احكام غصب

مسأله 2999: غصب، يعنى انسان از روى ظلم بر مال و يا حق كسى مسلّط شود، غصب از گناهان بزرگ است و اگر كسى مرتكب آن شود، در قيامت به عذابى سخت گرفتار مى شود، از حضرت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)روايت شده است: « هر كس، يك وجب زمين از ديگرى غصب كند، در قيامت آن زمين را از هفت طبقه آن مانند طوق، به گردن او مى اندازند ».

مسأله 3000: اگر انسان نگذارد مردم، از مسجد، مدرسه، پل و جاهاى ديگرى كه براى عموم ساخته شده استفاده كنند، حقّ آنان را غصب نموده و همچنين اگر كسى در مسجد، جايى براى خود بگيرد و ديگرى نگذارد كه از آنجا استفاده نمايد.

مسأله 3001: چيزى را كه انسان، پيش طلبكار به عنوان گرو مى گذارد، بايد نزد طلبكار بماند كه اگر طلب او را ندهد، طلب خود را از آن بردارد، پس اگر بدهكار پيش از پرداخت بدهى، آن چيز را بدون رضايت، از او بگيرد، حقّ او را غصب كرده است.

مسأله 3002: مالى را كه نزد كسى گرو گذاشته اند، اگر ديگرى غصب كند، صاحب مال و طلبكار مى توانند چيزى را كه غصب كرده، از او مطالبه نمايند و چنانچه آن را از او بگيرند، باز هم در گرو مى باشد و اگر از بين برود و عوض آن را بگيرند، آن عوض نيز مانند خود آن چيز، گرو خواهد بود.

مسأله 3003: اگر انسان چيزى را غصب كند، بايد به صاحبش برگرداند و اگر از بين برود، بايد عوض آن را به او بدهد.

مسأله 3004: اگر از چيزى كه غصب كرده، منفعتى به دست آيد، مثلا از گوسفندى كه غصب كرده بره اى پيدا شود، مال صاحب مال است و نيز كسى كه مثلا خانه اى را غصب كرده، اگرچه در آن ننشيند بايد اجاره آن را بدهد.

مسأله 3005: اگر از بچّه يا ديوانه چيزى را غصب كند، بايد آن را به ولىّ او بدهد و اگر از بين رفته، بايد عوض آن را بپردازد.

مسأله 3006: هرگاه دو نفر با هم چيزى را غصب كنند، اگر هر يك استيلاء بر همه آن داشته باشند هر يك ضامن تمام آن هستند، وگرنه هركدام، ضامن نصف آن هستند.

مسأله 3007: اگر چيزى را كه غصب كرده با چيز ديگرى مخلوط كند، مثلا گندمى را كه غصب كرده با جو مخلوط نمايد، چنانچه جدا كردن آن ممكن است، اگرچه زحمت داشته باشد، بايد جدا كند و صاحبش برگرداند.

مسأله 3008: اگر ظرف طلا، نقره يا چيز ديگرى را كه ساختنش حرام است، غصب كند و خراب نمايد، لازم نيست مزد ساخت آن را به صاحبش بدهد، ولى اگر مثلا گوشواره اى را كه غصب كرده خراب نمايد، بايد آن را با مزد ساختش به صاحب آن بدهد و چنانچه براى اينكه مزد ندهد، بگويد آن را مانند اوّلش مى سازم، مالك مجبور نيست قبول نمايد و مالك نيز نمى تواند او را مجبور كند كه آن را مانند اوّلش بسازد، اگرچه بنابر احتياط واجب با هم مصالحه نمايند.

مسأله 3009: اگر چيزى را كه غصب كرده، طورى تغيير دهد كه از اوّلش بهتر شود، مثلا طلايى را كه غصب كرده گوشواره بسازد، چنانچه صاحب مال بگويد مال را به همين صورت بده، بايد به او بدهد و نمى تواند براى زحمتى كه كشيده مزد بگيرد، بلكه بدون اجازه مالك حق ندارد، آن را به صورت اوّلش درآورد و اگر بدون اجازه او آن چيز را مانند اوّلش كند، بايد مزد ساختن آن را نيز به صاحبش بدهد، اگرچه احتياط در اين مسأله نيز، مصالحه است.

