبارت ديگر، قوانين الاهى انسان را دچار زحمت و مشقت نمى‌كند.
( يُرِيدُ آللهُ بِكُمُ آلْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ آلْعُسْرَ)؛[5]
«خداوند، آسايش و راحتى شما را مى‌خواهد، و نه سختى و زحمت شما را».
از اين روست كه پيامبر گرامى اسلام اساس بعثت خويش را بر آسانى و سهولت در انجام تكاليف الاهى قرار داده است.
«بعثت بالحنيفية السمحة »؛[6]
من بر دين سهل و آسانى مبعوث گرديدم.
بنابراين، اگر امر به «غسل» و يا «وضو» مى‌كند با در نظر گرفتن شرايط خاصى است كه در كتب فقهى به آنها اشاره شده است و چنانچه وجود شرطى باعث زحمت و تكلّف مكلف گردد، شارع مقدس با تشريع تكاليف آسانترى مصلحت تكليف ابتدايى را تدارك نموده؛ چنانكه فقدان آب و يا وجود بيمارى باعث سقوط وجوب و استحباب بوده و حكم، به «تيمم » تغيير پيدا مى‌كند و يا مباحث ديگرى از فقه كه در جاى خود مورد بحث قرار گرفته‌اند.
والحمدللّه
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بقره ، آيه 222.
[2] . شيخ صدوق؛ در كتاب الفقيه از امام صادق 7 نقل مى‌كند كه درباره علت غسل جمعه چنين فرمود : «إنّ الأنصار كانت تعمل فينواضحها وأموالها، فإذا كان يوم الجمعة حضروا المسجد، فتأذّىالناس بأرواح آباطهم وأجسادهم، فأمرهم رسول اللّه 9 بالغسل،فجرت بذلک السنّة». (الفقيه ، ج 1، ص 112؛ ح 230؛ وسائلالشيعة ، ج 3، ص 315، أبواب الأغسال المسنونة، باب 6، ح 15).انصار با آبيارى باغات خود و يا اعمال ديگر كه سبب عرق بدنشانمى‌شد، كار مى‌كردند و چون روز جمعه در مسجد حاضرمى‌شدند، مردم از بوي بد زير بغل و عرق بدن‌هايشان اذيتمى‌شدند. پس پيامبر خدا9 آنان را امر فرمود كه غسل كنند و پساز آن سنت بر همين جارى شد.
[3] . طبرى در مكارم الاخلاق در مورد اهميت طهارت و نظافت چنيننقل كرده است : «عن النبي 9 أنّه كان ينظر في المرآة، ويرجّل جمّتهويمتشط، وربّما نظر في الماء وسوّى جمّته فيه، ولقد كان يتجمّللأصحابه فضلاً على تجمّله لأهله، وقال: إنّ اللّه يحبّ من عبده إذاخرج إلى إخوانه أن يتهيّأ لهم ويتجمّل ». (مكارم الأخلاق ، ص34؛وسائل الشيعة، ج5، ص11، أبواب احكام الملابس ، باب 4، ح 2).درباره سيره پيامبر 9 نقل شده است كه ايشان (هنگام خروج ازمنزل ) در آينه نگاه مى‌كرد و موهاى (فراوان و پر پشت ) خود رامرتب نموده و شانه مى‌كشيدند و چه بسا (در صورت نبود آينه )در آب نگاه مى‌كردند و آنها را مرتب مى‌نمودند و او در بيناصحابش زيبا (و مرتب ) ظاهر مى‌گشت چه برسد براى اهلش ومى‌فرمود: خداوند دوست مى‌دارد كه بنده‌اش براى ديداربرادرانش زيبا و مرتب ظاهر شود.
[4] . اسراء، آيه 85.
[5] . بقره ، آيه 185.
[6] . الكافي ج:5 ص 494، باب كراهية رهبانية و ترك الباه، ح 1؛الأمالي (للطوسي )، ص 528، ضمن حديث 1؛ وسائل الشيعةج 8،ص 116، أبواب بقية الصلوات المندوبة، باب 14، ح 1؛مسند أحمد، ج5،ص 266؛ المعجم الكبير، ج8، ص 170.
