موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
مسأله 2641 ـ اگر كسى چيزى را وقف كند ، از ملك او خارج مىشود و خود او و ديگران نمى توانند آن را ببخشند يا بفروشند ، و كسى هم از آن ملك ارث نمىبرد ، در بعضى از موارد كه در مسأله (2057 و 2058) گفته شد ، فروختن اشكال ندارد .
مسأله 2642 ـ لازم نيست صيغه وقف را به عربى بخوانند ، بلكه اگر مثلاً بگويد اين كتاب را بر طلاب علوم دينى وقف كردم ، وقف صحيح است ، بلكه وقف به عمل نيز محقق مىشود مثلاً چنانچه حصيرى را به قصد وقف بودن در مسجد بيندازد ، و يا ساختمانى را بطورى كه مساجد را به آن طور مىسازند به قصد مسجد بودن بسازد ، وقفيّت محقّق مىشود ، ولى به قصد تنها وقفيّت محقق نمىشود . و قبول در وقف لازم نيست چه وقف عام باشد ، و چه وقف خاص ، و همچنين قصد قربت لازم نيست .
مسأله 2643 ـ اگر ملكى را براى وقف كردن معيّن كند و پيش از آنكه وقف كند پشيمان شود يا بميرد ، وقف واقع نمىشود ؛ و همچنين اگر در وقف خاص قبل از قبض موقوف عليه بميرد .
مسأله 2644 ـ كسى كه مالى را وقف مىكند ، بايد از موقع وقف كردن ، مال را براى هميشه وقف كند ، و اگر مثلاً بگويد اين مال بعد از مردن من وقف باشد ، چون از موقع خواندن صيغه تا مردنش وقف نبوده است ، صحيح نيست ، و نيز اگر بگويد تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد ، يا بگويد تا ده سال وقف باشد ، بعد ، پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد ، وقف صحيح نيست ، ولى در اين صورت اگر قصد حبس كند ، حبس واقع مىشود .
مسأله 2645 ـ وقف خاص در صورتى صحيح است كه مال وقف را تحت تصرف كسانى كه براى آنها وقف شده ، يا وكيل يا ولىّ آنها در آورد ، و كافى است كسانى كه از طبقه اول موجودند تصرف كنند ، و اگر بعضى از آنها تصرف كنند فقط نسبت به آنها صحيح است ، ولى اگر چيزى را بر اولاد صغير خود وقف كند ، اگر عين در دست خود او باشد كافى است و وقف صحيح است .
مسأله 2646 ـ در اوقاف عامه از قبيل مدارس ، و مساجد و امثال اينها ، قبض معتبر نيست و وقفيّت به مجرّد وقف نمودن محقق مىشود .
مسأله 2647 ـ وقف كننده بايد بالغ و عاقل باشد ، و با قصد و اختيار وقف كند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نمايد ، بنابراين سفيه ـ يعنى : كسى كه مال خود را در كارهاى بيهوده مصرف مىكند ـ چون حق ندارد در مال خود تصرف نمايد ، اگر چيزى را وقف كند صحيح نيست .
مسأله 2648 ـ اگر مالى را براى بچهاى كه در شكم مادر است و هنوز به دنيا نيامده است وقف كند ، صحت آن محل اشكال است ، و لازم است رعايت احتياط نمايند ، ولى اگر براى اشخاصى كه فعلاً موجودند و بعد از آنها براى كسانى كه بعداً به دنيا مىآيند وقف نمايد ، اگر چه در موقعى كه وقف محقق مىشود در شكم مادر هم نباشند ، مثلاً چيزى را بر اولاد خود وقف كند كه بعد از آنان وقف نوههاى او باشد ، و هر دستهاى بعد از دسته ديگر او از وقف استفاده كنند ، صحيح است .
مسأله 2649 ـ اگر چيزى را بر خودش وقف كند ، مثل آنكه دكانى را وقف كند كه عايدى آن را بعد از مرگ او خرج اداء ديون ، يا استيجار براى عبادات او نمايند ، صحيح نيست ، ولى اگر مثلاً منزلى را براى اسكان فقرا وقف كند و خودش فقير شود ، مىتواند در آن ساكن شود ، و امّا اگر وقف كند كه اجاره آن را ميان فقرا توزيع كنند و خودش فقير شود ، گرفتن او از آن مال محل اشكال است .
