موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی
خمس
(357)
(358)
خمس و وجوب آن
سؤال 1 : خمس و زكات، به عين اموال مكلّف تعلّق مىگيرد يا بر ذمّه او مىآيد؟
پاسخ : خمس و زكات، هر دو حقّى هستند كه به ماليت اموال تعلّق مىگيرند، نه به عين اموال و قابليت انتقال به ذمّه را دارند.
سؤال 2 : با توجه به اين كه خمس از ضروريات دين است و منكر آن، مرتد محسوب مىشود، اگر شخصى اعلام نمايد سهم امام عليهالسلام كه نصف خمس است، در زمان غيبت امام عليهالسلام نبايد پرداخت شود، آيا اين شخص، منكر ضرورى دين محسوب مىشود و حكم كافر بر او جارى است يا خير؟
پاسخ : انكار نمودن چيزى از طرف منكر، با اعتقاد به اين كه آن چيز جزء دين است و انكارش باعث انكار توحيد و نبوت مىشود، موجب كفر و ارتداد است، وگرنه موجب كفر و ارتداد نمىشود.
سؤال 3 : حكم شخصى كه خمس خود را نمىدهد و يا در پرداخت آن سستى به خرج مىدهد، از نظر خدا و رسول او چيست؟
پاسخ : معصيت نموده و تصرّفش در مالى كه خمس آن را نداده، جايز نيست، مگر اين كه به ذمّه خود بگيرد كه خمس را بدهد كه در اين صورت، تصرّف در آن مال جايز است.
(359)
سؤال 4 : عدهاى گمان مىكنند كه سادات نبايد خمس پرداخت كنند و فقط خمس را دريافت مىكنند. آيا اين مطلب، صحيح است يا خير؟
پاسخ : سادات و غير سادات در مسأله وجوب پرداخت خمس فرقى ندارند.
سؤال 5 : شروع وجوب خمس از چه زمانى است؟
پاسخ : از زمان حصول ربح و درآمد براى مكلّف، خمس به آن تعلّق مىگيرد و براى پرداخت تا يك سال فرصت دارد، مگر اين كه در طول سال آن را در مؤونه مصرف كرده باشد كه در اين صورت پرداخت خمس آن واجب نيست.
سؤال 6 : اگر فردى از مرجعى تقليد مىكرده كه خمس بعضى از چيزها را واجب نمىدانسته و اكنون از مرجعى تقليد مىكند كه خمس آن چيزها را واجب مىداند، وظيفه فعلى او چيست؟
پاسخ : اگر عين مال مذكور موجود باشد و جزء مؤونه محسوب نشود، بايد خمس آن را طبق تقليدِ فعلى بپردازد و آنچه در سابق بوده و مصرف شده، اكنون نسبت به آن، تكليف ندارد.
خمس اموال و هزينههاى گوناگون
درآمد حاصل از معدن
سؤال 7 : چيزهايى مثل گچ، آهك، نفت و نمك كه از زمين استخراج شده است، اگر معلوم باشد كه خمس آنها داده نشده است، آيا لازم است خمس آنها داده شود؟ و آيا استخراج كردن توسط دولت يا اشخاص، اثرى در حكم دارد يا خير؟
پاسخ : اگر معدن توسط افراد استخراج شود، بايد خمس آن پرداخت شود و اگر توسط دولت استخراج شود، مؤمنين مجاز به تصرّف در آنها مىباشند و لازم نيست خمس بپردازند.
(360)
سؤال 8 : حكم پرداخت خمس، در خصوص معادن دولتى چيست؟
پاسخ : اگر معادن به نحو مشروع در اختيار افراد قرار گرفته، ولو به صورت اجاره باشد، بايد خمس مقدارى را كه استخراج كردهاند، بپردازند، وگرنه مؤمنين مجار به تصرّف در آنها مىباشند و لازم نيست خمس بپردازند.
سؤال 9 : آيا معدن سنگ هم در پرداخت خمس، حكم ساير معادن را دارد؟
پاسخ : در معدن، اگر بعد از كسر هزينههاى استخراج، مقدار آن به حدّ نصاب رسيد، خمس واجب است و نصاب آن به مقدار پانزده مثقال طلا و يا صد و پنج مثقال نقره است. حكم معدن سنگ نيز همانند حكم ساير معادن است.
سؤال 10 : مستأجرى زمينى را كه در آن معدن واقع شده است، اجاره مىكند و به استخراج معدن مىپردازد. پرداخت خمس منافع معدن، بر عهده مالك است يا مستأجر؟
پاسخ : خمس، بر عهده مستأجر است.
سؤال 11 : اگر مقدارى از درآمد حاصل از معدن كه پس از استخراج، خمس آن داده شده، تا سر سال باقى بماند، آيا بايد دوباره خمس آن داده شود؟
پاسخ : يك بار خمس دادن كافى است و لازم نيست در سر سال خمسى، دوباره خمس آن را بپردازد.
سؤال 12 : معادنى مثل گچ و سنگ كه پس از استخراج، خمس به آنها تعلّق گرفته و خمس آنها پرداخت نشده و محصول آنها در اماكن عمومى به كار رفته است، حكمش چيست؟ نماز در آنها چه صورتى دارد؟
پاسخ : شخصى كه معدن گچ و سنگ را استخراج نموده و خمس آنها را نداده و به مصرف اماكن عمومى رسانده است، بايد خمس آنها را بپردازد و يا از مرجع تقليدش اجازه بگيرد كه در آن صورت، اشكال برطرف مىشود و در هر
(361)
حال، مؤمنينى كه در اين گونه اماكن نماز مىخوانند، تكليفى ندارند و نمازشان صحيح است.
سؤال 13 : معدنى متعلّق به يك شركت تعاونى با تعدادى عضو است. آيا خود شركت بايد قبل از پرداخت سود معدن به اعضاى تعاونى، خمس معدن را بپردازد يا بر خود اعضا واجب است كه خمس خود را از محلّ سود دريافتى بپردازند؟
پاسخ : پس از كسر هزينهها، هر كس سهمش به اندازه نصاب در معدن (پانزده مثقال طلا و يا صد و پنج مثقال نقره) برسد، خمس آن بر او واجب است و اگر به اندازه نصاب نباشد، خمس واجب نيست.
مالى كه از غوّاصى به دست آيد
سؤال 14 : اگر شخصى به هنگام غوّاصى در دريا اشياى با ارزشى را كه در دريا افتاده است، پيدا كند، حكمش چيست؟
پاسخ : حكم لُقطه را دارد، مگر اين كه بداند صاحب آن مال از آن اعراض كرده است كه در اين فرض، غوّاص مالك آن مىشود؛ ولى از باب اين كه اين مال از راه غوّاصى به دست آمده، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
مال حلال مخلوط به حرام
سؤال 15 : كسى كه مال حرام با اموالش مخلوط شده و صاحبش را نمىشناسد و مىداند كه مقدار مال حرام، كمتر يا بيشتر از يك پنجم كلّ اموال است، ولى مقدار دقيق آن را نمىداند، آيا با دادن خمس، بقيه اموالش حلال مىشود يا كار ديگرى بايد انجام دهد؟
پاسخ : بعيد نيست كه وجوب دادن خمس، به صورتى منحصر باشد كه نمىداند حرام زيادتر و يا كمتر از خمس همه مال است؛ ولى اگر مىداند حرام، كمتر از خمس همه مال است، بعيد نيست كه اگر قدر متيقّن را اخراج كند، كافى
(362)
باشد، گرچه احتياط، در اخراج خمس است، و اگر اجمالاً مىداند كه حرام، زيادتر از خمس همه مال است، واجب است بعد از دادن خمس، مقدارى را هم علاوه بر خمس، به قدر متيقّن بپردازد و احتياط اين است كه مقدار زايد بر خمس را نيز در مصارف خمس هزينه كند.
سؤال 16 : اگر مال حلالى كه به آن خمس تعلّق گرفته، با مال حرام مخلوط شود و مقدار مال حرام و صاحب آن مجهول باشد، چگونه بايد عمل كرد؟
پاسخ : در فرض سؤال، اگر علم به بيشتر يا كمتر بودن مال حرام از يك پنجم كلّ مال مخلوط نداشته باشد، ابتدا خمس همه مال مخلوط را به جهت پاك شدن از حرام بدهد و سپس از مال باقىمانده، مقدارى را كه يقين دارد مال حلال است، خمسش را بپردازد.
سؤال 17 : اگر كسى با مال حلال مخلوط به حرام كه وظيفهاش در مورد آن، پرداخت خمس است، قبل از پرداختن خمس، معامله و خريد و فروش كند، حكم وضعى و تكليفى آن چيست؟
پاسخ : اگر براى تصرّف در آن مال اجازه نگرفته و پرداختن خمس را هم به عهده نگرفته باشد، از نظر تكليفى جايز نيست؛ اما از جهت حكم وضعى، معامله صحيح است و بايد به جاى پرداخت خمس، قدر متيقّن از مقدار حرام را بپردازد.
سؤال 18 : كسى كه حقّ ديگران بر ذمّه اوست، نه در عين اموال او، آيا بايد مثل كسى كه اموالش با حرام مخلوط شده است، خمس بدهد يا وظيفهاش چيز ديگرى است؟
پاسخ : در صورت مذكور، خمس واجب نيست. اگر مقدار يا ارزش آن را مىداند، ولى صاحبش را نمىشناسد و يا مىداند صاحب آن در بين افراد غير محصور است، با اجازه حاكم شرعى از طرف صاحبش صدقه بدهد و يا به
(363)
خود حاكم شرع برساند و اگر مىداند كه صاحب آن در بين افراد محصور است، در صورت عدم امكان راضى كردن آنها، بين آنها توزيع كند و چنانچه مقدار و ارزش آن را نمىداند و ترديد بين مقدار كمتر و مقدار بيشتر دارد، اگر مقدار كمتر را بپردازد، كافى است.
سرمايه، ابزار و وسايل كسب و كار
سؤال 19 : آيا به سرمايه خمس تعلّق مىگيرد يا به سود حاصل از آن يا حكم مسأله به صورت ديگرى است؟
پاسخ : اگر با سرمايه فقط مؤونه زندگى حاصل شود، خمس ندارد و اگر بيش از آن به دست آيد، بايد به نسبت زيادى، خمس آن پرداخت شود و منافع حاصل از آن، چنانچه در مؤونه سال مصرف نشود، خمس دارد.
سؤال 20 : آيا به ابزار كسب و كار انسان كه از درآمد بين سال آن را تهيه مىكند، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر با آن ابزار فقط تحصيل مؤونه زندگى خود را مىكند، خمس ندارد؛ ولى اگر زيادتر از مؤونه زندگى را به دست مىآورد، بايد به نسبت زيادى، خمس آن ابزار را بپردازد.
سؤال 21 : شخصى مقلّد مرجعى بوده كه خمس سرمايه و ابزار كار را واجب نمىدانسته و سالها بدين صورت گذشته و احيانا در طول اين سالها مقدارى از سرمايه و ابزار و آلاتى كه خمس آنها داده نشده، از بين رفته است. اكنون پس از فوت آن مرجع بزرگوار، مقلّد مرجع ديگرى شده كه خمس سرمايه و ابزار كار را واجب مىداند. آيا حالا نسبت به سرمايه و ابزار باقى مانده و از بين رفته، تكليفى دارد؟
پاسخ : در مورد سرمايه و ابزار و آلاتى كه عين آنها باقى مانده است، بايد بر طبق فتواى مرجع تقليد فعلىاش عمل نمايد و نسبت به سرمايه و ابزار و
(364)
وسايل از بين رفته، وظيفهاى ندارد.
سؤال 22 : آيا خمس سرمايه و وسايل كسب و كار را بايد موقع شروع به كسب و كار پرداخت كرد يا پس از گذشتن سال؟ اگر پس از گذشتن يك سال واجب مىشود، بايد يك سال تمام از آن بگذرد يا با رسيدن سال خمسى بايد پرداخت شود؟
پاسخ : خمس سرمايه هم مانند خمس ساير منافع است؛ يعنى گذشتن يك سال تمام، ارفاق است و اگر بعد از يك سال تمام، خمس آن را بدهد، تكليف خود را انجام داده است و اگر سال خمسى دارد و وقت آن زودتر مىرسد، چنانچه خمس سرمايه را در اين وقت هم بدهد، بىاشكال است و اگر هنگام شروع به كسب و كار هم پرداخت كند، صحيح است.
سؤال 23 : كسى كه يك ميليون تومان سرمايه دارد و خمس آن را داده است، اگر در بين سال، مقدار زيادى از سرمايه او از بين برود، ولى تا پايان سال، دوباره مقدار زيادى سود كند و كسرى سرمايه جبران شود، آيا لازم است خمس اين مقدار را بپردازد؟ اگر تمام كسرى جبران نشود، آيا جايز است از درآمد سال بعد، كسرى سرمايه جبران شود؟
پاسخ : اگر بعد از حصول اولين سود، ضررى به سرمايه او وارد شود، مىتواند آن را از درآمد آن سال كسر نمايد؛ ولى ضرر سال قبل را نمىتواند از منافع سال بعد جبران كند، مگر اين كه در صورت عدم جبران، در مضيقه بيفتد.
سؤال 24 : شخصى يك ميليون تومان سرمايه دارد و در پايان سال خمسى دويست هزار تومان را به عنوان خمس مىپردازد. آيا در پايان سال بعدى، سرمايه مخمّس را كه ديگر لازم نيست خمس آن را بدهد، هشتصد هزار تومان حساب كند يا يك ميليون تومان؟
پاسخ : سرمايه مخمّس، هشتصد هزار تومان است.
(365)
سؤال 25 : كسى كه از درآمد بين سال خود، آلات و ابزار كسب تهيه نموده و در آخر سال مىخواهد خمس آنها را به عنوان سرمايه حساب كند، آيا بايد قيمت فعلى آنها را در نظر بگيريد يا قيمت وقت خريد را؟ لازم به ذكر است كه گاهى قيمت ابزارآلات بالا مىرود و گاهى تنزّل پيدا مىكند.
پاسخ : قيمت فعلى را حساب نمايد.
سؤال 26 : كسى كه خمس ابزار و آلات كسب و كارش را پرداخته است و در آخر سال خمسى قيمت ابزار و آلات زياد شده است، آيا خمس جديدى بر عهدهاش آمده يا ديگر چيزى برعهدهاش نيست؟
پاسخ : ترقى قيمت آن ابزار و وسايل، تا فروخته نشده، خمس ندارد.
سؤال 27 : حكم خمس وسايل مصرفى پزشكى (مثل لوازم پانسمان و تزريق و...) كه پزشكان براى بيماران استفاده مىكنند، چيست؟
پاسخ : اگر در پايان سال خمسى چيزى از آنها باقى مانده باشد، به آنها خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 28 : پزشكان براى معاينه و معالجه بيمار، نياز به وسايل پزشكى دارند. در صورت خريد اين وسايل، حكم خمس موارد ذيل چگونه است؟
الف. در صورتى كه وسايل را به طور نقد خريدارى كرده باشند.
ب. در صورتى كه وسايل را به طور اقساطى خريدارى كرده باشند و به تدريج در ظرف چند سال، اقساط آنها را بپردازند.
ج. در صورتى كه مبلغى را وام گرفته و اين وسايل را خريده باشند و ماهانه اقساط وام را بپردازند.
پاسخ : چنانچه آن وسايل را به صورت نقد خريدهاند، اگر با آن وسايل، فقط مؤونه زندگى خود را تحصيل مىكنند، نه بيش از آن را، به آن وسايل خمس تعلّق نمىگيرد و اگر بيش از مؤونه زندگى را به دست مىآورند، به نسبت
(366)
زيادى، خمس به آن وسايل تعلّق مىگيرد و چنانچه وسايل پزشكى را به صورت قسطى و يا با گرفتن وام خريدهاند، آن نسبتى از وسايل كه قسط آن را پرداختهاند، اگر با آن كمتر و يا به اندازه مؤونه زندگى به دست مىآورند، خمس ندارند و اگر بيش از مؤونه به دست مىآورند، به نسبت زيادى به آنها خمس تعلّق مىگيرد و به آن نسبتى از وسايل كه هنوز قسط آنها پرداخت نشده، خمس تعلّق نمىگيرد، ولى درآمد حاصل از آن، چنانچه در مؤونه صرف نشود، خمس دارد.
سؤال 29 : چنانچه قسمتى از لوازم زندگى مورد نياز خود را بفروشيم و با آن ابزار كار تهيه نماييم. آيا به پول آن خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر با ابزار كسب مذكور، فقط به اندازه مؤونه زندگى و يا كمتر از آن را به دست مىآوريد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 30 : كسى كه با سرمايه قرضى به كسب و كار مىپردازد، آيا لازم است خمس سرمايه خود را بدهد؟
پاسخ : تا قرض را ادا نكرده است، خمس ندارد؛ ولى وقتى كه قرض را ادا كرد، به نسبت اداى قرض، سرمايه را محاسبه مىكند، اگر با آن مقدار از سرمايه فقط مؤونه زندگىاش را به دست مىآورد، خمس ندارد و اگر بيش از مؤونه را تحصيل مىكند، بايد به نسبت زيادى، خمس آن مقدار از سرمايه را بپردازد.
سؤال 31 : شخصى است كه اگر خمس سرمايهاش را بدهد، ديگر نمىتواند امرار معاش كند، تكليفش چيست؟
پاسخ : دادن خمس لازم نيست.
سؤال 32 : چنانچه كالاهاى هديه داده شده، تبديل به پول نقد شود و به عنوان سرمايه مورد استفاده قرار گيرد، مشمول خمس مىشود يا حكم سرمايه مخمّس را
(367)
دارد؟
پاسخ : هديه، اگر مقدار آن به قدرى نباشد كه بتواند بخشى از زندگى انسان را اداره كند، خمس ندارد و اگر بتواند بخشى از زندگى را اداره كند، چنانچه قبل از گذشتن سال در مؤونه صرف شود، باز هم خمس ندارد و يكى از موارد صرف در مؤونه اين است كه آن را سرمايه قرار دهد و با آن فقط به اندازه مخارج زندگى و يا كمتر از آن به دست آيد؛ ولى اگر هديه را سرمايه خود قرار دهد و با آن بيش از مخارج زندگى را به دست آورد، بايد به نسبت زيادى، خمس آن را پرداخت كند.
سهام شركتها
سؤال 33 : اگر شخصى با درآمد بين سال سهام بخرد و مدتى پس از گذشتن سال خمسى، بدون اين كه خمس آنها را پرداخته باشد، با سود آنها را بفروشد، آيا بايد فورا خمس اصل سرمايه و سود حاصل از آن را بدهد يا خير؟
پاسخ : بايد فورا خمس بالاترين قيمت سهام را از سر سال خمسى تا زمان فروش بپردازد.
سؤال 34 : كسى كه منزل شخصى ندارد و از درآمد خود، سهامى از شركتهاى دولتى يا خصوصى خريدارى كرده، آيا به سهام او خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به سهام، خمس تعلّق مىگيرد، مگر اين كه براى تحصيل مؤونه زندگى، با درآمد خود به خريد و فروش سهام بپردازد و چيزى زيادتر از مؤونه عايد او نگردد.
سؤال 35 : كسى كه سهام شركتهاى دولتى يا غير دولتى را خريده و چند سال از اين موضوع گذشته و در طى اين چند سال، به طور مرتّب ارزش و قيمت اين سهام بالا و پايين رفته و در طىّ اين مدت، خمس سهام را پرداخت نكرده است، چگونه بايد
(368)
خمس آنها را حساب كند؟
پاسخ : بايد خمس بالاترين قيمت از سر سال خمسىِ اول تا زمان پرداخت را بدهد.