مسأله 3010: اگر چيزى را كه غصب كرده، طورى تغيير دهد كه از اوّلش بهتر شود و صاحب مال بگويد: بايد آن را به صورت اوّل درآورى، واجب است آن را به صورت اوّلش درآورد و چنانچه قيمت آن بر اثر تغيير كمتر شود، بايد تفاوت آن را به صاحبش بدهد، پس طلايى را كه غصب كرده، اگر گوشواره بسازد و صاحب آن بگويد: « بايد به صورت اوّلش درآورى » در صورتى كه بعد از آب كردن، قيمت آن از پيش از گوشواره ساختن كمتر شود، بايد تفاوت آن را بدهد.

مسأله 3011: اگر در زمينى كه غصب كرده زراعت كند يا درخت بنشاند، بنابر مشهور زراعت، درخت و ميوه آن، مال خود اوست، ولى بنابر احتياط مصالحه شود. و چنانچه مالك زمين راضى نباشد زراعت و درخت در زمين بماند، كسى كه غصب كرده، بايد فوراً زراعت يا درخت خود را، اگرچه ضرر نمايد از زمين بكند. و نيز بايد اجاره زمين را در مدّتى كه زراعت و درخت در آن بوده، به مالك زمين بدهد و خرابيهايى را كه در زمين پيدا شده درست كند، مثلا جاى درختها را پر نمايد و اگر بر اثر آن، قيمت زمين از اوّلش كمتر شود، بايد تفاوت آن را نيز بپردازد و نمى تواند مالك زمين را مجبور كند زمين را به او بفروشد و يا اجاره دهد. و نيز مالك زمين نمى تواند او را مجبور كند درخت يا زراعت را به او بفروشد.

مسأله 3012: اگر مالك زمين، راضى شود زراعت و درخت، در زمين او بماند، كسى كه آن را غصب كرده، لازم نيست درخت و زراعت را بكند، ولى بايد اجاره آن زمين را از وقتى كه غصب كرده، تا وقتى كه صاحب زمين راضى شده بدهد.

مسأله 3013: اگر چيزى را كه غصب كرده از بين برود، در صورتى كه مانند گاو و گوسفند باشد كه قيمت اجزاى آن با هم فرق دارد، مثلا گوشت آن يك قيمت و پوست آن قيمت ديگرى دارد، بايد قيمت آن را بدهد و چنانچه قيمت بازار آن فرق كرده باشد، بايد قيمت وقت تسليم، يعنى روز پرداخت را بدهد و بنابر احتياط مستحب بالاترين قيمت را از زمان غصب تا وقت تسليم بپردازد.

مسأله 3014: اگر چيزى را كه غصب كرده و از بين رفته، مانند گندم و جو باشد كه قيمت اجزايش با هم فرق ندارد، بايد مانند همان چيزى كه غصب كرده بدهد، ولى چيزى كه مى دهد بايد خصوصيّاتش مانند چيزى باشد كه غصب كرده و از بين رفته است. و بعيد نيست معيار در مِثلى و قيمى، عرف باشد.

مسأله 3015: اگر چيزى را كه مانند گوسفند، قيمت اجزاى آن باهم فرق دارد، غصب نمايد و از بين برود، چنانچه قيمت بازار آن فرق نكرده باشد، ولى در مدّتى كه پيش او بوده، مثلا چاق شده باشد، بايد قيمت وقتى را كه چاق بوده بدهد.

مسأله 3016: اگر چيزى را كه غصب كرده، ديگرى از او غصب نمايد و از بين برود، صاحب مال مى تواند عوض آن را از هر يك از آنان بگيرد، يا از هر كدام مقدارى از عوض آن را مطالبه نمايد و چنانچه عوض مال را از اوّلى بگيرد، اوّلى مى تواند آنچه را داده از دومى بگيرد، ولى اگر از دومى بگيرد، او نمى تواند از اوّلى مطالبه نمايد.

مسأله 3017: اگر چيزى را كه مى فروشند يكى از شرطهاى معامله در آن نباشد، مثلا چيزى را كه بايد با وزن خريد و فروش كنند، بدون وزن معامله نمايند، آن معامله باطل است و چنانچه فروشنده و خريدار، با قطع نظر از معامله راضى باشند كه در مال يكديگر تصرّف كنند، اشكال ندارد وگرنه چيزى را كه از يكديگر گرفته اند مانند مال غصبى است و بايد آن را برگردانند. و اگر مال هر يك، در دست ديگرى تلف شود، چه بدانند معامله باطل است و چه ندانند، بايد عوض آن را بدهند.

مسأله 3018: هرگاه مالى را از فروشنده بگيرد كه آن را مدّتى نزد خود نگه دارد تا اگر پسنديد بخرد، در صورتى كه آن مال تلف شود بايد عوض آن را به صاحبش بدهد.