مسأله 2650 ـ اگر براى چيزى كه وقف كرده متولّى معيّن نموده باشد ، بايد مطابق قرار داد او رفتار شود ، و اگر معيّن ننموده باشد ، چنانچه بر افراد مخصوص مثلاً بر اولاد خود وقف كرده باشد ، اختيار استفاده با خود آنان است ، و اگر بالغ نباشند اختيار با ولىّ ايشان است ، و براى استفاده از وقف اجازه حاكم شرع لازم نيست ، ولى براى آنچه مصلحت وقف يا مصلحت نسلهاى آينده است مثل تعمير كردن وقف و اجاره دادن آن به نفع طبقات بعدى اختيار با حاكم شرع است .
مسأله 2651 ـ اگر ملكى را مثلا بر فقرا يا سادات وقف كند ، يا وقف كند كه منافع آن به مصرف خيرات برسد ، در صورتى كه براى آن ملك متولّى معيّن نكرده باشد ، اختيار آن با حاكم شرع است .
مسأله 2652 ـ اگر ملكى را بر افراد مخصوصى ، مثلاً بر اولاد خود وقف كند كه هر طبقهاى بعد از طبقه ديگر از آن استفاده كنند ، چنانچه متولّى وقف آن را اجاره دهد و بميرد ، اجاره باطل نمىشود ، ولى اگر متولّى نداشته باشد و يك طبقه از كسانى كه ملك بر آنها وقف شده ، آن را اجاره دهند ، و در بين مدت اجاره بميرند ، چنانچه طبقه بعدى آن اجاره را امضاء نكنند ، اجاره باطل مىشود ، و در صورتى كه مستأجر مال الاجاره تمام مدت را داده باشد ، ما بقى مال الاجاره را از زمان باطل شدن ، پس مىگيرد .
مسأله 2653 ـ اگر عين موقوفه خراب شود ، از وقف بودن بيرون نمىرود مگر آنكه وقف مقيد به عنوان خاصى باشد و آن عنوان از بين برود ، مثل اينكه باغ را به قيد باغ بودن وقف كرده باشد كه اگر آن باغ خراب شود وقف باطل مىشود ، و به ورثه واقف بر مىگردد .
مسأله 2654 ـ ملكى كه مقدارى از آن وقف است ، و مقدارى از آن وقف نيست ، اگر تقسيم نشده باشد ، متولّى وقف و مالك قسمتى كه وقف نيست مىتوانند وقف را جدا كنند .
مسأله 2655 ـ اگر متولّى وقف خيانت كند ، مثلاً عايدات آن را به مصرفى كه معيّن شده نرساند ، حاكم شرع امينى را به او ضميمه مىنمايد كه مانع از خيانتش گردد ، و در صورتى كه ممكن نباشد ، مىتواند او را عزل و بجاى او متولّى امينى را معيّن نمايد .
مسأله 2656 ـ فرشى را كه براى حسينيّه وقف كردهاند ، نمى شود براى نماز به مسجد ببرند ، اگر چه آن مسجد نزديك حسينيّه باشد ، ولى اگر ملك حسينيّه باشد ، با اجازه متولّى مىشود به جاى ديگر منتقل نمود .
مسأله 2657 ـ اگر ملكى را براى تعمير مسجدى وقف نمايند ، چنانچه آن مسجد احتياج به تعمير نداشته باشد و انتظار هم نرود كه در آينده نه چندان دور احتياج به تعمير پيدا كند ، و نيز ممكن نباشد كه عايدات آن ملك را جمع نموده و نگهدارند كه تا بعدها به تعمير مسجد برسد ، در اين صورت احتياط لازم آن است كه عايدات آن ملك را در آنچه نزديك به مقصود واقف بوده ، صرف نمايند مانند تأمين بقيه احتياجات مسجد يا تعمير مسجد ديگر .
مسأله 2658 ـ اگر ملكى را وقف كند كه عايدى آن را خرج تعمير مسجد نمايند ، و به امام جماعت و به كسى كه در آن مسجد اذان مىگويد بدهند ، در صورتى كه براى هر يك مقدارى معيّن كرده باشد بايد همانطور مصرف كنند ، و اگر تعيين نكرده باشد بايد اول مسجد را تعمير كنند ، و اگر چيزى زياد آمد متولّى آن را بين امام جماعت ، و كسى كه اذان مىگويد بطورى كه صلاح مىداند قسمت نمايد ، ولى بهتر آن است كه اين دو نفر در تقسيم با يكديگر صلح كنند .