سؤال 36 : شخصى خمس سهامى را كه خريدارى كرده، پرداخت نموده و پس از آن، ارزش سهام او بسيار بالا رفته است، آيا باز هم چيزى بدهكار است يا نه؟
پاسخ : بايد سر هر سال خمسى، خمس ترقى واقعى قيمت سهام را بپردازد.
سؤال 37 : شركتى تأسيس شده كه متعلّق به رزمندگانِ يكى از لشكرهاست. هر فرد برابر اساسنامه شركت، مقدارى سهام خريدارى نموده كه بخشى از پول آن را به صورت نقد پرداخته و بقيه را لشكر از طرف او پرداخت وسرمايه گذارى نموده و به تدريج از حقوق او در طىّ چند سال كسر مىكند و تا زمانى كه تمام مبلغ پرداخت شده از طرف لشكر از حقوق فرد كسر نشود، آن فرد حقّ برداشت و انتقال به غير را ندارد. آيا سرمايهاى را كه لشكر گذاشته است، خمس دارد؟
پاسخ : تا اقساط به پايان نرسيده و نمىتواند در آن تصرّف نمايد، اصل سرمايه، متعلّق خمس نيست؛ ولى پس از پايان اقساط، بايد خمس ارزش فعلى سهام را بپردازد.
مغازه
سؤال 38 : مغازهاى كه جهت كسب خريدارى مىشود، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : اگر با كسب در آن مغازه، فقط تحصيل مؤونه زندگى شود، خمس ندارد.
سؤال 39 : كسى خانهاى ساخته و در آن چند مغازه هم احداث كرده است تا علاوه بر سكونت خود، از راه اجاره مغازهها گذران زندگى نمايد. آيا مغازهها مانند خود خانه مسكونى جزء مؤونه حساب مىشود و خمس ندارد يا حساب جداگانه دارد؟
(369)
پاسخ : اگر با اجاره مغازهها فقط به اندازه مؤونه زندگى به دست مىآيد و نه بيشتر از آن، مشمول خمس نمىشوند.
سؤال 40 : آيا خمس مغازه را مىتوان از درآمد همان مغازه پرداخت كرد؟
پاسخ : بلى؛ ولى بايد به مقدار يك چهارم ارزش مغازه باشد.
سؤال 41 : شخصى مغازهاى جهت كسب و كار خريده است. اكنون قيمت مغازه زياد شده و اين شخص قدرت پرداخت خمس مغازه به قيمت فعلى را ندارد. تكليف او در اين رابطه چيست؟
پاسخ : در فرض سؤال، اگر مغازه را با درآمد بين سال خريده و با آن بيش از مؤونه زندگى را به دست نمىآورد، به آن مغازه خمس تعلق نمىگيرد، هر چند قيمت آن مغازه ترقى كرده باشد و اگر بيش از مؤونه را به دست مىآورد، بايد به نسبت زيادى، خمس بالاترين قيمت از سر سال خمسى اول تا كنون را بپردازد و در صورت عدم قدرت بر پرداخت خمس، با مراجعه حضورى مشكل خود را حل نمايد و اگر مغازه را با پول مخمّس يا پولى كه متعلّق خمس نيست، خريده باشد، مادامى كه مغازه را نفروخته، ترقى قيمت آن خمس ندارد و وقتى كه فروخت، چنانچه پول آن را در مؤونه سال مصرف نكند، بايد خمس ترقى قيمت آن را بپردازد.
سؤال 42 : آيا مخارجى چون تعمير مغازه و يا خريد لوازمى چون پنكه، تلفن، يخچال و... كه مورد نياز محلّ كسب است، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : اگر با مغازه و وسايل مورد نياز در آن، به قدر مؤونه تحصيل مال مىشود، هيچ كدام خمس ندارند و اگر زيادتر از مؤونه به دست مىآيد، بايد به نسبت زيادى، خمس آنها پرداخت شود. در مورد مخارج تعميرات مغازه، آن نواقصى كه بر اثر استفاده كسبى يا در زمان استفاده به طور طبيعى پيش آمده (در حدّى كه استفاده مناسب از مغازه متوقّف بر آن تعميرات است)، پرداخت
(370)
خمس مخارج اين گونه تعميرات، لازم نيست.
سرقفلى
سؤال 43 : آيا سرقفلى، جزء مؤونه حساب مىشود يا جزء سرمايه؟ در صورت افزايش ارزش سرقفلى، حكم آن چيست؟
پاسخ : نوعى از سرقفلى كه غالبا در بازار رايج است و ماليت آن محفوظ است (به طورى كه اگر صاحب سرقفلى، عين مورد اجاره را به مستأجر جديد منتقل كند، به اندازه ارزش سرقفلى از او پول مىگيرد)، سرمايه محسوب مىشود و سرمايه كسب دو نوع حكم دارد: 1ـ مىخواهد به وسيله سرمايه فراهم شده، كسب درآمد و منفعت كند و با آن به اندازه مؤونه زندگى و يا كمتر از آن به دست مىآورد كه اين گونه سرمايه خودش جزء مؤونه محسوب مىشود و خمس ندارد؛ 2ـ مىخواهد با سرمايه فراهم آمده، كسب درآمد و تحصيل منفعت كند و بيش از مؤونه زندگى را با آن به دست مىآورد كه بايد به نسبت زيادى، خمس سرمايه را در سر سال خمسى بپردازد و پس از دادن خمس در سر سال اول، چنانچه سرمايه افزايش قيمت واقعى پيدا كند، تا آن را نفروخته، دادن خمس افزايش قيمت لازم نيست.
سؤال 44 : كسى كه سرقفلى مغازهاى را براى كسب و كار به مبلغ يك ميليون تومان خريده و در سر سال، خمس سرقفلى را هم پرداخته است، اگر بعد از چند سال، سرقفلى مغازه را به ده ميليون تومان بفروشد، آيا بايد خمس مازاد (نه ميليون تومان) را بپردازد؟
پاسخ : اگر ترقى قيمت، واقعى باشد، نه بر اثر تورم و كاهش ارزش پول، چنانچه پول حاصل از فروش سرقفلى را در مؤونه سال مصرف نكند، بايد خمس ترقى قيمت را بپردازد.
(371)
زمين
سؤال 45 : شخصى زمينى را مىخرد و سال بر آن مىگذرد و در سال دوم، خمس آن زمين را از درآمد سال دوم كه خمس آن را نپرداخته است، مىپردازد. آيا اين شخص، خمس كامل زمين را پرداخت كرده است يا باز هم بدهى دارد؟
پاسخ : در آخر سال دوم خمسى، بايد خمس مبلغى را كه به عنوان خمس زمين پرداخته نيز از پول مخمّس و يا پولى كه خمس به آن تعلّق نمىگيرد، بپردازد.
سؤال 46 : پدرى به فرزندش قطعه زمينى به قيمت يكصد و پنجاه هزار تومان فروخت، حال آن كه قيمت واقعى زمين، بيش از يك ميليون تومان است. آيا در اين صورت بايد خمس يكصد و پنجاه هزار تومان را بدهد يا خمس قيمت واقعى زمين را؟
پاسخ : چنانچه پدر زمين را از درآمد بين سال تهيه كرده و سال بر آن نگذشته باشد و چنين معاملهاى كه در حقيقت نوعى كمك به فرزند است، در شأن پدر باشد، نسبت به پدر، فقط مبلغ يكصد و پنجاه هزار تومان متعلّق خمس واقع مىشود.
سؤال 47 : به كسى از طرف دولت و حكومت، بدون گرفتن مبلغى زمينى داده شده است و او به جهت نداشتن پول تا چندين سال نتوانسته خانهاى براى خود بنا كند. آيا به زمينى كه به او داده شده، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : زمين هايى كه از طرف دولت به مستحقّين داده شده، قبل از ساخت و فروش، متعلّق خمس نيست؛ ولى بعد از ساخت يا فروش، ممكن است حكم مسأله در صورتهاى مختلف متفاوت باشد.
سؤال 48 : تهيه خانه مورد نياز براى شخصى مقدور نيست. آيا مىتواند از درآمد امسال خود زمين يا مقدارى از لوازم (مانند مصالح ساختمانى و آهن) را خريدارى كند تا در سال بعد خانه بسازد؟
پاسخ : بلى، مىتواند و پرداخت خمس آنها واجب نيست.
(372)
سؤال 49 : اگر كسى از درآمد بين سال، زمينى را براى احداث خانه بخرد، ولى در همان سال، زمين را بفروشد و با پول آن خانهاى تهيه كند، آيا بايد خمس بدهد؟ آيا گرانتر فروختن زمين نسبت به قيمت خريد، تأثيرى در حكم مسأله دارد يا خير؟
پاسخ : در فرض مذكور، دادن خمس واجب نيست، هر چند زمين را گرانتر از قيمت خريد آن بفروشد.
سؤال 50 : كسى با مال مخمّس زمينى را خريده است تا خانهاى براى سكونت خود بسازد و قيمت اين زمين، ترقى كرده است. صاحب زمين نيز از ساختن خانه منصرف شده است. آيا اضافه قيمت، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : تا زمين را نفروخته، لازم نيست خمس اضافه قيمت را بپردازد.
سؤال 51 : كسى پنج ميليون تومان پول داشته و خمس آن (يك ميليون تومان) را پرداخت نموده است و با بقيه آن زمينى خريدارى كرده و پس از گذشت چند سال، قيمت زمين چند برابر شده است. اگر بخواهد زمين را بفروشد، آيا باز هم بايد خمس آن را پرداخت نمايد؟
پاسخ : اگر قصدش تجارت و فروش زمين بوده و در سر سال، امكان فروش داشته، بايد خمس مازاد را در سر سال بدهد، ولو آن را نفروخته باشد و چنانچه در سر سال اول خمسى، خمس زمين را پرداخت نكرده كه فرض سؤال هم همين است، بايد خمس بالاترين قيمت از سر سال خمسى اول تا زمان فروش را نسبت به مازاد بپردازد و اگر قصدش تجارت نبوده، بلكه مىخواسته براى مؤونه زندگى، مثل تفريح و استراحت و امثال آنها مورد استفاده قرار دهد، چنانچه قيمت، ترقى واقعى (غير تورّمى) كرده، مادامى كه زمين را نفروخته، ترقى قيمت آن خمس ندارد و وقتى زمين را فروخت و پول به دستش آمد، اگر از مخارج سالانه زياد بيايد، خمس مازاد را بايد بپردازد.
سؤال 52 : فردى زمينى را خريده و قيمت آن زمين رشد كرده و با همين زمين،
(373)
مستطيع شده است. اكنون كه زمين را فروخته و مىخواهد به حجّ مشرّف شود، آيا بايد پول زمين را تخميس كند؟
پاسخ : اگر اصل زمين، متعلّق خمس نباشد (مانند اين كه آن را از پول خمس داده خريده) و براى كسب و استفاده از ترقى قيمت، آن را نخريده، در اين صورت آنچه را كه فعلاً فروخته و صرف رفتن به حج مىنمايد، خمس ندارد؛ ولى اگر اصل زمين و يا پولش متعلّق خمس باشد و يا براى استفاده از ترقى قيمت خريده و از ترقى قيمت يك سال گذشته باشد، خمس دارد و بايد بپردازد و چنانچه بعد از پرداخت خمس، باز هم مستطيع بود، بايد به حج برود.
سؤال 53 : شخص ذمّى، زمينى را از مسلمانى مىخرد و قبل از پرداخت خمس آن، مسلمان مىشود، آيا باز هم خمس زمين بر او واجب است؟
پاسخ : در اين فرض، خمس از شخص ذمّى، بعد از مسلمان شدن ساقط نمىشود و در مواردى كه مالك شدن متوقّف بر قبض كردن است، اگر كافر ذمّى، بعد از عقد و قبل از قبض كردن، مسلمان شود، مسأله محلّ اشكال است.
خانه
سؤال 54 : كسى كه چند ماه از سال را در شهر و چند ماه ديگر را در روستا زندگى مىكند، اگر يك خانه در شهر و خانهاى ديگر در روستا بخرد، آيا به آنها خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر هر دو خانه براى سكونت مورد استفاده باشد و در شأن او نيز باشد و از درآمد بين سال و يا درآمد غير مشمول خمس تهيه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 55 : كسى كه خانهاى بيشتر از نياز و شأن خود تهيه مىكند و در آن ساكن مىشود، چگونه بايد خمس آن را حساب كند؟
(374)
پاسخ : بايد خمس مقدارى را كه زايد بر شأن اوست، بپردازد.
سؤال 56 : كسى به خانه يا ماشين احتياج دارد و مىتواند مطابق شأن خود آنها را تهيه كند؛ ولى اگر خانه يا ماشين با قيمت پايينتر هم تهيه كند، منافات با شأن او ندارد. آيا آنچه مطابق شأن اوست، جزء مؤونه محسوب مىشود و خمس ندارد يا بايد ملاحظه مقدار كمتر را بكند؟
پاسخ : ماشين و خانهاى را كه مطابق شأن خود خريده است، خمس ندارد.
سؤال 57 : فردى كه داراى خانه است و نيازمند به خانه بزرگترى است و مجبور است در طى چند سال پولهاى خود را پس انداز نمايد و در پايان، خانه بزرگترى تهيه نمايد و يا به تدريج با پس انداز، خانه بزرگترى بسازد، پولهاى اضافه بر مخارج سالانه را كه براى تهيه خانه بزرگتر كنار مىگذارد، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : اگر زندگى در خانهاى كه دارد و يا منزل غير ملكى، موجب مضيقه براى او شود و نتواند خانه جديد را با درآمد يك سال تهيه كند، اگر خانه را به تدريج بسازد، خمس ندارد و اگر پول آن را ذخيره كند، چنانچه با پرداخت خمس آن پول، خانهدار شدن او به تأخير بيفتد و يا نتواند خانه تهيه كند، باز هم لازم نيست خمس بپردازد؛ ولى اگر با پرداخت خمس، مشكلى براى او ايجاد نمىشود، بنا بر احتياط واجب بايد خمس پول پس انداز شده را بدهد.
سؤال 58 : كسى منزلى تهيه مىكند كه بيشتر از حدّ نياز اوست؛ ولى در آيندهاى نزديك، به واسطه بزرگتر شدن و زيادتر شدن اولاد، به آن محتاج خواهد شد و اساسا به همين جهت خانه بزرگتر را تهيه كرده است. آيا خمس مقدار زايد بر نياز فعلى او واجب است يا خير؟
پاسخ : اگر در شُرُف استفاده از آن خانه است و نمىتواند در سال مورد نياز، خانه مطابق با نياز خود تهيه نمايد، به آن خمس تعلق نمىگيرد.
(375)
سؤال 59 : چنانچه خانه مسكونى وسيعى به علت كثرت عائله در شأن كسى باشد، آيا ازدواج كردن اولاد و عدم نياز به چنين خانهاى باعث مىشود كه خانه مشمول خمس گردد؟
پاسخ : تا خانه را نفروخته است، مورد تعلّق خمس نيست.
سؤال 60 : دو باب آپارتمان دارم كه با توجه به شئونات كارى و تحصيلى خود، هيچ كدام را مناسب سكونت خود نمىبينم. اكنون قصد فروش هر دو و خريد يك واحد مناسبتر را دارم؛ ولى با پرداخت خمس، از اين اقدام باز مىمانم. لطفا مرا راهنمايى نماييد.
پاسخ : اگر هيچ يك از دو ساختمان، قبل از فروش، متعلّق خمس نباشد، چنانچه آنها را بفروشيد و در همان سال، مسكن مناسب تهيه نماييد، خمس تعلّق نمىگيرد و اگر هر دو يا يكى از آنها قبل از فروش، متعلّق خمس باشد و با پرداخت خمس، جهت تهيه مسكن مناسب دچار مشكل شويد، مىتوانيد با مراجعه حضورى مشكل خود را مطرح و حل نماييد.
سؤال 61 : جوانى كه نمىتواند بلافاصله پس از ازدواج، منزل مسكونى تهيه كند، اگر قبل از ازدواج در طىّ چند سال به تدريج خانهاى تهيه نمايد (ابتدا زمين را بخرد و سپس به تدريج خانه را بسازد)، آيا اين خانه متعلّق خمس است؟
پاسخ : اگر به هنگام تهيه منزل در شُرُف ازدواج بوده، متعلّق خمس نيست.
سؤال 62 : اين جانب قبل از رسيدن سال خمسى، براى فرزندانم كه سنّ آنها كمتر از يازده سال است، خانهاى تهيه نمودم و به آنها هديه كردم. آيا به اين خانه خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر دادن اين منزل مطابق شأن شما باشد، بر شما خمس واجب نيست و بر فرزندان شما هم اگر بالغ نباشند، خمس لازم نيست.
(376)
سؤال 63 : پدرى خانهاى را به پسرش مىبخشد و چون پسر در خارج از شهر خود مشغول تحصيل است، نمىتواند براى سكونت از آن خانه استفاده كند؛ ولى براى امرار معاش و خرج تحصيل خود، خانه را اجاره مىدهد و از پول اجاره استفاده مىكند. آيا پسر بايد خمس اين خانه را بپردازد؟
پاسخ : اگر اين هبه مقدارش خيلى زياد هم باشد؛ ولى فرزند نياز به اسكان در آن منزل داشته باشد و به جهتى فعلاً نتواند در آن ساكن شود و با اجاره اين منزل، هزينه منزل مسكونى خود را تأمين كند، در اين صورت دادن خمس منزلى كه پدر به فرزند داده، لازم نيست.
سؤال 64 : چنانچه شخصى منزل مسكونى مورد نيازش را اجاره دهد و با پول آن منزل ديگرى اجاره كند، آيا منزل نخست مشمول خمس است؟
پاسخ : چنانچه به جهتى نمىتواند از خانه خود استفاده كند و مجبور است كه آن را اجاره دهد و منزل ديگرى اجاره كند، مشمول خمس نيست.
سؤال 65 : پدرى كه اهل خمس دادن است، در بين سال خانهاى براى پسرش مىخرد. آيا به اين خانه خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : اگر پدر از درآمد وسط سال، خانهاى را براى فرزندش بخرد و به او ببخشد و اين بخشش در شأن پدر باشد و اسراف محسوب نشود، دادن خمس بر پدر واجب نيست؛ و اما پسر، اگر تا يك سال پس از بخشش، از آن خانه استفاده كند و آن را مؤونه زندگى خود قرار دهد، خمس بر او نيز واجب نيست و اگر خانه را مؤونه زندگى خود قرار ندهد، در سر سال، بايد خمس خانه توسط پسر، در صورتى كه بالغ باشد، پرداخت شود؛ ولى اگر پدر، خانه را به پسرش نبخشد، دو صورت پيدا مىكند: يكى اين كه تا بعد از گذشتن سال، فرزند در آن ساختمان ساكن نشود كه در اين صورت بايد پدر، خمس خانه را بدهد و دوم اين كه در بين سال، فرزند به خانه نيازمند شود و آن را محلّ
(377)
سكونت خود قرار دهد و در اختيار فرزند قرار دادنِ مسكن نيز خارج از شأن پدر نباشد كه در اين صورت خمس ندارد.
سؤال 66 : شخصى براى پسرش كه هنوز ازدواج نكرده و تحت تكفّل اوست، خانهاى مىخرد كه مقدارى از پول آن غير مخمّس است. تكليف خمس در اين مورد چگونه است؟
پاسخ : اگر بخشش و دادن اين خانه در شأن پدر باشد، بخشى كه از درآمد بين سال تهيه شده، جزء مؤونه وى محسوب مىشود و خمس ندارد؛ ولى چنانچه بر بخشى از پول خانه، سال گذشته بوده، بايد خمس آن پول توسط پدر پرداخت شود.
سؤال 67 : اگر پدرى براى آينده فرزندانش، اقدام به ساختن طبقه دوم منزل خود كند، با اين كه تا چند سال ديگر به طبقه دوم نيازمند نمىشود، آيا پرداخت خمس آنچه براى طبقه دوم هزينه كرده، واجب است؟
پاسخ : اگر تهيه مسكن براى آينده فرزندان به حسب عرف منطقه از وظايف پدر تلقّى شود و فرزندان در شُرُف استفاده از مسكن باشند و پدر قادر به تهيه آن در سال مورد نياز نباشد و پرداخت خمس موجب سختى و سلب قدرت يا تأخير در انجام وظيفه عرفى از زمان مورد نياز شود، خمس ندارد.
سؤال 68 : كسى خانه شخصى مسكونى دارد و براى مدتى سرايدار مدرسه يا كارخانه يا مؤسسهاى مىشود و در آن جا منزلى براى سكونت به او مىدهند. آيا لازم است خمس خانه خودش را بدهد يا خير؟
پاسخ : اگر خانهاى را كه در مدرسه و امثال آن به او مىدهند، موقّتى باشد، لازم نيست خمس خانه خودش را بدهد؛ ولى اگر مدت آن طولانى است، به طورى كه اطمينان پيدا مىكند كه ديگر به خانه خودش براى سكونت احتياج ندارد، در اين صورت، خانه خودش از مؤونه بودن خارج مىشود؛ ولى تا آن را
(378)
نفروخته است، لازم نيست خمس آن را بدهد، مگر آن كه غرض او از نگه داشتن خانه، تجارت با آن باشد كه در اين صورت، خمس به آن تعلّق مىگيرد.
سؤال 69 : شخصى خانه نيمه سازى داشته و در اثناى ساخت، منزلى از طرف مؤسسه محلّ خدمت در اختيار وى قرار مىگيرد (جهت استفاده در طول خدمت). اكنون كه ساخت خانه به پايان رسيده است، آيا لازم است خمس خانه را بپردازد؟
پاسخ : اگر به زودى به آن خانه نياز پيدا نمىكند، خمس آن را بپردازد.
سؤال 70 : شخصى در ادارهاى به كار مشغول است، از طرف اداره مذكور خانهاى در اختيار وى گذارده شده است؛ ولى چون خانه شخصى ندارد، از درآمد سال خود خانهاى تهيه كرده تا پس از بازنشستگى از آن استفاده كند. آيا به اين خانه خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خمس تعلّق مىگيرد، مگر آن كه در شُرُف بازنشستگى و استفاده از آن خانه باشد و نتواند در سال مورد نياز آن را تهيه كند و با پرداخت خمس، تهيه خانه ممكن نشود و يا از زمان نياز به تأخير افتد.
سؤال 71 : وظيفه كسى كه خانهاى ساخته و سالى چند روز در آن ساكن مىشود، چيست؟
پاسخ : اگر داشتن آن خانه در شأن او باشد (مثل كسى كه خانه مسكونى داشته باشد و در جاى ديگرى مثل زيارتگاه يا تفريحگاه، منزل ديگرى تهيه كند و با توجه به خصوصيات او داشتن چنين منزلى براى استفاده در بعضى از مواقع توسط خودش يا افراد مربوط به او خلاف شأن او نباشد) و خانه را نيز به قصد تجارت نخريده باشد، خانه خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آن را بپردازد.
سؤال 72 : كسى كه يك خانه دارد و بخشى از آن خانه را اجاره داده است، آيا بايد بخش اجارهاى را جزء سرمايه خود محسوب كند يا خير؟
(379)
پاسخ : بايد آن را جزء سرمايه حساب كند؛ اما سرمايهاى كه با آن فقط مؤونه زندگى به دست مىآيد، خمس ندارد.
سؤال 73 : فردى در وسط سال خمسى خود، مشغول ساختن خانهاى براى سكونت خود مىشود و تا آخر سال فقط مقدارى از خانه ساخته مىشود كه قابل سكونت نيست و مقدار زيادى هم مصالح ساختمانى (مانند گچ و سيمان و آجر و تيرآهن) باقى مىماند كه هنوز در ساختمان به كار نرفته است. لطفا طريقه محاسبه خمس را در مورد مذكور بيان كنيد.
پاسخ : اگر شخص مذكور، قدرت و توانايى ساختن خانه مسكونى را در يك سال ندارد و تدريجا وسايل و ابزار ساختمان را مىخرد و آن را بنا مىكند، در اين صورت خمس ندارد؛ ولى اگر مىتواند در طول يك سال ساختمان را بنا كند و نيازى به بناى تدريجى بيش از يك سال ندارد و خودش تأخير كرده، در اين صورت، در سر سال خمسى بايد خمس ابزار و وسايلى را كه در ساختمان به كار برده و همچنين مصالح ساختمانى كه باقى مانده و در ساختمان هنوز به كار برده نشده است، بپردازد.
سؤال 74 : آيا مصالح ساختمانى كه شخص به علت نداشتن قدرت مالى نتوانسته است آنها را در تعمير يا نوسازى منزل خود استفاده كند و سال خمسى او فرا رسيده، خمس دارد؟
پاسخ : اگر در اولين فرصت در تعمير و نوسازى منزل مسكونى خود از آن استفاده كند، خمس ندارد.
سؤال 75 : اگر كسى جهت پيش خريد مسكن مورد نياز، مقدارى پول به مؤسسه مربوط پرداخت كند و به طور متناوب نيز اقساطى بپردازد، آيا با فرا رسيدن سال خمسى، پرداخت خمس پولهاى پرداخت شده واجب مىشود؟
پاسخ : اگر نمىتواند در يك سال مسكن مورد نياز را تهيه كند و براى تهيه
(380)
مسكن بايد از چنين راههايى استفاده نمايد و با پرداخت خمس، تهيه مسكن از زمان مورد نياز به تأخير مىافتد و يا ممكن نمىشود، خمس واجب نيست.
سؤال 76 : در يكى از مراكز تحقيقاتى، عدهاى از اساتيد متديّن دانشگاهها در طول چند سال، اندك اندك مبلغى را با قصد خريد مسكن پس انداز نمودهاند. با فرض نداشتن مسكن و عدم امكان خريد مسكن از غير اين طريق، بفرماييد.
الف. آيا به پس انداز ويژه مسكن، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر توانايى تهيه مسكن در يك سال را ندارند و دادن خمس باعث تأخير در تهيه مسكن و يا عدم امكان تهيه مسكن مىشود، پس انداز آنها خمس ندارد؛ ولى اگر دادن خمس مشكلى براى تهيه مسكن آنها ايجاد نمىكند، احتياطا خمس آن را بپردازند.
ب. اگر از اين مبلغ پس انداز شده، گاهى براى هزينههاى مناسب شأن خود مقدارى را مصرف كرده باشند، آيا به اين مقدار مصرف شده، خمس تعلّق مىگيرد يا نه؟
پاسخ : اگر بعد از گذشتن سال، براى هزينه زندگى مصرف كند، خمس دارد؛ ولى قبل از گذشتن سال، خمس ندارد.
سؤال 77 : اگر كسى خانه بزرگ خود را با خانه ديگرى تعويض كند و مقدارى پول نيز دريافت كند، آيا به اين پول خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر در مؤونه صرف شود، پرداخت خمس واجب نيست.
سؤال 78 : شخصى منزل مسكونى مورد نياز خود را مىفروشد و پول آن را به عنوان تضمين قرار داد خريد خانه مىگذارد و يا نزد خود نگه مىدارد تا در موقع مناسب خانه مناسب با شأن خود بخرد. آيا اين پول متعلّق خمس مىشود؟
پاسخ : اگر در طول سال، در مؤونه مصرف نشود، خمس تعلّق مىگيرد، مگر آن كه براى تهيه منزل مناسب، اقدامات مذكور لازم باشد و راه ديگرى نيز براى خريد خانه نداشته باشد و پرداخت خمس نيز موجب عدم قدرت در تهيه
(381)
خانه جديد و يا تأخير در تهيه آن از وقت نياز شود.
سؤال 79 : كاركنانى كه خانه خودشان را مىفروشند و تبديل به پول مىنمايند، آيا منتظر سر سال باشند تا خمس آن را پرداخت نمايند يا به محض فروختن خانه و تحويل گرفتن پول، خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر پولى كه با آن خانه خريدهاند، قبل از خريدن خانه خمس نداشته، الان هم كه فروختهاند تا سال نگذشته، خمس دادن لازم نيست و چنانچه قبل از گذشتن سال، آن را در مؤونه مصرف كنند، خمس ندارد؛ ولى اگر پول بماند و سال بر آن بگذرد، خمس دارد.
سؤال 80 : شخصى خانه مسكونى خود را با پول مخمّس خريدارى كرده است و يا اين كه خمس خانه را پس از خريد خانه پرداخته است و پس از چند سال، آن را به قيمت بالاترى فروخته است. آيا به مازاد قيمت، خمس تعلّق مىگيرد؟ در صورت تعلّق خمس، بلافاصله پس از فروش يا پس از رسيدن سال خمسى؟
پاسخ : چنانچه پس از فروش تا يك سال مازاد قيمت واقعى را در مؤونه مصرف نكند، بايد خمس آن را پرداخت نمايد؛ ولى اگر زيادى قيمت، واقعى نباشد و بر اثر تورّم و كاهش ارزش پول اتفاق افتاده باشد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 81 : كسى كه با پول خمس داده خانهاى خريده و بعد به قيمت بالاترى فروخته و به جهت اين كه منزل مسكونى ندارد، خانه ديگرى براى سكونت خريده، آيا لازم است خمسى پرداخت كند يا خير؟
پاسخ : اگر خانه اول را براى سكونت خريده باشد، نه به قصد تجارت و پس از فروش، تا يك سال پول آن را در مؤونه مصرف كند (مثلاً خانه ديگرى براى سكونت بخرد)، لازم نيست خمس بدهد.
(382)
سؤال 82 : خانهاى با مالى كه خمس آن داده نشده، ساخته شده است. آيا به آن خمس تعلّق مىگيرد؟ در صورت تعلّق، آيا خمس قيمت فعلى بايد محاسبه شود يا قيمت زمان ساخت آن؟
پاسخ : اگر خانه براى سكونت مورد نياز است و از درآمد بين سال ساخته شده، خمس ندارد و اگر از مالى كه از سالهاى قبل بوده و خمس به آن تعلّق گرفته و خمس آن پرداخت نشده، ساخته شده، خمس همان مبلغ كافى است.
سؤال 83 : شخصى منزلى خريدارى كرد و چون سند آن آماده نبود، مبلغى از پول را به عنوان گرو نزد خود نگه داشت تا سند آماده شود؛ ولى سند آماده نشد و سال خمسى او فرا رسيد. آيا به اين مقدار خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به اين مقدار از پول خمس تعلّق مىگيرد، مگر اين كه به زودى و بدون تأخير عرفى پرداخت كند. البته اگر احتمال جدّى مىدهد كه پرداخت خمس موجب مشكلات شود، براى تأخير در پرداخت خمس بايد اذن بگيرد و ممكن است با او مصالحه شود.
سؤال 84 : اين جانب داراى خانهاى هستم كه آن را اجاره دادهام، آيا پولى كه صرف تعميرات منزل مىكنم، متعلّق خمس است؟
پاسخ : اگر تعمير در حدّى است كه استفاده مناسب از خانه بر آن متوقّف است، خمس ندارد.
سؤال 85 : فردى كه ملكى را خريده و قيمت آن تنزّل پيدا كرده است، آيا موقع حساب كردن خمس در سر سال خمسى، بايد قيمت زمان خريد را حساب كند يا قيمت فعلى را؟
پاسخ : اگر بر پولى كه در مقابل ملك داده، سال گذشته بوده، خمس پول را بايد بدهد و اگر سال بر آن نگذشته بوده، خمس قيمت فعلى ملك كافى است.
(383)
وسيله نقليه
سؤال 86 : آيا به ماشينى كه مربوط به كسب و كار انسان است، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر تمام درآمد حاصل از آن در مؤونه زندگى مصرف مىشود، خمس ندارد؛ ولى اگر بيش از مؤونه زندگى از آن حاصل مىشود، به نسبت زيادى، بايد خمس ماشين پرداخت شود.
سؤال 87 : وسيله نقليه مانند وانت كه گاهى براى استفاده شخصى و گاهى براى باربرى و كسب و كار است، آيا خمس دارد؟
پاسخ : اگر با كسب و كار با وسيله نقليه بيشتر از مخارج زندگى به دست نمىآيد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر بيشتر از مخارج زندگى از آن به دست مىآيد، راه حساب كردن خمس آن بدين ترتيب است: به نسبتى كه از ماشين استفاده شخصى مىشود، جزء مؤونه محسوب مىشود و خمس ندارد و به نسبتى كه از آن استفاده كارى مىشود، جزء سرمايه است و در اين قسمت كه جزء سرمايه است، بخشى از آن كه با آن به اندازه مخارج زندگى حاصل مىشود، باز هم خمس ندارد و بخشى كه با آن مقدار بيشتر از مخارج زندگى حاصل مىشود، بايد خمسش پس از گذشتن سال پرداخت شود.
سؤال 88 : كسى كه وسيله نقليه، مانند موتور يا ماشين سوارى، براى خودش تهيه مىكند، ولى به جهت مانعى، تا يك سال نمىتواند از وسيله نقليه استفاده كند، آيا بايد خمسش را بدهد؟
پاسخ : در فرض سؤال، در صورتى كه داشتن وسيله نقليه در شأن او باشد، خمس واجب نيست.
سؤال 89 : كسى كه ماشينى براى انجام كارهاى خود و خانوادهاش و براى رفت و برگشت به محلّ كارش خريده است، آيا در مورد خمس آن وظيفهاى دارد؟
پاسخ : در مفروض سؤال كه از ماشين در مؤونه زندگى استفاده مىكند، خمس
(384)
ندارد.
سؤال 90 : شخصى وسيله نقليهاى را از درآمد بين سال يا به صورت اقساط مىخرد و پس از چند سال آن را مىفروشد. اگر وسيله نقليه ديگرى تهيه نكند، خمس بايد بدهد يا خير؟ در صورتى كه وسيله نقليه جديد بخرد، چه طور؟
پاسخ : در فرض سؤال، اگر وسيله نقليهاى كه خريده، جزء مؤونه باشد و پس از فروش، پول آن در مخارج زندگى مصرف شود، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 91 : شخصى است كه داشتن ماشين از امور ضرورى زندگى اوست و با يك ماشين معمولى نياز او برطرف مىشود. اگر براى فرار از خمس، ماشينى گران قيمتتر بخرد، چه حكمى دارد؟ اگر بدون قصد فرار از خمس، اين كار را بكند، چه طور؟
پاسخ : اگر داشتن ماشين گران قيمتتر، مطابق شأن او باشد، خمس ندارد و اگر زيادتر از شأن او باشد، بايد خمس مقدار زايد بر شأنش را پرداخت كند و قصد فرار از خمس، تأثيرى در حكم مسأله ندارد.
سؤال 92 : شخصى ماشينى سوارى را جهت كسب و كار و با پول خمس داده مىخرد و پس از مدتى آن را با سود مىفروشد. آيا براى سود آن بايد خمس بدهد يا خير؟
پاسخ : اگر تا سر سال خمسى، مقدار زايد واقعى (سود واقعى كه ناشى از تورّم نيست) را در مؤونه مصرف نكند، بايد خمس مقدار زايد را بپردازد و مقدار زايد غير واقعى (تورّمى) خمس ندارد.
سؤال 93 : شخصى اتومبيل وانت خود را كه جهت كار و كسب استفاده مىكرده، به فروش رسانده تا خانه مورد نياز خود را بخرد. آيا به پول آن خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر به وانت خمس تعلّق نگرفته باشد، در وقت فروش آن و خريدن ساختمان مورد نياز خمس ندارد و اگر خمس به آن تعلّق گرفته و خمس آن را نداده باشد، اكنون واجب است خمس آن را بپردازد.
(385)
سؤال 94 : شخصى يك دستگاه ماشين خريده و آن را به يك نفر داده تا برايش كار كند كه هم هزينههاى نگهدارى ماشين تأمين شود و هم كمك خرجى براى زندگى باشد. آيا به اين ماشين خمس تعلّق مىگيرد؟ به درآمد حاصل از كاركرد آن چه طور؟
پاسخ : اگر با ماشين فقط مخارج زندگى خود را به دست آورد و نه بيشتر، به خود ماشين و هزينههاى لازم براى استفاده مناسب از ماشين خمس تعلّق نمىگيرد؛ و درآمد حاصل از ماشين كه در مؤونه زندگى مصرف مىشود، خمس ندارد و اگر مقدارى از درآمد تا آخر سال به مصرف نرسيد، خمس آن پرداخت شود.
سؤال 95 : اين جانب مقدارى پول جهت خريد اتومبيل سوارى مورد نيازم به حساب شركت اتومبيل سازى واريز كردم و پس از دو سال به من اتومبيل دادند. آيا به اين پول خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر ماشين را خريده و پول آن را پرداخت كرده، چنانچه در سال خريد و سال تحويل، داشتن مثل آن ماشين در شأن او بوده، ظاهرا به اين پول خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر نخريده و فقط پولى را پرداخت كرده تا بعدا ماشينى را به او بفروشند، مسأله صورتهاى مختلفى پيدا مىكند و حكم آن متفاوت مىشود.
سؤال 96 : شخصى منزل اضافى داشته و آن را فروخته و براى پسرش ماشين سوارى خريده تا با آن امرار معاش كند. آيا اين ماشين خمس دارد؟
پاسخ : اگر به منزل اضافى خمس تعلّق گرفته و خمس آن داده نشده، پدر بايد خمس آن را بپردازد كه در اين صورت خمس ماشينى را كه با اين پول تهيه كرده و به پسرش داده، پرداخته است و تكليفى نسبت به ماشين ندارد و اگر به منزل اضافى خمس تعلّق نگرفته و خريدن ماشين سوارى براى پسر نيز در شأن پدر بوده، پرداخت خمس بر پدر واجب نيست؛ اما نسبت به پسر، چنانچه بالغ و
(386)
عاقل باشد (كه ظاهر سؤال چنين است) و براى امرار معاش از ماشين استفاده كند، اگر با آن فقط به اندازه مخارج زندگى و يا كمتر از آن را به دست مىآورد، نسبت به خمس ماشين وظيفهاى ندارد.
حقوقِ حقوق بگيران
سؤال 97 : طريقه حساب كردن خمس، براى كارمندان، كارگرانِ كارخانجات بزرگ، معلّمان و يا هر شخص ديگرى كه حقوق خود را به طور ماهانه دريافت مىكند، چگونه است؟
پاسخ : اين اشخاص مىتوانند براى خود يك سال خمسى براى تمام درآمدها قرار دهند كه در اين صورت، مبدأ سال آنها زمان دريافت اولين حقوق آنهاست و نيز مىتوانند براى هر يك از حقوقهاى ماهانه خود سال جداگانه قرار دهند.
سؤال 98 : بنده در استخدام دولت هستم، ماه به ماه حقوق مرا در بانك به حساب من مىريزند و من در موقع احتياج، از بانك مىگيرم و خرج مىكنم و غالبا مقدارى اضافه مىماند. آيا در آخر سال لازم است از بانك بپرسم و خمس آن را بدهم يا تا نگرفتهام، دادن خمس لازم نيست؟
پاسخ : وقتى كه حقوق شما به حسابتان در بانك واريز شد، درآمد شما حساب مىشود و چنانچه در آخر سال چيزى از آن باقى بماند، دادن خمس آن لازم است.
سؤال 99 : در بعضى از ادارات و مؤسسات، حقوق كاركنان مستقيما به حساب آنها در بانك ريخته مىشود و قابل برداشت از حساب است و در بعضى ادارات ديگر، در آخر ماه چكى به كاركنان داده مىشود كه با مراجعه به بانك مىتوانند پول دريافت كنند و در حساب آنها چيزى موجود نيست. آيا اين دو دسته از كاركنان، از حيث پرداخت خمس
(387)
حقوق خود، تفاوتى با يكديگر دارند؟
پاسخ : پس از ريختن پول به حساب و يا گرفتن چك، ميان اين دو دسته از كاركنان از نظر پرداخت خمس فرقى وجود ندارد.
سؤال 100 : كسى كه حقوق او به وسيله چك پرداخت مىشود و او با مراجعه به بانك مبلغ چك را دريافت مىكند، اگر چك را بدون تبديل كردن به پول، در نزد خود نگه دارد تا سال خمسىاش فرا رسد، آيا بايد خمس مبلغ مذكور در چك را بپردازد يا به اعتبار اين كه چك، پول نيست، لازم نيست خمس بدهد؟
پاسخ : در فرض مذكور، اگر سال خمسىاش رسيده باشد، خمس واجب است.
سؤال 101 : كارمندانى كه سرسال خمسى آنها در پايان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسى دريافت مىكنند، آيا پرداخت خمس آن واجب است؟
پاسخ : مىتوانند براى هر دريافت خود سال جداگانه قرار دهند، و در صورتى كه روز معيّنى را به عنوان سر سال براى تمام درآمدهاى خود قرار دادهاند، چنانچه در سر سال در همان روز، پس اندازى از دريافتىهاى آنان باقى مانده باشد، بايد خمس آن را بپردازند.
سؤال 102 : در يك كارخانه هر ماه مقدارى از حقوق كاركنان كسر مىشود و مجموع آنها پس از چند ماه به كاركنان پرداخت مىشود. اگر اين پول بعد از سال خمسى دريافت شود، از درآمد سال دريافت حساب مىشود يا از درآمد سال كسر حقوق؟
پاسخ : از درآمد سال دريافت حساب مىشود، مگر آن كه در سال كسر حقوق قابل دريافت بوده و خودش به تأخير انداخته و دريافت نكرده باشد.
سؤال 103 : اگر حقوق كارمند با تأخير پرداخت شود و در اين مدت، سال خمسى او فرا رسد، آيا اين حقوق از درآمد سال قبل حساب مىشود يا از درآمد سال دريافت؟
(388)
پاسخ : از درآمد سال قبل به حساب مىآيد.
سؤال 104 : مقدارى اضافه كار در مهر و آبان داشتهام و حقوق آن را در اسفند دادهاند. با توجه به اين كه سال خمسى اين جانب اول دى ماه است، آيا هنگام دريافت حقوق اضافه كارى بايد خمس آن را بدهم؟
پاسخ : اگر قرار بوده در سال قبل به شما پرداخت شود و نشده است و با تأخير پرداخت شده، جزء درآمد سال قبل است و اگر قرار بوده در اسفند پرداخت شود، جزء درآمد سال بعد است.
سؤال 105 : افراد بازنشسته كه همچنان حقوق ماهانه دريافت مىكنند، آيا بايد خمس حقوقى را كه در طول سال دريافت مىكنند، بپردازند؟
پاسخ : اگر چيزى از آن باقى بماند و در مؤونه سال مصرف نشود، بايد خمس آن را بپردازند.
سؤال 106 : خانمى همسر كارمند دولت بوده و آن كارمند فوت كرده است و اكنون حقوق وظيفه يا مستمرّى را اين خانم دريافت مىكند. آيا اين حقوق، متعلّق خمس است يا ارث محسوب مىشود؟
پاسخ : اگر به عنوان مزدِ بخشى از كار گذشته كارمند است كه به او پرداخت نشده و اكنون وصول مىشود، حكم ارث را دارد، وگرنه درآمد محسوب مىشود.
سؤال 107 : كسى كه براى شركت دولتى كار مىكند با كسى كه براى شركت خصوصى كار مىكند، با توجه به اين كه حقوق يكى از بيت المال و حقوق ديگرى از اموال شخصى افراد پرداخت مىشود، چه فرقى از نظر پرداخت خمس دارند؟
پاسخ : فرقى ميان اين دو مورد از نظر پرداخت خمس نيست؛ زيرا به نظر اين جانب دولت نيز مالك است.
(389)
دامدارى، كشاورزى و باغدارى
سؤال 108 : در منطقه بلتستان، امر معاش مردم با اراضى و اشجار و حيوانات اداره مىشود. با غرس اشجار از ميوه و چوب آن و با پرورش حيوانات از گوشت و پوست و پشم آنها در حاجات زندگى استفاده مىكنند و مازاد بر احتياج را در معرض بيع قرار مىدهند. آيا در چنين بلادى كه زندگى مردم از راه نگهدارى اشجار مثمره و غير مثمره و حيوانات اداره مىشود، به اموال آنها خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : هر مقدار از موارد ذكر شده كه خود آنها در مؤونه زندگى مصرف مىشود و يا به وسيله آنها فقط به اندازه مؤونه زندگى تحصيل مىشود، خمس ندارد و مواردى كه به وسيله آنها منافعى به دست مىآيد كه بيشتر از مؤونه زندگى است، به نسبت زيادى، بايد خمس آنها پرداخت شود و در مورد منافع نيز آن مقدارى كه اضافه بماند و سال بر آنها بگذرد و مصرف نشود، بايد خمسش پرداخت شود.
سؤال 109 : كسى كه در سر سال، خمس قيمت گوسفندان يا درختان خود را مىدهد و تا سال بعد، قيمت گوسفندان و درختان رشد مىكند و ارزش آنها بسيار بيشتر مىشود، آيا بايد دوباره خمس بدهد؟
پاسخ : در فرض مسأله، اگر گوسفندان و درختان را به جهت تجارت با آنها و ترقى قيمت آنها تهيه كرده است، چنانچه ترقى قيمت آن در اثر كاهش ارزش پول نباشد و امكان فروش داشته باشد، به گونهاى كه در نظر مردم، سود موجود محسوب شود، خمسِ ترقى قيمت را بايد بپردازد؛ ولى اگر قصد او تجارت با منافع حاصل از آنها باشد، نه با خود آنها، تا وقتى آنها را نفروخته، ترقى قيمت آنها خمس ندارد و اگر بفروشد، چنانچه ترقى قيمت به جهت افزايش قيمت بازار باشد، نه به خاطر كاهش ارزش پول و از مخارج سالانه نيز زياد بيايد، بايد خمس آن را بپردازد. البته در هر حال، نماى متصل و منفصل آنها چنانچه در مؤونه سال مصرف نشود، بايد خمسش پرداخت شود.
(390)
دامدارى
دام
سؤال 110 : گوسفند و بز و برّه و گاو، در چه صورتى خمس دارند؟
پاسخ : آن مقدار از آنها كه خودشان در مؤونه زندگى مصرف مىشوند و يا به وسيله آنها تنها مؤونه زندگى به دست مىآيد، خمس ندارند؛ ولى آن مقدار از آنها كه بيشتر از مؤونه زندگى از آنها حاصل مىشود، هم خمس خودشان و هم خمس منافع آنها كه زايد بر مؤونه سال است، بايد پرداخت شود.
سؤال 111 : شخصى تعدادى حيوان اهلى جهت استفاده از خود آنها و يا مزاياى آنها (شير، تخم مرغ و...) در منزل نگهدارى مىكند. آيا با فرا رسيدن سال، اصل اين حيوانات مشمول خمس مىگردد؟
پاسخ : در فرض سؤال كه منافع حيوانات در مؤونه زندگى مصرف مىشود، خمس به اين حيوانات و منافع آنها تعلّق نمىگيرد.
سؤال 112 : آيا مقدار رشد و نمو گاو و بز و گوسفندى كه مورد احتياج خود شخص است و از آنها در مؤونه زندگى خود استفاده مىكند، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : اگر با منافع آنها بيش از مؤونه زندگى به دست نمىآيد، خمس آنها واجب نيست.
سؤال 113 : كسى كه تعدادى گوسفند دارد و بايد در سر سال خمسى، خمس آنها را بدهد و از اين گوسفندها تعدادى برّه هم متولد شده است، چگونه بايد خمس را حساب كند؟
پاسخ : اگر يك سالِ برّهها تمام شده، گوسفندها و برّهها را يك جا حساب مىكند و خمس آنها را مىدهد و اگر يك سالِ برّهها تمام نشده، مىتواند مانند صورت قبل، يك جا خمس همه را بدهد و مىتواند برّهها را جدا نمايد و در سر سال خمسى، خمس گوسفندان را بپردازد و بعد از كامل شدن يك سالِ برّهها،
(391)
خمس برّهها را بدهد.
سؤال 114 : كسى كه تعدادى گوسفند مخمّس دارد و تا سال بعد بر تعداد آنها افزوده نمىشود، ولى بعضى از آنها عوض مىشود، آيا براى گوسفندهاى عوض شده، بايد خمس بدهد يا خير؟
پاسخ : به جهت تعويض، دوباره خمس واجب نمىشود.
سؤال 115 : شخصى تعدادى گوسفند دارد كه خمس آنها را داده است. سال بعد تعداد گوسفندان همين مقدار است؛ ولى قيمت آنها دو برابر شده است. آيا بايد خمس بدهد؟
پاسخ : اگر سرمايه خود را عدد گوسفندان قرار داده باشد، خمس تعلّق نمىگيرد و اگر قيمت آنها را سرمايه قرار داده، بايد خمس مازاد واقعى را بپردازد و اگر ترقى قيمت به جهت تورّم بوده، خمس ندارد.
سؤال 116 : شخصى تعدادى گوسفند براى استفاده زندگى خود دارد. اگر از بچه و پشم گوسفندان در غير مؤونه استفاده كند، آيا خمس گوسفندان را بايد بپردازد؟
پاسخ : نسبت منافعى از گوسفندان كه در مؤونه مصرف نمىشوند را به كلّ منافع آنها حساب مىكند و سپس به همان نسبت از عين گوسفندان را تخميس مىنمايد.
سؤال 117 : بچههاى گاو و گوسفند كه نگهدارى مىشوند تا مثلا پس از دو سال، از خود آنها يا منافع آنها در مؤونه زندگى استفاده شود، آيا متعلّق خمس قرار مىگيرند؟
پاسخ : خير.
سؤال 118 : آيا گاو و گوسفندى كه در بين سال خمسى فروخته مىشوند، خمس دارند؟
پاسخ : اگر جزء مؤونه زندگى هستند، چنانچه تا سر سال خمسى، پول آنها در مؤونه مصرف نشود، بايد خمس پول آنها پرداخت شود.
(392)
سؤال 119 : كسى كه از درآمد سال خود تعدادى گاو و گوسفند كه بيشتر از حدّ نصاب زكات است بخرد، آيا بايد هم زكات و هم خمس آنها را بدهد؟
پاسخ : در فرض مسأله، بعد از دادن خمس، اگر به مقدار نصاب زكات، از آن گاوها و گوسفندها باقى بماند، با وجود ساير شرايط، بايد زكاتشان را هم بدهد.
سؤال 120 : آيا صاحبان گوسفند مىتوانند قيمت علوفه مصرف شده در زمستان را از نموّ گوسفندان كسر كنند و خمس باقى مانده را بپردازند؟
پاسخ : اگر پولى كه صرف علوفه گوسفندان كردهاند، مخمّس بوده و يا پولى بوده كه خمس به آن تعلّق نمىگيرد، مىتوانند آن را كسر كنند و خمس باقى مانده را بدهند.
وسايل نگهدارى دام
سؤال 121 : در روستاها كه معمولاً محلّى براى نگهدارى گاو و گوسفند يا اسب و الاغ خود دارند، اين محل را بايد جزء سرمايه خود حساب كنند يا جزء لوازم زندگى خود؟
پاسخ : اگر خود حيوانات، جزء مؤونه است، آغُل و محلّ نگهدارى آنها نيز جزء مؤونه است و اگر حيوانات، جزء سرمايه است، آغُل و محلّ نگهدارى آنها نيز جزء سرمايه حساب مىشود.
كشاورزى
زمين كشاورزى
سؤال 122 : آيا زمينهاى كشاورزى خمس دارند يا خير؟
پاسخ : به زمين كشاورزى خمس تعلّق مىگيرد، مگر اين كه منافع حاصل از زمين، در معيشت و مؤونه زندگى صرف شود كه در اين صورت خود زمين نيز جزء مؤونه محسوب مىشود و خمس ندارد.
(393)
سؤال 123 : شخصى زمين زراعى يا غير زراعى خريدارى كرده تا پس از ترقى قيمت بفروشد. آيا با فرا رسيدن سال خمسى، با اين كه فعلاً قصد فروش ندارد، تخميس زمين لازم است؟ در صورت لزوم، به قيمت خريد يا قيمت فعلى؟
پاسخ : تخميس به قيمت فعلى لازم است.
سؤال 124 : عدهاى زمين زراعى را با درآمد بين سال و براى زراعت خريدهاند و پس از چند سال فروختهاند. خمس آن چگونه محاسبه مىشود؟
پاسخ : اگر در سر سال خمسى اول، خمس ارزش زمين را پرداخته باشند، تا زمانى كه زمين را نفروختهاند، لازم نيست خمس ارزش اضافى آن را بپردازند و چنانچه نپرداخته باشند، خمس بالاترين قيمت از سر سال خمسى اول تا زمان فروش زمين را بايد بپردازند.
سؤال 125 : اين جانب از درياى عام و بدون مانع، با پول قرضى و يا از منافع بين سال، آب به زمين موات مىرسانم و زراعت مىكنم. آيا خمسى برعهده من مىآيد يا خير؟
پاسخ : اگر از زمين مواتِ احيا شده و حقّ آب و آبراه و احيانا وسايلى كه به كار برده شده (مثل لوله يا پمپ آب)، پس از كسر مخارجى كه در اين راه متحمّل شدهايد، بيشتر از مخارج زندگى خود به دست مىآوريد، بايد به نسبت زيادى، خمس آن را پرداخت كنيد، وگرنه خمس ندارند و منافع حاصل از آن كه در طول سال براى مخارج زندگى صرف نشده، بايد خمسش پرداخت شود.
محصولات كشاورزى
سؤال 126 : كسى كه سال خمسى دارد و چند روز قبل از رسيدن سال، محصول گندمش را به دست مىآورد، آيا لازم است خمس گندمها را هم بدهد؟
پاسخ : در صورتى كه براى تمام درآمد خود، يك سال داشته باشد و اين گندم تا آخر سال به مصرف مؤونه نرسد، بايد خمس آن را بدهد. البته مىتواند براى زراعت خود، سال جداگانه قرار دهد.
(394)
سؤال 127 : كسى كه جو يا گندم كاشته است، آيا خمس محصول و زراعت را بايد بدهد يا خمس بذر را؟
پاسخ : اين مسأله سه صورت دارد:
1 ـ بذر، مخمّس باشد يا از چيزهايى باشد كه خمس به آن تعلّق نمىگيرد و يا پرداخت خمسِ بذر را از مال ديگر خود به ذمّه گرفته باشد كه در اين موارد مقدار بذر، از محصول كسر مىشود و بقيه محصول، درآمد امسال حساب مىگردد.
2 ـ بذر، از درآمد بين سال باشد و متعلّق خمس نباشد كه در اين صورت، كلّ محصول، درآمد امسال محسوب مىشود.
3 ـ به بذر، خمس تعلّق گرفته باشد و پرداخت خمس آن را به ذمّه هم نگرفته باشد كه در اين صورت بايد مقدار بذر، از محصول جدا و خمس آن پرداخت شود و باقى مانده محصول، درآمد امسال به حساب مىآيد، مثلاً اگر ده كيلوگرم بذر كاشته و صد كيلوگرم محصول بدست آورده است، ابتدا ده كيلوگرم از محصول (به مقدار بذر) را جدا مىكند و دو كيلوگرم آن را به عنوان خمس مىپردازد و نود كيلوگرم باقى مانده، درآمد امسال محسوب مىشود، هر چند احتياط مستحب اين است كه علاوه بر دو كيلو گرم ذكر شده، مقدار هجده كيلوگرم ديگر را نيز به عنوان خمس پرداخت كند (به جهت اين كه مقدار خمسِ بذر، يعنى همان دو كيلو گرم رشد كرده و نُه برابر ديگر، يعنى هجده كيلو گرم به آن اضافه شده است) و در اين صورت، هفتاد و دو كيلوگرم ديگر را به عنوان درآمد امسال به حساب آورد.
سؤال 128 : آيا جو، گندم، ذرّت، لوبيا و نخود خمس دارند يا خير؟ اگر دارند، كيفيت آن را بيان فرماييد.
پاسخ : اين موارد، خصوصيت ندارند و حكم ساير اموال را دارند و چنانچه اضافه بر مؤونه سال باشند، بايد خمس آنها را بدهند.
(395)
وسايل و آلات كشاورزى
سؤال 129 : كسى در كشاورزى خود احتياج به ماشين آلات جديد (مثل تراكتور) دارد، آيا خمس اين وسايل بايد حساب شود يا نه؟
پاسخ : چنانچه بيش از مؤونه زندگى خود را به دست آورد، بايد به نسبت زيادى، خمس آنها را بدهد.
سؤال 130 : در زمين ملكى خود، چاه عميقى از منافع بين سال احداث كردم كه آب زيادى از آن به دست آمد، آيا خمس دارد يا خير؟
پاسخ : مقدارى از آب چاه كه در تحصيل مؤونه زندگى از آن استفاده مىشود و به همان نسبت از ارزش چاه، مشمول خمس نيست و زايد بر اين مقدار از آب چاه و ارزش چاه مشمول خمس است.
باغدارى
باغ
سؤال 131 : كسى كه باغى را فقط براى مصرف خانوادگى خود مىخرد و چيزى از محصولات آن را نمىفروشد، بلكه همه محصول را صرف در مؤونه خود مىكند، آيا لازم است خمس زمين و باغ را بدهد؟
پاسخ : اگر باغ را به همين قصد و با پول مخمّس يا با درآمد بين سال يا با پولى كه خمس به آن تعلّق نمىگيرد، خريده باشد، خود باغ و محصول آن خمس ندارند؛ چون هر دو آنها مؤونه محسوب مىشوند و چنانچه به حسب اتفاق مقدارى از محصول باغ در سر سال زياد آمد، خمس مقدار زايد پرداخت شود؛ ولى اگر باغ را به اين قصد خريده كه قيمت آن بالا رود و با فروش آن سود كند، بايد در سر سال، خمس قيمتِ سر سال باغ را بپردازد، هر چند تمام محصول آن را صرف در مؤونه عيال خويش نمايد.
سؤال 132 : شخصى زمينى را جهت تجارت به باغ تبديل كرده است، پس از فرا رسيدن
(396)
سال خمسى، با اين كه درختان به ثمر نرسيدهاند، آيا فقط تخميس زمين لازم است يا تخميس زمين و درختان؟ در سالهاى بعد، تخميس افزايش قيمت لازم است يا خير؟
پاسخ : تخميس زمين و درختان به قيمت آنها در سر سال خمسى و همچنين افزايش قيمت در سالهاى بعد لازم است.
محصول باغ
سؤال 133 : باغدارى كه سال خمسىاش فرا رسيده، ولى وقت چيدن ميوههايش نرسيده است، آيا اين ميوههاى نرسيده، جزء درآمد سال گذشته محسوب مىشود و خمسش واجب است؟ يا پس از رسيدن، جزء درآمد امسال است و هنوز خمسش واجب نشده است؟
پاسخ : ميوههاى نرسيده، اگر در سر سال خمسى ارزش و قيمتى دارد، بايد خمس همان ارزش و قيمت داده شود و اگر در آن موقع ارزش و قيمتى ندارد، خمس هم ندارد.
اسباب و وسايل زندگى
سؤال 134 : بر كدام يك از اثاث منزل و مواد خوراكى مورد استفاده در منزل، خمس متعلّق مىشود و كدام يك خمس ندارد؟
پاسخ : اثاث منزل جزء مؤونه است و خمس ندارد؛ ولى مواد خوراكى، اگر سال بر آن بگذرد و مصرف نشود، بايد خمس آن پرداخت شود.
سؤال 135 : آيا لوازم مورد نياز منزل در صورتى كه تا رسيدن سال خمسى مورد استفاده قرار نگرفته باشد، مشمول خمس است؟
پاسخ : خير.
سؤال 136 : براى اين كه به شىء خريدارى شده (مثل فرش)، خمس تعلّق نگيرد، آيا بايد تا فرا رسيدن سال خمسى (كه ممكن است چند روز بعد از خريد باشد)، از آن
(397)
استفاده كرد يا استفاده تا يك سال پس از زمان خريد نيز باعث عدم وجوب خمس مىشود؟
پاسخ : اگر داشتن شىء خريدارى شده، مثل فرش، مطابق با شأن خريدار باشد و احتمال عقلايى استفاده از آن نيز وجود داشته باشد، خمس ندارد، هر چند فعلاً از آن استفاده نكند.
سؤال 137 : اشخاصى كه سرمايه آنها غير مخمّس بوده است و از درآمد آن، لوازم مورد نياز زندگى خود را خريدارى كردهاند، آيا به اين لوازم زندگى نيز خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به لوازم مذكور خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى چنانچه سرمايه مشمول خمس بوده، بايد خمس آن بدون تأخير پرداخت شود.
سؤال 138 : اگر كسى قبل از فرا رسيدن سال خمسى، وسايل ضرورى زندگى خود را خريدارى كند و تصميم داشته باشد بعد از فرا رسيدن سال خمسى آنها را بفروشد، آيا بايد خمس آنها را بپردازد؟
پاسخ : وسايل مذكور در سؤال خمس ندارد و پس از فروش آنها اگر پول آنها را در مؤونه سال خود مصرف نكند، بايد خمس آن را بپردازد.
سؤال 139 : لباس يا كفشى را كه انسان در طول سال، فقط يكى دو بار مىپوشد يا ماشينى كه يكى دو بار سوار مىشود، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : اگر داشتن كفش و لباس و ماشين مذكور، در شأن آن شخص باشد، خمس ندارد.
سؤال 140 : اين جانب حدود چهار سال قبل ازدواج نمودم و كل اموال ما مقدارى جهيزيه و پول و طلاى متعلّق به خانم بنده است كه اگر بخواهيم آنها را بفروشيم، زندگى ما فلج مىشود، و بيش از دو ميليون تومان از ما نمىخرند؛ ولى اگر بخواهيم آنها را
(398)
دوباره تهيه كنيم، چندين برابر، بايد پول پرداخت كنيم. اكنون ما قدرت پرداخت خمس اين اموال را نداريم. براى اين كه اين اموال، طيّب و حلال و پاك شود، چه بايد بكنيم؟
پاسخ : اگر اين اموال جزء مؤونه زندگى شما باشد، خمس به آنها تعلّق نمىگيرد.
سؤال 141 : كسى كه چيزى را مىخرد و به آن چيز در زندگى احتياج دارد، ولى تاريخ تحويل آن پس از سال خمسى اوست، آيا موقع رسيدن سال خمسى، به جهت اين كه پول را پرداخت كرده است، ولى هنوز چيزى تحويل نگرفته، بايد خمس آن پول را بپردازد؟
پاسخ : لازم نيست خمس بدهد.
سؤال 142 : آيا تلفن و موبايل از موارد تعلّق خمس است؟
پاسخ : اگر موبايل و تلفن براى كارهاى شخصى و منزل لازم باشد و خريدارى شود، جزء مؤونه است و خمس ندارد و اگر براى كسب و كار و تجارت و شغل لازم باشد و خريدارى شود، حكم سرمايه را دارد.
سؤال 143 : اگر كسى وسيلهاى را چون موبايل، جهت استفاده مشترك (شخصى و شغلى) خريدارى كرده باشد، مشمول خمس است يا خير؟
پاسخ : به نسبتى كه براى امور شخصى استفاده مىشود، جزء مؤونه است و خمس ندارد و به نسبتى كه مورد استفاده شغلى قرار مىگيرد، اگر با آن فقط مؤونه زندگى به دست آيد، باز هم خمس ندارد و اگر بيش از مؤونه زندگى با آن تحصيل شود، به نسبت زيادى، مشمول خمس مىشود.
سؤال 144 : كسى كه به لباس نيازمند است و براى تهيه لباس، پارچهاى خريدارى مىكند، ولى با آن پارچه تا موقع محاسبه خمس، لباس نمىدوزد، آيا بايد خمس پارچه را بدهد؟
(399)
پاسخ : چنانچه براى دوختن آن اقدام كرده يا در شُرُف اقدام باشد، خمس ندارد.
سؤال 145 : اسباب و اثاثيه منزل و همچنين لباس هايى كه قبلا مورد استفاده قرار گرفته و اكنون به هر دليلى مورد استفاده نمىباشند، آيا مشمول خمس هستند؟
پاسخ : تا فروخته نشده، خمس ندارد و پس از فروختن، چنانچه تا سر سال خمسى در مؤونه صرف نشود، بايد خمس آن پرداخت شود.
سؤال 146 : منفعتى كه در بين سال به دست مىآيد، اگر به صورت نقد تا آخر سال باقى نماند و تبديل به اموال غير نقدى مثل زمين، ماشين، مغازه و امثال آن شود، آيا مىتوان تا زمان فروش اين اموال، پرداخت خمس را به تعويق انداخت؟
پاسخ : اگر تبديل به وسايل و مؤونه زندگى نشده باشد و يا با آن مؤونه زندگى تحصيل نشود، بايد خمس آن اموال غير نقدى در سر سال خمسى پرداخت شود.
جهيزيه دختر و لوازم زندگى آينده پسر
سؤال 147 : دخترى كه جهيزيهاش را خودش تهيه مىكند يا پول آن را پس انداز مىكند، بايد خمس بدهد يا نه؟
پاسخ : اگر رسم محلّ آنها تهيه جهيزيه در سالهاى قبل باشد، به نحوى كه عدم تهيه آنها عيب محسوب شود، خمس ندارد و همچنين اگر در شُرُف ازدواج باشد و در سال مورد نياز نتواند جهيزيه را تهيه كند و با پرداخت خمس، تهيه جهيزيه به تأخير بيفتد و يا ممكن نشود، باز هم خمس ندارد.
سؤال 148 : اگر وسيلهاى را كه به عنوان جهيزيه براى يكى از دختران تهيه مىكنند، در منزل باقى بماند و به دختر بعدى داده شود، خمس دارد يا نه؟
پاسخ : اگر دختر دوم در معرض ازدواج باشد و نتوانند تمام جهيزيه او را در
(400)
سالى كه جهيزيه مورد نياز است، تهيه كنند و با پرداخت خمس، در تهيه جهيزيه با مشكل روبرو مىشوند، آن جنس خمس ندارد.
سؤال 149 : دخترى كه پدرش سال خمسى نداشته و براى او جهيزيه تهيه كرده است، آيا لازم است خمس جهيزيه خود را بدهد؟
پاسخ : دادن خمس جهيزيه بر دختر لازم نيست.
سؤال 150 : اگر زنى كه به خانه شوهر رفته، مقدارى از جهيزيهاش را كه پدرش به او داده، بفروشد، بايد خمس پول به دست آمده را بدهد يا خير؟
پاسخ : لازم نيست خمس آن را بدهد، مگر اين كه مقدار آن بسيار زياد باشد و آن را در مؤونه زندگى صرف نكند.
سؤال 151 : چيزهايى كه به عنوان جهيزيه به دختر داده مىشود، ولى بعدا در زندگى او مورد استفاده قرار نمىگيرد، آيا متعلّق خمس قرار مىگيرد؟
پاسخ : در فرض سؤال، پرداخت خمس بر دختر واجب نيست.
سؤال 152 : اگر پدرى براى پسرش (به مانند دخترش كه جهيزيه تهيه مىكند) وسايلى براى زندگى آيندهاش تهيه كند، حكم جهيزيه دختر را دارد يا حكمش متفاوت است؟
پاسخ : اگر اين گونه مخارج پسر بنا بر عرف محل، بر عهده پدر باشد، حكم جهيزيه را دارد.
سؤال 153 : اگر جوانى آن چه را كه در آينده به آن نياز خواهد داشت، مانند يخچال و... از درآمد خود بخرد و كنار بگذارد، به آن خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : چنانچه در شُرُف استفاده از اين وسايل باشد و نتواند آن را در سالى كه به آن احتياج پيدا مىكند، تهيه نمايد و پرداخت نمودن خمس باعث تأخير در تهيه آن وسايل و يا عدم تهيه آنها شود، لازم نيست خمس آنها را بپردازد.
(401)
مهريه
سؤال 154 : آيا بر زنى كه به جز مهريه خود، مالك چيز ديگرى نيست، ولى مهريه او به دفعات زيادى تغيير و تبديل پيدا كرده است، خمس واجب است؟
پاسخ : در مهريه، خمس واجب نيست؛ ولى اگر مقدار مهريه به قدرى زياد باشد كه بتواند بخشى از معيشت او را اداره كند، چنانچه در مؤونه مصرف نشود، بايد خمس آن را بپردازد و چنانچه با مهريه خود، كسب منفعت كند، با وجود شرايط وجوب خمس، بر منافع حاصل از مهريه خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 155 : اگر مهريه و ارث به فروش برسد، آيا پول آنها هم همانند اصل آنهاست؟
پاسخ : ثمن مهريه و ثمن ارث، مثل اصل آنهاست.
سؤال 156 : كسى كه مىخواهد مهريه همسرش را بپردازد و تاكنون خمس نداده است، آيا بايد بعد از محاسبه خمس، مهريه را بدهد، يا قبل از خمس هم مىتواند مهريه را پرداخت كند و سپس خمس بقيه اموال را بدهد؟
پاسخ : اگر بخواهد مهريه را از منافعى كه سال بر آن گذشته بپردازد، ابتدا بايد مقدار خمس را محاسبه كند و پس از پرداختن خمس و يا به ذمّه گرفتن آن، مهريه را پرداخت كند و اگر بخواهد از منافعى كه سال بر آن نگذشته مهريه را بدهد، مىتواند بدون دادن خمس، مهريه را از آن پرداخت كند.
سؤال 157 : مردى به اندازه مهريه همسرش پول كنار مىگذارد تا به همسرش بپردازد، ولى زن قبول نمىكند و مىگويد كه هر وقت از تو طلب كردم، مهريهام را بپرداز. آيا مرد مىتواند در پايان سال، اين پول را كه به عنوان مهريه از اموالش جداست، به حساب نياورد و خمس بقيه اموال را بدهد؟
پاسخ : چنانچه زن، پول را قبول نكند، پول در ملك مرد باقى مىماند و بايد خمس آن را هم مانند خمس بقيه اموال، با وجود ساير شرايط خمس بپردازد.
(402)
مخارج ازدواج
سؤال 158 : آيا به پولى كه براى ازدواج كردن پس انداز مىشود، خمس متعلّق مىشود يا خير؟ اگر پول را براى مخارج ازدواج فرزند خود (غير از جهيزيه) پس انداز كنيم، چه حكمى دارد؟
پاسخ : اگر ازدواج، براى شخصى مورد حاجت باشد و درآمد سالى كه مىخواهد در آن سال ازدواج كند، براى ازدواج كفايت نكند و دادن خمس، موجب تأخير در ازدواج يا ايجاد مشكل در امر ازدواج شود، در اين صورت به ذخيره پول، خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر با پرداخت خمس مشكلى براى او به وجود نمىآيد، احتياط آن است كه خمس آن را بپردازد و همچنين اگر مخارج ازدواج فرزند عرفا برعهده پدر باشد، با شرايط ذكر شده قبلى، به پول ذخيره شده از طرف پدر خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى چنانچه درآمد پدر و فرزند در سال ازدواج، بر روى هم براى ازدواج كفايت كند و خمس دادن، موجب تأخير و يا ايجاد مشكل نگردد و پدر نيز در تأمين مخارج مشاركت كند، در اين صورت به ذخيرهاى كه سال بر آن گذشته، خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 159 : كسى كه احتياج به ازدواج كردن دارد، اگر پرداخت خمسِ اموالش مانع از ازدواج او شود، آيا باز هم دادن خمس واجب است؟
پاسخ : لازم نيست خمس بدهد.
طلا، جواهر و زينت آلات
سؤال 160 : با پولم مقدارى سكه طلا خريدهام تا پس اندازى برايم باشد و با كاهش ارزش پول، قدرت خريدم پايين نيايد. آيا در سر سال خمسى بابت اين سكهها بايد خمس بپردازم يا لازم نيست؟
پاسخ : اگر سكهها را با پولى كه خمس به آن تعلّق گرفته، خريدهايد، بايد خمس بدهيد و اگر با پول خمس داده و يا پولى كه خمس به آن تعلّق نمىگيرد،
(403)
خريدهايد، خمس آن واجب نيست و در هر دو صورت، چنانچه قبل از گذشت سال، سكهها را به قيمت بالاتر بفروشيد و افزايش قيمت سكهها واقعى باشد (نه بر اثر تورّم و كاهش ارزش پول) و سود به دست آمده را در مؤونه سال مصرف نكنيد، در سر سال بايد خمس سود آن را هم بدهيد.
سؤال 161 : زنى طلاى مشمول خمس دارد و درآمدى هم ندارد. آيا پرداخت خمس برعهده شوهر اوست؟
پاسخ : وجوب خمس بر عهده زن است و چنانچه در پرداخت خمس مشكلى دارد، مىتواند با مراجعه حضورى مشكل خود را مطرح و حل نمايد.
سؤال 162 : آيا به سكه طلايى كه براى زينت استعمال مىشود، خمس تعلّق مىگيرد؟ اگر براى زينت كردن نباشد، چه طور؟
پاسخ : اگر براى زينت استفاده كند و استعمال آن در شأن او باشد، خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آن را بپردازد.
سؤال 163 : خانمى مقدارى طلا و زيور آلات خريدارى كرده و از آن استفاده كرده و بعد از چند سال آنها را فروخته است. آيا به محض فروش، بايد خمس آنها را بپردازد؟
پاسخ : خير؛ اگر پول آن را در مؤونه مصرف نكند و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بپردازد.
سؤال 164 : جواهر آلاتى كه شوهر براى همسرش تهيه مىكند، خمس دارد يا نه؟
پاسخ : اگر خريد آن جواهرات در شأن آنهاست و زن نيز براى زينت از آنها استفاده مىكند، خمس آن واجب نيست، مگر آن كه با پولى خريدارى شده باشد كه خمس به آن تعلّق گرفته و پس از گذشت سال، خمس آن پرداخت نشده باشد و اگر جواهرات براى ذخيره كردن خريدارى شده باشد، نه براى زينت كردن، خمس به آن تعلّق مىگيرد.
(404)
سؤال 165 : اگر شخصى براى همسرش از درآمد سال، طلا و جواهرات بخرد و آن جواهرات در شأن آنها باشد و دو سال بعد جواهرات را بفروشد و مجددا بخواهد جواهرات ديگرى خريدارى نمايد، آيا بايد خمس جواهراتى را كه فروخته است، پرداخت نمايد؟
پاسخ : اگر تا قبل از رسيدن سال خمسى جديد، جواهرات ديگرى خريدارى كند، خمس ندارد.
سؤال 166 : همسرم مقدارى طلا دارد. گاهى به مناسبتى به طلافروشى مراجعه مىنماييم و آنهارا با طلاى نو معاوضه مىكنيم. لطفا حكم شرعى آن را بيان نماييد.
پاسخ : معامله طلا با طلا شرايط خاصّى دارد؛ ولى آن طور كه معمول و رايج است كه طلاى قبلى را با پول مىخرند و طلاى بعدى را به پول مىفروشند، اشكال ندارد و چنانچه طلاهاى مورد استفاده زن به عنوان زينت قرار مىگيرد، متعلّق خمس نيست، مگر اين كه از اول از پول متعلّق خمس تهيه شده باشد و خمس آن را نداده باشند.
سؤال 167 : آيا سكههاى بهار آزادى مشمول زكات مىگردد؟ و آيا پس از پرداخت زكات، پرداخت خمس نيز واجب است؟
پاسخ : سكههاى مذكور زكات ندارند؛ ولى اگر پس انداز شوند و در مؤونه مصرف نشوند، خمس به آنها تعلّق مىگيرد.
درآمد زنى كه ازدواج كرده
سؤال 168 : زن و شوهرى هر دو كارمند هستند و درآمد دارند، آيا به درآمد زن هم خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : در زايد بر مؤونه سال، خمس واجب است، خواه مقدار زيادى، از درآمد مرد باقى مانده باشد و يا از درآمد زن.
(405)
سؤال 169 : اگر زن با سرمايه شوهر قالى بافى كند، آيا بايد خمس درآمد خود را بپردازد؟
پاسخ : در صورتى كه درآمد خود را پس انداز كند و در مؤونه سال مصرف نكند، بايد خمس درآمد خود را بپردازد.
سؤال 170 : زنى از درآمد خود بعضى از اوقات مواد خوراكى و پوشاك مىخرد و به منزل شوهرش مىآورد. اگر خوراك يا پوشاك در آخر سال، زيادى باشد، خمس به آن تعلّق مىگيرد يا خير؟ و زن بايد خمس آن را بپردازد يا شوهر؟
پاسخ : اضافه، خمس دارد و اگر خوراك و يا پوشاك خريده شده با پول شوهر زياد بيايد، شوهر بايد خمس آن را بپردازد و اگر آنچه كه زن با پول خودش خريده، زياد بيايد، زن بايد خمس آن را بدهد.
سؤال 171 : زنى كه داراى درآمد است و شوهرش نيز توانايى پرداخت نفقه او را دارد، اگر از شوهر خود نفقه نگيرد و از درآمد خود، در مخارج زندگى خود صرف نمايد، آيا بايد خمس مبالغى را كه در مخارج زندگى خود صرف كرده است، بپردازد يا خير؟
پاسخ : دادن خمس آن مخارج لازم نيست.
سؤال 172 : زنى كه داراى كسب و درآمد است و تمام درآمد خود را به شوهرش مىدهد، آيا بابت پرداخت خمس وظيفهاى دارد؟
پاسخ : اگر زن در بين سال، درآمد خود را به شوهر ببخشد و اين بخشش در شأن زن باشد، خمس بر زن واجب نيست؛ ولى اگر به عنوان قرض بدهد، بعد از پس گرفتن از شوهر، پرداخت خمس به عهده زن است.
سؤال 173 : زنى كه درآمد مستقل دارد و شوهرش نمىگذارد تا خمس اموالش را بپردازد، تكليفش چيست؟
پاسخ : به هر نحوى كه برايش محذور نداشته باشد، ولو به صورت مخفى و يا
(406)
با تأخير، خمس را پرداخت كند و براى تأخير اجازه بگيرد.
مخارج تحصيل و خريد كتاب
سؤال 174 : پولى را كه براى تحصيل خود يا فرزندانمان كنار مىگذاريم، متعلّق خمس قرار مىگيرد يا خير؟
پاسخ : اگر از درآمد كسب باشد و سال بر آن بگذرد، خمس دارد، مگر اين كه مخارج تحصيل خودش باشد و تحصيل نيز براى او لازم باشد و با پرداخت خمس، در امر تحصيل او اخلال ايجاد شود كه در اين صورت، خمس آن لازم نيست و چنانچه با پرداخت خمس مشكل ايجاد نشود، بنا بر احتياط خمس دارد و همين طور است اگر اين پول براى مخارج تحصيل فرزندش باشد و عرفا يا شرعا مخارج تحصيل فرزند بر عهده او باشد.
سؤال 175 : كتابهايى فعلاً مورد نياز نمىباشند، ولى امكان تهيه آنها در آينده نيست و از هم اكنون به مرور تهيه مىشوند، مانند كتب سالهاى آتى دانشگاه براى دانشجويان. آيا پس از گذشت سال به اين كتابها خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : در مفروض سؤال، چنانچه در شُرُف استفاده باشند، پرداخت خمس لازم نيست، مشروط بر اين كه با پرداخت خمس نتواند آن كتابها را تهيه كند و يا تهيه آنها از وقت حاجت به تأخير افتد.
سؤال 176 : خريد كتاب يا هر وسيله ديگرى كه در آينده از آنها استفاده خواهد شد و جزء احتياجات انسان مىشود، اما هم اكنون مورد استفاده نيست، خمس دارد يا نه؟ آيا حكم مسأله در صورتى كه اگر الان آن وسيله را تهيه نكند، به هنگام نياز نمىتواند آن را تهيه كند، با صورتى كه به هنگام نياز، قادر بر تهيه است، متفاوت است يا خير؟
پاسخ : در صورتى كه در شُرُف استفاده از آن وسايل باشد و در وقت نياز نتواند آنها را تهيه كند و دادن خمس باعث شود كه تهيه آن از وقت حاجت به
(407)
تأخير بيفتد يا ممكن نشود، خمس ندارد، و در غير اين صورت بايد خمس آن پرداخت شود.
سؤال 177 : كتبى خريدارى مىشود، لكن برخى ممكن است هرگز مورد استفاده قرار نگيرد. آيا در اين صورت مشمول خمس مىشود؟
پاسخ : اگر داشتن اين كتب در حدّ شأن خريدار باشد كه اگر احيانا مورد نياز شد، در دسترس باشد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 178 : آيا به كتاب هايى كه قبلاً مورد نياز بوده، ولى اكنون مورد استفاده نيست، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : تا فروخته نشده، خمس واجب نيست.
سؤال 179 : كتبى كه طلاب و فضلا از طريق شهريه مىخرند، مشمول خمس مىشود يا خير؟
پاسخ : خير؛ مشمول خمس نمىشود.
سؤال 180 : چيزهايى مثل كتاب، دفتر، كفش و لباس، اگر يك سال بدون استفاده بمانند، خمس دارند يا نه؟
پاسخ : اگر داشتن اشياى ذكر شده، جزء شئون صاحب آنها باشد كه احيانا در صورت لزوم از آنها استفاده كند، ولو اين كه موردى براى استفاده كردن پيش نيايد، خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آنها را بپردازد.
هزينه حج و سفرهاى زيارتى
سؤال 181 : كسى كه مىخواهد به حج برود و خمس مقدارى از اموالش را نداده است، آيا اگر خمس اموالى را كه براى حج مورد استفاده قرار مىدهد، پرداخت كند، كافى است يا بايد خمس بقيه اموال را هم حساب كند؟
(408)
پاسخ : اگر چه پرداخت خمس همه اموال شرط صحّت حج نيست؛ ولى تأخير در پرداخت خمس و ساير وجوهات واجب شرعى، بدون مجوّز شرعى جايز نيست و بايد توجه داشت كه به جا آوردن اين گونه واجبات تأثير به سزايى در قبولى حج و ساير عبادات و اعمال و ترتّب ثواب بر آنها دارد.
سؤال 182 : كسى حسابى را افتتاح كرده و آن را مخصوص امر زيارت قرار داده و با توجه به وضعيت شغلى و مالى، امكان پرداخت يك جاى هزينه مثلاً حجّ تمتّع را ندارد؛ ولى ممكن است به مرور زمان از اين طريق مستطيع شود. با اين فرض، پاسخ سؤالات زير را بيان كنيد.
الف. آيا به اين حساب او خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خمس تعلّق مىگيرد.
ب. در صورت تعلّق خمس، زمان پرداخت آن چه موقع است؟ آيا هنگام سر رسيد سال خمسى يا هنگام گذشت يك سال از افتتاح اين حساب يا هنگام سفر زيارتى؟
پاسخ : هنگام سر رسيد سال خمسى پرداخت شود و يا با گذشت يك سال از به دست آوردن پول.
ج. در صورت تعلّق خمس به اين وجوه، آيا خمس به همه آن تعلّق مىگيرد يا به مقدارى كه براى سفر مورد نياز است؟
پاسخ : به همه آنها خمس تعلّق مىگيرد.
د. در صورت فوت صاحب حساب، آيا به پول باقى مانده در اين حساب كه به ورثه منتقل شده است، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : ورّاث بايد خمس آن را بدهند.
سؤال 183 : آيا به هزينه سفر زيارتى كربلا و يا حج و عمره واجب يا مستحب كه به حساب واريز كردهايم و قبل از تشرّف، به سال خمسى برخورد كرده، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
(409)
پاسخ : نسبت به اعمال مستحبّى، چنانچه سال بر آن بگذرد، بايد خمس آن را بپردازيد؛ ولى نسبت به حج و عمره واجب و يا سفرهاى ديگر زيارتى كه بر شما واجب شده، چنانچه طريق ديگرى غير از ثبت نام نداشته باشيد و يا راه ديگر مشقّت داشته باشد، خمس واجب نمىشود، ولو اين كه نوبت شما پس از پايان سال خمسى باشد، مگر اين كه ثبت نام و واريز كردن پول، فقط به معنى حقّ اولويت باشد و پول در ملكيت شما باقى بماند كه در اين صورت پس از گذشت سال، بنا بر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازيد.
سؤال 184 : آيا پولى كه قبل از ثبت نام حج براى همين منظور جمع آورى مىشود، خمس دارد؟
پاسخ : اگر سال بر آن بگذرد، خمس دارد.
سؤال 185 : آيا هزينه سفرهاى زيارتى به عتبات عاليات و عمره مفرده و حجّ مستحبّى، جزء مخارج سال حساب مىشود يا خمس به آن تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : جزء مؤونه است و خمس ندارد.
سؤال 186 : كسى كه براى عمره يا حجّ مستحبّى مبلغى را براى ثبت نام پرداخت كرده و پس از يك سال يا بيشتر از دنيا رفته است، آيا پرداخت خمس بر ورثه او واجب است؟
پاسخ : در مفروض سؤال، ورثه بايد خمس آن را از تركه بدهند.
سؤال 187 : كسى كه با پول قرضى به مكه مكرّمه مىرود، آيا بايد به هنگام پرداخت دَين خود، خمس آن را هم بدهد؟
پاسخ : حكم قرض كردن براى مؤونه را دارد.
سؤال 188 : آيا هزينه سفر حجّ واجب زن كه توسط شوهرش پرداخت مىشود، جزء مخارج سال شوهر حساب مىشود و از خمس معاف است يا خير؟ اگر زن، خودش مستطيع باشد و شوهرش مخارجش را بدهد، چه حكمى دارد؟
(410)
پاسخ : اگر پرداخت كردن هزينه حجّ زوجه، مطابق شأن زوج باشد، جز مؤونه مرد محسوب مىشود و خمس ندارد، وگرنه جزء مؤونه مرد نيست.
سؤال 189 : كسى كه اول سال خمسى او روز اول ماه ذى الحجّه است و در ماه ذى القعده عازم سفر حج مىشود و سفرش تا اواخر ذى الحجّه طول مىكشد، آيا مخارج سفر وى از روز اول ذى الحجّه به بعد، جزء مخارج سال قبل محسوب مىشود كه خمس ندارد يا بايد خمس آن را حساب كند؟
پاسخ : معيار، شروع كردن به سفر است و بنا بر اين مخارج او از اول ذى الحجّة الحرام تا رسيدن به منزلش، جزء مؤونه سال قبل است و خمس ندارد.
سؤال 190 : شخصى مقدارى پول جهت خرج سفر، خريد قربانى، سوغات و ديگر مخارج سفر حج به همراه خود برداشته است و در اثناى سفر، سال خمسى او فرامىرسد. آيا پرداخت خمس اين پول لازم است يا اين كه جزء مؤونه سال قبل محسوب مىشود؟
پاسخ : جزء مخارج سال قبل (سال شروع حج) است و خمس ندارد.
سؤال 191 : كسى كه حساب سال ندارد و به كربلا و مشهد و ديگر عتبات مقدّسه مسافرت مىكند، آيا لازم است پول سفر خود را تخميس كند؟
پاسخ : چنين شخصى بايد تمام اموال خود را محاسبه نمايد و به هر كدام از اموال كه خمس تعلّق گرفته، پرداخت نمايد و مسافرت نمودن به عتبات عاليات، مانع از محاسبه اموال و پرداخت خمس نمىگردد.
اموال شخص غير مكلّف
سؤال 192 : نابالغى كه داراى اموالى است، اگر به سنّ بلوغ رسيد، آيا بايد خمس اموالش را بلافاصله بعد از بلوغ بدهد؟ آيا بين اموالى كه چندين سال در زمان نابالغى
(411)
مالك آنها بوده با اموالى كه سال بر آنها نگذشته، فرقى هست يا خير؟
پاسخ : اموالى را كه قبل از رسيدن به بلوغ مالك شده است، با رسيدن به سنّ بلوغ خمس به آن تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر يك سال از زمان بلوغ او گذشت و آن اموال در دست او بود، بايد مانند مكلّفين ديگر به وظيفه خود در مورد خمس عمل كند.
سؤال 193 : بر ارباح مكاسبى كه متعلّق به طفلى است، سال گذشته است. ولىّ طفل خمس را پرداخت نكرده و ارباح مكاسب را نيز براى طفل مصرف كرده و چيزى از آن باقى نمانده است. آيا اين طفل، پس از رسيدن به بلوغ، بايد خمس داده نشده را بپردازد يا خير؟
پاسخ : پرداخت خمس ارباح مكاسب كودك، قبل از بلوغ و همچنين بعد از رسيدن به بلوغ واجب نيست، مگر اين كه يك سال از زمان بلوغ بگذرد و در مؤونه مصرف نشود كه در اين صورت بايد خمس آن پرداخت شود. بنا بر اين در فرض مسأله، تكليفى متوجه طفل و ولىّ او، چه قبل از بلوغ و چه بعد از بلوغ نيست.
سؤال 194 : آيا پرداخت خمس اموال كسى كه بالغ نشده، بر ولىّ او واجب است يا مستحب؟
پاسخ : دادن خمس اموال غير مكلّف، بر ولىّ شرعى او جايز نيست؛ ولى اگر ذمّى، زمينى را از مسلمان خريده باشد، بايد خمس آن را بدهد، اگر چه بالغ نباشد.
سؤال 195 : آيا خمس به پولى كه به بچه به عنوان جايزه داده مىشود، تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به اموال بچه نابالغ خمس تعلّق نمىگيرد.
(412)
سؤال 196 : اگر كسى به فرزند شيرخوار من هديهاى بدهد، آيا پرداخت خمس آن بر من واجب است؟
پاسخ : اموال فرد نابالغ خمس ندارد.
سؤال 197 : آيا پرداخت خمس اموال مجنون برعهده ولىّ اوست و آيا خمس را از اموال خود بپردازد يا اموال مجنون؟
پاسخ : اموال مجنون مشمول خمس نيست. اگر پس از خوب شدن، اموالى داشته باشد، با وجود ساير شرايط، لازم است خودش خمس آنها را پرداخت كند.
هبه، هديه و جايزه
سؤال 198 : فرق هبه و هديه و جايزه و صدقه چيست؟
پاسخ : هديه و جايزه از عقود نيستند؛ ولى هبه از عقود جايز است و قبض و اقباض، شرط صحّت هبه است. هبه در بعضى موارد، عقد جايز نيست؛ بلكه عقد لازم است (مانند هبه بر فاميل و خويشاوندان و هبه معوّضه) و اما صدقه، اظهر اين است كه از عقود نيست و قصد قربت در آن معتبر است. صدقه بر دو قسم است: قسم اول، صدقه واجب است، مانند زكوات و كفّارات و مظالم عباد و قسم دوم، صدقه مستحب است كه به غير از صدقات واجب گفته مىشود.
گرفتن هبه، هديه و جايزه
سؤال 199 : آيا هبه و هديه، حتى اگر يك چيز خيلى كم قيمت باشد، خمس دارد؟
پاسخ : هبه و هديه، اگر مقدارش قابل توجه نباشد، خمس ندارد.
سؤال 200 : آيا جايزهاى كه دريافت مىكنيم، خمس دارد؟
پاسخ : حكم خمس جايزه، همان حكم خمس هبه و هديه است.
(413)
سؤال 201 : آيا عيدى و پاداشى كه دولت به كارمندان مىدهد و به صورت پول نقد و يا سكه طلاست، خمس دارد؟
پاسخ : اگر عيدى و پاداش در مقابل كار آنها باشد، حكم درآمد كسب را دارد و چنانچه در مؤونه سال مصرف نشود، بايد خمس آن پرداخت شود و اگر عيدى و پاداش در مقابل كار آنها نباشد، حكم هديه را دارد.
سؤال 202 : آيا دختر يا پسر بالغى كه هيچ درآمدى جز پولى كه پدرش به او مىدهد، ندارد، آيا لازم است خمس اين پول را بپردازد؟
پاسخ : هبه و هديهاى كه پدر به آنها مىدهد، اگر در مؤونه سال آنها مصرف شود و يا مقدارش خيلى زياد نباشد، خمس ندارد.
سؤال 203 : مبلغى را كه بنياد شهيد به خانواده معظّم شهدا مىپردازد، در صورت باقى ماندن تا پايان سال، مشمول پرداخت خمس مىشود يا خير؟
پاسخ : اگر به جهت زياد بودن مقدار آن و يا به جهت استمرار آن، به گونهاى باشد كه بتوانند با آن بخشى از زندگى خود را اداره كنند، چنانچه در مؤونه سال مصرف نشود، به آن خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 204 : چنانچه يكى از كارمندان و مسئولين ادارات، در طول سى سال خدمت خود، در نهايت دلسوزى انجام وظيفه نمايد و در پايان خدمت، هديهاى از طرف ارباب رجوع و صاحبان صنعت و حِرَف مختلف و با نظارت وزارتخانه و طى نامهاى با امضاى معاون وزير و توأم با قدردانى از زحمات، از طريق رئيس اداره به اين كارمند تحويل گردد و اين كارمند از نام و مشخصات هديه دهندگان مطلع نباشد و ديگر در آن پست و سمت هم نباشد كه بخواهد از كار كسى گره گشايى كند، آيا قبول هديه و تصرّف در آن، وجاهت شرعى دارد؟ و اگر در بين سال مالى، آن را براى مصرف كردن به فروش برساند، آيا مشمول وجوهات شرعى از قبيل سهم سادات و سهم امام عليهالسلام مىشود يا خير؟
(414)
پاسخ : اخذ اين هديه به نحو مذكور اشكال ندارد و اگر آن را در بين سال به مصرف مؤونه برساند و يا مقدار آن خيلى زياد نباشد، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 205 : آيا مبالغى كه در عروسىها به عنوان هديه جمع مىشود، متعلّق خمس است يا خير؟
پاسخ : اگر هديه، قابل توجه و خيلى زياد نباشد، خمس آن واجب نيست، اگرچه احتياط مستحب اين است كه اگر از مؤونه سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.
سؤال 206 : شخصى دو باب منزل مسكونى دارد و يكى از آنها مورد نياز خودش است. اگر منزلى را كه به آن احتياج ندارد، به همسرش هديه كند، خمس آن واجب است يا خير؟
پاسخ : چنانچه سال بر آن نگذشته باشد و اين بخشش مطابق شأن آنها باشد، دادن خمس بر مرد واجب نيست؛ ولى بر زن با وجود ساير شرايط خمس واجب مىشود.
سؤال 207 : هديهاى دريافت كردهايم و پس از دريافت، قيمت آن بالا رفته است. آيا ترقى قيمت آن خمس دارد؟
پاسخ : اگر هديه را سرمايه خود قرار داده باشيد و ارتفاع قيمت آن واقعى باشد، نه به جهت تورّم، در سر سال خمسى، خمس زيادى قيمت آن را بپردازيد و اگر آن را سرمايه قرار ندادهايد و بالا رفتن قيمت آن هم واقعى است، پس از فروش، چنانچه در مؤونه سال مصرف نشود، خمس زيادى قيمت را بدهيد.
سؤال 208 : كسى كه در طول سال چند هديه دريافت مىكند كه مقدار هر يك از آنها زياد نيست، ولى در آخر سال اگر هديهها را روى هم بگذارد، مقدار زيادى خواهد شد،
(415)
آيا بايد خمس آنها را بدهد؟
پاسخ : در فرض سؤال، دادن خمس واجب نيست.
سؤال 209 : آيا پذيرفتن هديه از كسى كه يقين داريم خمس اموالش را نمىپردازد، جايز است؟ در صورت جواز، پرداخت خمسش واجب است يا نه؟
پاسخ : جايز است و در صورتى كه به عين مال هديه داده شده خمس تعلّق گرفته باشد، دادن خمس آن بر عهده هديه دهنده است و چيزى بر عهده هديه گيرنده نيست.
سؤال 210 : اگر بدانيم در عين مال هديه داده شده، خمس واجب است، دادن خمس بر عهده كيست؟
پاسخ : بر عهده هديه دهنده است.
سؤال 211 : اگر چيزى در آخر سال خمسى باقى مانده باشد كه نمىدانيم هديهاى است كه خمس ندارد يا سود كسب است كه متعلّق خمس است، چه بايد بكنيم؟
پاسخ : مواردى كه تعلّق خمس به آن مشكوك است، پرداخت خمسش لازم نيست، گرچه دادن خمس مطابق با احتياط مستحب است.
سؤال 212 : آيا حكم خمس هبه معوّضه با هبه غير معوّضه يكى است؟
پاسخ : در هبه معوّضه، چون هبه در مقابل هبه است، هر كدام از هبهها همان حكم خمس هبه غير معوّضه را دارد.
دادن هديه
سؤال 213 : كسى كه قبل از سال خمسى خود به سفر مىرود و هدايايى براى فاميل و آشنايان تهيه مىكند و بعد از سال خمسى به آنها مىدهد، آيا خمس اين هدايا را بايد بپردازد؟
پاسخ : در فرض سؤال، اگر فاصله بين خريد هدايا و دادن آنها به مقدار
(416)
متعارف باشد، خمس ندارد.
سؤال 214 : پدرى كه دو خانه مسكونى دارد و به يكى از آنها نيازمند است، اگر خانه ديگر را به پسر خود كه در آستانه ازدواج است، هديه كند، آيا خمس به آنها تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر بر خانهاى كه پدر به آن نياز ندارد، سال نگذشته باشد و هديه دادن خانه در حدّ شأن پدر باشد و در سال ازدواج و نياز به مسكن، پسر نتواند مسكن مورد نياز خود را تهيه كند، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 215 : اگر كسى هديهاى بدهد يا مخارجى كند كه مطابق شأن و منزلت او باشد، اين گونه مخارج، خمس ندارد و جزء مؤونه شخصى حساب مىشود. سؤال اين است كه ملاك در تشخيص شأن افراد چيست؟
پاسخ : معيار در تشخيص شأن افراد، عرف است، مثل اين كه اگر انسان هديهاى داد، عرف، او را به جهت دادن اين هديه سرزنش نكند.
سؤال 216 : مردى زنى را براى خود عقد مىكند و پس از مدتى او را طلاق مىدهد و طلا و هدايايى كه به او داده است، پس مىگيرد. با توجه به اين كه طلا و هدايا را در سال قبل خريدارى كرده است، آيا به آنها خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر مال را به زن بخشيده، احتياطا پس گرفتن آنها جايز نيست؛ ولى اگر از طرف زن پس داده شود، چنانچه در مؤونه سال مصرف نكند، خمس دارد.
طلب
سؤال 217 : پولى از كسى طلب داريم و قرار بوده آن را امسال به ما پس بدهد؛ ولى پول را اصلاً پس نمىدهد يا پس از گذشتن سال خمسى و بر خلاف وعده معيّن شده پس مىدهد. آيا خمس اين پول بر قرض دهنده واجب است؟
پاسخ : اگر بدهكار، پول شما را اصلاً پس نمىدهد، در حكم تلف شدن است و
(417)
چنانچه پول شما را ،ولو با مطالبه كردن، تا سر سال خمسى پس نمىدهد، ولى بعد از سال خمسى پس مىدهد، در سر سال، خمس آن واجب نيست؛ اما بعد از سال خمسى، وقتى كه پول به دست شما رسيد، به شرط اين كه در زمان وصول، نياز فورى براى مصرف نمودن در مؤونه نداشته باشيد، بايد خمس آن را فورا بدهيد.
سؤال 218 : به كسى پولى را قرض دادهايم و در سال بعد آن را پس مىگيريم. اين پول جزء درآمد امسال ما محسوب مىشود يا درآمد سال بعد؟
پاسخ : از درآمد سالى كه در آن سال قرض دادهايد، حساب مىشود و چنانچه در سر سال، قابل وصول نباشد، به محض وصول كردن، اگر مورد نياز فورى براى مؤونه نباشد، بايد خمس آن را پرداخت كنيد.
سؤال 219 : خانمى كه طلا و زينت آلات خود را فروخته و به ديگرى قرض داده و شرط كرده كه بعدا به همان وزن، طلا و زينت آلات براى او خريدارى شود، آيا خمس متوجه او شده است يا خير؟
پاسخ : صورت فرض شده در سؤال، ربا و حرام است؛ ولى اگر عين طلاها و جواهرات را بدهد و بگويد كه سال آينده به همان وزن، طلا و جواهرات به او بدهد، اشكال ندارد و چنانچه بعد از پس گرفتن، به عنوان مؤونه از آن استفاده كند، خمس به آن تعلّق نمىگيرد.
سؤال 220 : مغازه دارى كه حساب سال او رسيده و مقدارى پول در دست اوست و مقدارى هم طلب دارد، چگونه بايد خمس خود را حساب كند؟
پاسخ : پول نقد، جزء درآمد سال است و طلب نيز اگر به طورى است كه با مطالبه دريافت مىگردد و مانند نقد به حساب مىآيد، بايد جزء درآمد سال حساب شود و خمس آن پرداخت گردد.
(418)
سپرده
سؤال 221 : پولى را به مدت پنج سال يا كمتر و يا بيشتر در بانك مىگذارند و هر ماهه مبلغى را از بانك دريافت مىكنند. خواهشمندم حكم آن را بيان فرماييد.
پاسخ : گرفتن مبلغ زايد، چنانچه تحت عنوان يكى از عقود صحيح شرعى باشد، اشكال ندارد و اگر مبلغى را كه ماهانه از بانك مىگيرد، در مخارج زندگىاش صرف كند، اصل پولى كه در بانك گذاشته خمس ندارد، وگرنه بايد خمس آن را بپردازد.
سؤال 222 : كسانى كه بايد پولى را به طور سپرده واريز كنند تا بعدا به آنها جنسى، مانند اتومبيل يا موبايل تحويل دهند و قبل از تحويل جنس، سال خمسى آنها برسد، آيا بايد خمس سپرده خود را بدهند؟
پاسخ : اگر معامله به اين صورت باشد كه مشترى جنسى را مىخرد و پول آن را پرداخت مىكند، ولى موعد تحويل كالا پس از فرا رسيدن سال خمسى اوست، چنانچه آن جنس يا كالا را جهت استفاده در مؤونه خريده باشد (مانند اين كه ماشين را خريده تا خود و خانوادهاش از آن استفاده كنند)، در اين صورت خمس ندارد و اگر براى مؤونه زندگى نخريده باشد، بايد سر سال خمسى، قيمت آن كالا را در بازار با شرايطى كه دارد (مانند تأخير در تحويل آن)، حساب كند و خمس آن را پرداخت نمايد و اگر معامله صورت نگرفته، بلكه پرداخت پول به جهت تعهّد فروشنده به فروش بعدى است، دهنده پول بايد خمس ارزش فيشى را كه در دست دارد، بپردازد.
پس انداز
سؤال 223 : كسى درآمد چند سال خود را پى در پى پس انداز مىكند تا موجودى نقدى او افزايش يابد و در آخر كار خمس موجودى را يكباره بپردازد، آيا اين كار جايز است؟
(419)
پاسخ : حساب درآمد هر سال را بايد همان سال حساب نمود، مگر اين كه حاكم شرع اذن در تأخير دهد.
سؤال 224 : شخصى براى تهيه خانه و مانند آن از مؤونه لازم زندگى، مجبور است درآمد چند سال خود را پس انداز كند. آيا با گذشت چند سال از اين پس انداز، خمس به آن تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : چنانچه نتواند مؤونه لازم زندگى را از درآمد يك سال تهيه نمايد و با پرداخت خمس پول پس انداز شده، تهيه مؤونه ممكن نشود و يا به تأخير بيفتد، به پولى كه پس انداز كرده، خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر با پرداخت خمس مشكلى براى او پيش نيايد، احتياط آن است كه خمس پول پس انداز شده را بپردازد.
سؤال 225 : آيا به حسابهاى قرض الحسنه در بانكها خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : با وجود شرايط، خمس به آن تعلّق مىگيرد.
سؤال 226 : كسانى كه در يك اداره دولتى كار مىكنند (مثل اين كه معلّم آموزش و پرورش، و يا كارمند اداره ديگرى هستند) و دولت از حقوق ماهانه آنها حدود ده درصد كم و پس انداز مىكند و بعد از اتمام خدمتشان (مثلاً 30 يا 40 سال بعد)، همه پولهاى پس انداز شده را يك جا به آنها مىدهد، آيا اين پولها خمس دارد يا نه؟
پاسخ : با وجود ساير شرايط، خمس به آنها تعلّق مىگيرد.
سؤال 227 : مردى كه مخارج خانه خود را به طور روزانه به زن پرداخت مىكند، ولى آن را به زن تمليك نمىكند و زن با صرفهجويى كردن، مقدارى از آن را تا آخر سال پس انداز مىنمايد، آيا لازم است خمس اين مبلغ داده شود؟ پرداخت آن بر عهده زن است يا مرد؟
پاسخ : در مورد سؤال، خمس واجب است و مرد بايد خمس را بپردازد.
(420)
وديعه مسكن
سؤال 228 : كسى از درآمد بين سال منزلى را رهن مىنمايد و سال به سال رهن همان خانه را تجديد مىكند و يا اين كه به خانه ديگرى منتقل مىشود و اين پول را دوباره به عنوان قرض الحسنه به صاحب خانه جديد مىدهد. آيا اين پول جزء مؤونه حساب مىشود يا خير؟ نماز و روزه و عبادت در اين منزل چگونه است؟
پاسخ : از مؤونه حساب مىشود و خمس ندارد و نماز و روزه و عبادت در آن منزل بىاشكال است.
سؤال 229 : آيا به مبغلى كه به عنوان وديعه مسكن در اختيار صاحب خانه قرار دارد، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به اين پول خمس تعلّق نمىگيرد؛ ولى اگر صاحب خانه با آن معامله يا كار ديگرى انجام دهد، به منافع آن اگر در مؤونه سال مصرف نشود، خمس تعلّق مىگيرد.
قرض و دَين
سؤال 230 : آيا به قرضى كه انسان گرفته، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به عين قرض و بدل آن، خمس تعلّق نمىگيرد.
سؤال 231 : كسى وامى گرفته است و در مدت چند سال، اقساط آن را مىپردازد. اگر بر پولِ وام گرفته شده سال بگذرد، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : به آن مقدار از پول كه اقساطش پرداخت شده و در مؤونه صرف نشده، و همچنين به بدل آن مقدار از پول، اگر در مؤونه مصرف نشده باشد، خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 232 : كسى كه از بانك وام گرفته تا خانه بسازد و پس از گذشتن سال، هنوز خانه نساخته است، آيا لازم است خمس وامى را كه در دست اوست، بپردازد؟
(421)
پاسخ : عين پول وام هر قدر بماند، خمس ندارد؛ ولى اگر مبلغى از وام را در بين سال از پولهاى ديگر ادا كرده و عين پول وام باقى است، چنانچه بدون وجود مانع از ساخت منزل، به زودى اقدام به ساخت منزل نكند و با پرداخت خمس دچار مشكل براى ساخت منزل نشود، بايد به اندازه مقدار ادا شده تخميس شود و بقيه پول وام كه در مقابل آن چيزى به بانك پرداخت نشده، خمس ندارد.
سؤال 233 : كسى كه جنسى را قبل از سال خمسى خود مىخرد و پول آن را پس از سال خمسى مىپردازد، آيا در پايان سال خمسى كه هنوز پول آن جنس را پرداخت نكرده، بايد خمس آن جنس را حساب كند؟
پاسخ : خير، لازم نيست؛ ولكن پس از پرداخت دَين در سالهاى بعد، به هر نسبت كه از دَين ادا شود، به همان نسبت از جنس مذكور، منفعت آن سال شمرده مىشود.
سؤال 234 : كسى كه بدهى اقساطى دارد و اقساط او چند سال طول مىكشد، آيا مىتواند همه بدهى را كه پرداخت بخشى از آن مربوط به امسال و پرداخت بقيه آن مربوط به سالهاى آينده است، از درآمد امسال پرداخت نمايد؟
پاسخ : مانعى ندارد و هر مقدار از اقساط را كه پرداخت نمايد، از مؤونه سال پرداخت محسوب مىشود.
سؤال 235 : فردى بدهكار است و براى پرداخت بدهى هم مهلتى معيّن نشده است و طلبكار گفته است كه هر وقت خواستى بدهى خود را بپرداز. اين شخص با اين كه توانايى پرداخت بدهى خود را داشته، پس از چند سال اقدام به پرداخت آن كرده است. آيا اين پرداخت از مخارج سالى كه بدهى خود را در آن داده محسوب مىشود؟ و آيا مشمول خمس مىگردد يا نه؟
پاسخ : در فرض سؤال، جزء مؤونه سال پرداخت بدهى است و خمس ندارد.
(422)
سؤال 236 : حكم خمس، در مورد معامله نسيهاى كه ثمن آن در سال بعد پرداخت مىشود، چيست؟
پاسخ : نسبت به خريدار، در هر سال به هر مقدار كه از ثمن را پرداخت كند، به همان نسبت از آن جنس، درآمد آن سال او شمرده مىشود؛ و نسبت به فروشنده، به مقدار قيمت نقدى جنس، از درآمد سال فروش حساب مىشود؛ اما مثل طلبى است كه بعدا به دست او مىرسد و اگر به خاطر نسيه فروختن، قيمت آن از قيمت نقدى بيشتر شده باشد، مقدار زيادى، از درآمد سال وصول محسوب مىگردد.
سؤال 237 : آذوقهاى كه با پول قرضى تهيه شده و قرض آن هنوز پرداخت نشده و در آخر سال، مقدارى از آن باقى مانده است، خمس دارد يا نه؟
پاسخ : خمس ندارد.
اجرتى كه در مقابل آن كارى انجام نشده است
سؤال 238 : كسى كه سال خمسى او فرا رسيده و فقط مقدارى پول بابت نماز و روزه استيجارى در دست اوست، آيا بايد خمس آنها را بدهد يا خير؟
پاسخ : در فرض سؤال، مقدار پولى كه نماز و روزه آن را هنوز به جا نياورده، خمس ندارد و مقدار پولى كه نماز و روزه آن را به جا آورده، اگر در مؤونه صرف نشده باشد، خمس دارد.
سؤال 239 : شخصى براى انجام كارى اجير شده و طبق قرار داد، پس از چند سال كه كار تمام شد، اجرتش را دريافت مىكند. آيا اجرت همه سالهاى قرار داد، متعلّق خمس است يا فقط خمس اجرت سال آخر برعهده اوست؟
پاسخ : در فرض سؤال، مقدارى از درآمد كه در مقابل كارى است كه در سالهاى قبل انجام شده، حكم طلب سالهاى قبل را دارد كه امسال وصول
(423)
شده است و اگر در نياز فورى مؤونه صرف نشد، بايد خمس آن به هنگام وصول پرداخت شود و آن مقدار از درآمد كه در مقابل كار امسال است، درآمد امسال محسوب مىشود؛ ولى اگر اجرت در مقابل كلّ كار پرداخت شده باشد و جزء جزء كار در نظر گرفته نشده باشد، به طورى كه اگر كار را نيمه تمام بگذارد، مستحقّ هيچ مقدار از اجرت نخواهد بود، در اين صورت تمام اجرت دريافتى، درآمد همان سالى است كه در آن سال آن را دريافت كرده است.
سؤال 240 : شخصى مبلغى پول از كسى گرفته تا براى او كارى انجام دهد و سال خمسى او فرا رسيده، در حالى كه مقدارى از پولها باقى مانده و هنوز در مقابل آن كار نكرده است، آيا به پول باقى مانده خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : به آن مقدار پولى كه دريافت كردهايد، ولى عمل آن در سالهاى آينده انجام مىگيرد، خمس تعلّق نمىگيرد.
كفن، قبر و مجلس ترحيم
سؤال 241 : شخصى خمس كفن خريدارى شده براى خود را پرداخت كرده است، آيا در صورت افزايش قيمت كفن، لازم است در سالهاى بعد، خمس مازاد قيمت را محاسبه كند؟
پاسخ : در فرض سؤال كه كفن را براى استفاده خودش خريده، نه براى تجارت و سود بردن، خمس ندارد، مگر اين كه كفن را بفروشد كه در اين صورت خمس افزايش قيمت را با وجود ساير شرايط بپردازد.
سؤال 242 : آيا كسى كه قبرى را مىخرد تا بعد از مُردن در آن دفن شود، بايد خمس آن را بپردازد؟
پاسخ : چنانچه به علت مريضى و امثال آن، احتمال عقلايى بدهد كه در همين سال فوت مىكند و قبرى در شأن خودش تهيه كند و در همان سال فوت نمايد
(424)
و در همان قبر نيز دفن شود، خمس آن قبر لازم نيست، وگرنه خمس دارد.
سؤال 243 : آيا لازم است قبرى كه خمسش پرداخت شده، در سالهاى بعد، خمس ترقى قيمت آن پرداخت شود؟
پاسخ : تا فروخته نشده، لازم نيست خمس آن پرداخت شود، مگر اين كه از اول به قصد تجارت و فروش آن را خريده باشد.
سؤال 244 : براى جلسات ترحيم، گاهى تاج گلهايى مىبرند كه خيلى گران قيمت است و پس از مدت كوتاهى از بين مىرود.
الف. آيا بردن چنين تاج گلهايى اسراف محسوب مىشود يا خير؟
ب. آيا خريد چنين تاج گلهايى جزء هزينه سال محسوب مىشود يا به آن خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خريد تاج گل در مراسم عزا، اگر معمول محل باشد، اشكال ندارد و از مؤونه حساب مىشود و خمس ندارد؛ ولى اگر خيلى گران قيمت و بيش از شأن خريدار و مجلس عزا باشد، مقدار زايد بر شأن، از مؤونه سال حساب نمىشود و بايد خمس مقدار زايد بر شأن را بدهد.
تركه، ارث و مال وصيت شده
سؤال 245 : شخصى داراى سال خمسى است. اگر در بين سال خمسى فوت كند، آيا ورثه او مىتوانند قبل از پرداخت خمس او، از تركه او در تجهيز و تكفين و ساير مخارج ميّت مصرف كنند؟
پاسخ : خرج كفن از اصل تركه برداشته مىشود و اگر ورثه به ذمّه بگيرند كه بعدا خمس تركه را بپردازند، مىتوانند ساير مخارج ميّت را نيز از تركه بردارند و بعد خمس را بپردازند، اگرچه بهتر اين است كه خمس را بدهند و سپس از تركه خرج كنند.
(425)
سؤال 246 : شخصى فوت كرده است و مقدارى دَين برعهده اوست و خمس هم بدهكار است و تركه او براى اداى هر دو كافى نيست. وظيفه ورّاث چيست؟
پاسخ : بايد تركه را به نسبت دَين و خمس تقسيم كنند.
سؤال 247 : ميّتى خمس بدهكار است و داراى وارث صغير است. آيا بايد خمس او پرداخت شود يا بايد صبر كرد تا وارث او كبير شود؟
پاسخ : اگر وارث صغير ولىّ داشته باشد، خمس را از اصلِ تركه با صلاحديد او بر مىدارند و مىپردازند و همچنين است اگر وصى نسبت به ديون ميّت وجود داشته باشد و يا قيّمى براى او تعيين شده باشد؛ و در صورتى كه هيچ كدام نباشند، با اذن حاكم شرعى خمس را بر مىدارند و بقيه تركه مال ورثه است.
سؤال 248 : زمين ارثى و مهريه زن، خمس دارد يا خير؟
پاسخ : ارث خمس ندارد. مهريه زن نيز خمس ندارد، مگر آن كه مقدار مهريه به قدرى زياد باشد كه بتواند بخشى از معيشت زن را اداره كند.
سؤال 249 : شخصى كه خمس اموالش را داده و در وسط سال فوت كرده است، آيا باز هم خمسى به اموال او تعلّق مىگيرد تا ورثه پرداخت كند يا خير؟
پاسخ : در فرض سؤال، منافعى كه بعد از دادن خمس تا زمان فوت كردن به دست او آمده است، بايد خمسش داده شود.
سؤال 250 : اگر كسى مقيّد به پرداخت خمس نباشد و بميرد، آيا به پول و املاك او خمس تعلّق مىگيرد؟ اگر خمس تعلّق مىگيرد، از چه چيز بايد پرداخت شود؟
پاسخ : در صورتى كه ورثه بدانند به اموال يا ذمّه ميّت خمس تعلّق گرفته است، بايد خمس آن را از اصلِ تركه ميّت جدا نمايند و بپردازند.
(426)
سؤال 251 : شخصى جنسى داشته و خمس به آن تعلّق گرفته و آن را پرداخت نكرده و از دنيا رفته است. اكنون كه وارث مىخواهد خمس آن را بدهد، آيا به قيمت روز بدهد يا به قيمت زمانى كه خمس آن واجب شده بود؟
پاسخ : وارث بايد خمس بالاترين قيمت را از سر سال خمسى (آخرين مهلتى كه مورّث بايد خمس جنس را حساب مىكرد و مىپرداخت) تا زمان پرداخت خمس بپردازد.
سؤال 252 : عينى كه متعلّق خمس است، ولى سال بر آن نگذشته و به ارث رسيده، آيا براى پرداخت خمس، بايد قيمت فعلى آن را حساب كرد يا قيمت زمان فوت مورّث را؟
پاسخ : چنانچه تأخير عرفى در پرداخت خمس نباشد، قيمت زمان فوت مورّث بايد ملاك محاسبه خمس قرار گيرد، وگرنه بايد خمس بالاترين قيمت از زمان فوت مورّث تا زمان پرداخت خمس داده شود.
سؤال 253 : شخصى در زمان حيات خود ملكى را خريده بود و اكنون براى ورثه معلوم نيست كه خمس آن را داده است يا نه. آيا ملك مذكور خمس دارد؟
پاسخ : در صورتى كه ملك مذكور، جزء مؤونه ميّت نبوده، بايد خمس آن پرداخت شود.
سؤال 254 : ميّتى خمس اموال خود را نداده است. خمس اين اموال، چگونه پرداخت مىشود؟
پاسخ : خمس بايد از اصلِ تركه داده شود و سپس بقيه اموال تقسيم گردد.
سؤال 255 : شخصى از دنيا رفته و بر ذمّه او خمس باقى مانده است؛ ولى اموال باقى مانده از او خمس ندارد. آيا ورثه بايد خمسى را كه بر ذمّه او بوده است، بپردازند؟
پاسخ : پرداخت خمس لازم است.
(427)
سؤال 256 : اگر ارث افزايش قيمت پيدا كند، زيادى قيمت آن خمس دارد يا نه؟ اگر اموال موروثه را با چيز ديگرى معاوضه كنيم و آن چيز ارتفاع قيمت پيدا كند، چه حكمى دارد؟
پاسخ : مالى كه به ارث رسيده، خمس ندارد و اگر آن را مؤونه زندگى خود قرار داده باشد، مثل اين كه با آن منزل مسكونى تهيه كرده باشد، افزايش قيمت آن هم خمس ندارد و اگر آن را سرمايه كسب قرار داده باشد و با آن به اندازه مؤونه زندگى خود به دست آورد، نه بيشتر، باز هم افزايش قيمت آن خمس ندارد؛ چون اين گونه سرمايه خودش جزء مؤونه زندگى محسوب مىشود و اگر با چيز ديگرى معاوضه شده باشد نيز همين حكم را دارد و اگر ارث را نه مؤونه قرار دهد و نه سرمايه و از افزايش قيمت آن يك سال بگذرد، در وقت فروش آن، خمس زيادى قيمت را بدهد.
سؤال 257 : بعد از فوت پدرم مبلغ چهار و نيم ميليون تومان به عنوان سهميه من از فروش خانه پدرى به دستم رسيد و مقدارى نيز قرض كردم و منزلى براى خود تهيه نمودم. اين نقل و انتقالات در مدت دو ماه انجام شد. آيا به مبلغ چهار و نيم ميليون تومان ارث پدرى، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خمس به آن تعلّق نمىگيرد، مگر اين كه يقين داشته باشيد كه خانه پدرى متعلّق خمس قرار گرفته و ندانيد خمس آن پرداخت شده است يا نه كه در اين صورت بايد خمس آن را به نسبت سهم الارث خود پرداخت نماييد.
سؤال 258 : اگر تركه ميّت از اموال حلال و حرام تشكيل شده باشد، ورثه چه تكليفى دارند؟
پاسخ : اگر صاحب مال حرام و مقدار آن معلوم نيست، واجب است خمس همه مال مخلوط به حرام را بدهند و اگر مىدانند كه اموال حلال او نيز متعلّق خمس بوده و خمس آن پرداخت نشده است، لازم است نسبت به بقيه مال
(428)
(چهار پنجم باقى مانده)، هر چه قدر را كه يقين دارند مال حلال است، خمسش را بدهند.
سؤال 259 : اگر وارث شك داشته باشد كه تركه ميّت با مال حرام مخلوط شده است، آيا لازم است خمس آن را بپردازد؟
پاسخ : لازم نيست خمس بپردازد.
سؤال 260 : زنى كه شوهرش فوت كرده و مىداند كه شوهرش خمس اموالش را نداده و خوف اين را دارد كه فرزندانش خمس را پرداخت نكنند، آيا بدون اجازه آنها مىتواند خمس را پرداخت كند يا خير؟
پاسخ : اگر زن مىداند كه شوهرش خمس بدهكار است و مىداند كه ورثه، خمس را نمىدهند، در اين صورت با اذن حاكم شرعى، خمس را از آن مالى كه زير دست و در تصرّف اوست، بپردازد، مگر آن كه براى وى حرجى ايجاد شود.
سؤال 261 : فردى يك شركت تجارتى با شراكت دوستش تأسيس مىكند كه هر كدام صاحب نصف سرمايه شركت هستند. بعد از چند سال، يكى از دو شريك فوت مىكند و نصف سرمايه شركت به ورثه او منتقل مىشود و سپس اين شركت، تبديل به شركت سهامى مىشود و بعضى از ورثه مىخواهند كه سهم الارث آنها به صورت سهام در شركت باقى بماند تا از آن سود ببرند. با توجه به اين كه سهم الارث خود را در تجارت به كار انداختهاند، آيا بايد خمس آن و خمس سودى را كه به دست مىآورند بدهند يا نه؟
پاسخ : اگر مالك اول (ميّت) خمس سرمايهاش را پرداخت كرده، خمس اصلِ سرمايه واجب نيست؛ ولى هر مقدار از افزايش قيمت واقعى سهام و سود آنها كه در مؤونه سال مصرف نشود، بايد خمسش پرداخت شود.
سؤال 262 : اگر شخصى از دنيا برود، آيا بعضى از فرزندان آن شخص مىتوانند
(429)
بدون اجازه ورّاث ديگر، پول آن شخص را بردارند و بابت خمس بپردازند؟
پاسخ : نمىتوانند و بايد با توافق ورّاث ديگر اين كار را انجام دهند و اگر بقيه توافق نمىكنند، هر كس در پرداخت خمس، نسبت به سهم خود اقدام نمايد؛ ولى اگر بعضى از ورّاث بدانند كه ورثه ديگر خمس سهم خود را نمىدهند، در اين صورت با اجازه حاكم شرعى مىتوانند به اين كار اقدام نمايند.
سؤال 263 : آيا مالى كه به وسيله وصيت به انسان مىرسد، حكم ارث را دارد يا حكمش جداست؟
پاسخ : حكم ارث را ندارد؛ بلكه اگر مقدار آن به حدّى باشد كه بتواند با آن بخشى از معيشت خود را اداره كند، بايد خمس آن را بپردازد، وگرنه خمس ندارد.
سؤال 264 : شخصى وصيت كرده كه بعد از مرگش، خمس اموال او پرداخت شود. تعدادى از ورثه او بر اين باورند كه او قبل از مرگش، خمس اموالش را پرداخته است و تعداد ديگر بر خلاف اين را مىگويند. اكنون وظيفه شرعى ورثه چيست؟
پاسخ : ورثهاى كه عقيده دارند ميّت خمس خود را پس از وصيت كردن پرداخته است، نسبت به سهم خود وظيفهاى ندارند؛ ولى بقيه ورثه بايد براى پرداخت خمس، نسبت سهم خودشان اقدام كنند.
سؤال 265 : كسى در وصيت نامهاش نوشته كه خمس اموالم را ندادهام و آن را بپردازيد و همچنين ثلث اموالش را براى خودش وصيت نموده تا صرف عبادات از طرف او شود. در اين صورت، خمس اموال را بايد از اصلِ مال او حساب كرد و برداشت نمود يا از ثلث مال؟
پاسخ : در اين فرض، بايد خمس را از اصلِ تركه خارج كنند و پس از آن، ثلث باقى مانده را در مواردى كه ميّت وصيت نموده، مصرف نمايند.
(430)
سؤال 266 : آيا بايد مال مشخّصى را كه ميّت به عنوان ثلث اموالش وصيت كرده تا برايش مصرف شود، تخميس كرد؟
پاسخ : اگر به اموال ميّت خمس، زكات و يا دَينى تعلّق گرفته است، ابتدا بايد آنها را از اصل تركه بردارند و سپس چنانچه قيمت مالى كه به آن وصيت شده، كمتر يا مساوى با ثلث باقى مانده اموال باشد، آن را در مورد وصيت ميّت به مصرف برسانند و در صورتى كه قيمت آن مال از ثلث باقى مانده اموال بيشتر باشد، نفوذ وصيت در مقدار بيشتر، موقوف به اذن ورثه است.
سؤال 267 : اگر پدرى به فرزندش بگويد كه بعد از من برايم از پول خودت اجير بگير تا برايم نماز استيجارى بخواند، آيا اجرت اين نمازها جزء مؤونه محسوب مىشود يا بايد خمس اجرت نمازها محاسبه شود؟
پاسخ : در فرض مذكور، خمس ندارد.
مالِ نذر شده
سؤال 268 : كسى كه نذر كرده، مثلاً پنج درصد از درآمد خود را براى رفتن به زيارت ائمه معصومين عليهمالسلام كنار بگذارد، آيا در سر سال، بايد خمس آن را بدهد؟
پاسخ : در مفروض سؤال، اگر قبل از رفتن به زيارت، سال خمسى او فرا برسد، بايد ابتدا خمس اموال خود را پرداخت نمايد و سپس پنج درصد از باقى مانده درآمد خود را صرف رفتن به زيارت نمايد.
سؤال 269 : كسى كه مبلغ معيّنى را ماهانه نذر حضرت سيد الشهداء و حضرت ابوالفضل عليهماالسلام نموده و آن را كنار گذاشته و در سر سال، مقدارى از آن باقى مانده است، آيا بايد خمس آن را بدهد؟
پاسخ : در فرض مذكور، چنانچه غرض از نذر، تمليك بوده و با كنار گذاشتن، آن را تعيين كرده، باقى مانده مذكور خمس ندارد و بايد صرف در نذر شود.
(431)
وجوه شرعى دريافت شده
سؤال 270 : خمسى كه سادات مىگيرند، در صورتى كه از مخارج سال آنها اضافه بيايد، خمس دارد يا نه؟
پاسخ : نبايد اضافه بگيرند و اگر اضافه آمد، بايد با اجازه مجتهد جامع الشرائط مصرف شود.
سؤال 271 : اگر به فردى از باب ردّ مظالم يا كفّاره يا خمس و يا زكات چيزى بدهند و از خرج سال او زياد بيايد، آيا لازم است خمس زيادى را پرداخت كند يا خير؟
پاسخ : در موارد مذكور، اگر به عنوان فقر به او داده شده، نبايد مخارج بيش از يك سال خود را بگيرد و در مازاد آن بايد از مجتهد اجازه بگيرد؛ ولى اگر منافعى از آن وجوه شرعى حاصل شود و در مؤونه مصرف نشود، خمس دارد.
سؤال 272 : اگر كسى صدقه مستحبّى دريافت كند و از مخارج سالش زياد بيايد، آيا حكم خمس آن، مانند حكم خمس هديهاى است كه انسان دريافت مىكند؟
پاسخ : حكمشان يكى است.
سؤال 273 : آيا به شهريه طلاب كه در اول هر ماه به آنها پرداخت مىشود، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خير.
سؤال 274 : كسى كه سهم امام عليهالسلام دريافت كرده و با آن چيزى خريده و يك سال از آن گذشته است، در صورتى كه آن چيز جزء مؤونه زندگى او محسوب نشود، خمسش واجب است يا خير؟
پاسخ : اگر كسى وجوه شرعى را از باب فقر بگيرد، نمىتواند آن را در غير مؤونه سال خود مصرف نمايد و براى مصرف در غير مؤونه بايد از مجتهد
(432)
جامع الشرائط اذن يا اجازه بگيرد و اگر وجوه شرعى را در مقابل كار خود و اجرت عملش دريافت مىكند، حكم ساير اجرتها را دارد و اگر با عنوان صحيح ديگرى غير از فقر و يا اجرت كار، مثل تبليغ و ترويج احكام و معارف دينى بگيرد، مازاد از مخارج سال آن خمس ندارد.
سؤال 275 : آيا كسى كه مقدارى درآمد دارد و از سهم مبارك امام عليهالسلام هم استفاده مىكند، اگر در آخر سال، چيزى برايش باقى ماند، لازم است خمسش را بدهد؟
پاسخ : اگر به جهت فقر، سهم امام عليهالسلام را مىگيرد، با توجه به درآمد خودش، فقط مقدارى مىتواند وجوهات بگيرد كه از مؤونه سال او اضافه نيايد و اگر نمىداند كه مال باقى مانده از كدام مال است، لازم نيست خمس بدهد.
اموال هيئتها، صندوقها و انجمنهاى خيريه
سؤال 276 : آيا اموال هيئتهاى عزادارى و امثال آن از امور خيريه عمومى، شامل خمس مىشود؟
پاسخ : در اموال مذكور، خمس واجب نيست.
سؤال 277 : صندوق قرض الحسنهاى است كه افراد عضو آن مىشوند و در آن پول مىگذارند و به نوبت به اعضاى متقاضى، وام بدون بهره داده مىشود. آيا لازم است اعضاى صندوق، خمس پول خود را كه در صندوق گذاشتهاند، بدهند؟
پاسخ : اگر طورى است كه اختيار پول هر كسى به دست خودش است، به طورى كه هر وقت خواست، مىتواند پولش را برداشت كند، بايد خمس پول خود را بپردازد و اگر اين طور نباشد، تا وقتى پولشان به دستشان نرسيده، لازم نيست خمس آن را بدهند.
سؤال 278 : صندوق خيريهاى كه پولهاى افراد خيّر در آن جمع شده و بر آن پولها سال گذشته است، از نظر خمس، چه حكمى دارد؟
(433)
پاسخ : اگر صاحبان پولها، آن پولها را به صندوق خيريه تمليك كردهاند، خمس ندارد؛ ولى اگر تمليك نكردهاند و پولها را به طور امانت در صندوق خيريّه گذاشتهاند و هر وقت خواستند مىتوانند پولهايشان را بردارند، در اين صورت پولها در سر سال خمس دارد و صاحبان پولها بايد خمس آنها را بپردازند؛ ولى اگر نمىتوانند هر وقت كه خواستند پولشان را برداشت كنند، تا وقتى پول به دستشان نرسيده، پرداخت خمس آن واجب نيست.
سؤال 279 : در بعضى از مؤسسات و ادارات، مبلغ مختصرى از حقوق كاركنان، تحت عنوان «رفاه» يا عنوان ديگر برداشته مىشود و اين مبلغ براى آنها در صندوقى پس انداز مىشود و از محلّ اين صندوق، خدمات رفاهى (مانند خريد لوازم زندگى يا پرداخت وام) براى كاركنان صورت مىگيرد. البته هر يك از كاركنان كه بخواهند، مىتوانند مبلغ پس انداز شده را پس بگيرند و از صندوق رفاه خارج شوند كه معمولاً به جهت محروم شدن از خدمات، اين كار را نمىكنند. آيا به اين پول پس انداز شده، با توجه به اين كه در دست كاركنان نيست، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : چنانچه مبلغ مذكور، را در طول سال در مؤونه مصرف نكنند، خمس آن را بايد بپردازند.
ماليات حكومتى
سؤال 280 : آيا لازم است خمس مالياتى كه دولت از افراد دريافت مىكند، از طرف ماليات دهنده پرداخت شود؟
پاسخ : ماليات پرداخت شده، جزء مؤونه است و خمس ندارد.
سؤال 281 : در شركتى كار مىكنم كه هر ماه بين هشت تا ده هزار تومان به عنوان ماليات از حقوق ما كسر مىكنند. آيا مىتوانيم اين پول را از خمس خودمان حساب كنيم؟
پاسخ : ماليات حكومتى، به جاى خمس كفايت نمىكند.
(434)
سؤال 282 : با توجه به اين كه اين جانب وجوهات شرعى، مثل خمس را پرداخت مىكنم، آيا شرعا مىتوانم از پرداخت ماليات خوددارى نمايم؟
پاسخ : چنانچه بر حسب مقرّرات ملزم به پرداخت ماليات شده باشيد، لازم است آن را بپردازيد.
پولى كه به بيمه داده يا از بيمه گرفته مىشود
سؤال 283 : مبلغى را كه شركتها و يا ادارات از حقوق كاركنان خود به عنوان حقّ بيمه كسر مىكنند و به شركت بيمه مىپردازند تا در مقابل آن، شركت بيمه متعهّد انجام خدماتى براى كاركنان شود، آيا لازم است تخميس شود يا جزء مخارج محسوب مىشود و خمس آن واجب نيست؟
پاسخ : مبلغ مذكور كه به شركت بيمه تمليك مىشود، جزء مخارج است و خمس ندارد.
سؤال 284 : اخيرا نوعى خاص از بيمه، تحت عنوان «بيمه عمر و پس انداز» طراحى شده كه بر اساس آن، بيمهگزاران مىتوانند با پرداختهاى مستمرّ ماهانه، علاوه بر برخوردارى از پوششهاى بيمه عمر، براى رفع نيازهاى آينده خود، نظير تهيه جهيزيه، هزينه تحصيلى فرزندان و... سرمايه لازم را نيز فراهم آورند. خواهشمند است حكم خمس سرمايه اين نوع بيمه (بيمه عمر و پس انداز) را بيان نماييد؟
پاسخ : پرداختىهاى ماهانه يا سالانه كه از طرف بيمهگزار به قصد تمليك به شركت بيمه داده مىشود كه طبق قرار داد عمل كند، جزء مخارج بيمهگزار است و خمس ندارد و مبالغى كه از طرف شركت بيمه به بيمهگزار پرداخت مىشود، جزء درآمد آن سال حساب مىشود.
سؤال 285 : آيا به پولى كه به عنوان بيمه عمر از طرف شركت بيمه به ورّاث پرداخت مىشود، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
(435)
پاسخ : با وجود ساير شرايط، خمس تعلّق مىگيرد.
سؤال 286 : شخصى در محلّ كار خود دچار حادثه شده و از طرف شركت بيمه مبلغى به او پرداخت شده است. آيا بايد خمس اين مبلغ را بپردازد؟ اگر در بين سال، آن را مصرف كند، چه حكمى دارد؟
پاسخ : اگر مبلغى را كه شركت بيمه پرداخت مىكند، به اندازه خسارت وارد شده باشد، خمس ندارد؛ ولى اگر بيش از مقدار خسارت باشد، در زيادى آن حكم هبه و هديه را دارد.
ديه
سؤال 287 : پولى كه انسان به عنوان ديه يا ارش الجنايه دريافت مىكند، آيا خمس دارد؟
پاسخ : ديه و ارش الجنايه، خمس ندارند.
امور ديگر مربوط به خمس
شك در تعلّق و پرداخت خمس
سؤال 288 : آيا با شك به تعلّق خمس، پرداخت خمس واجب مىشود يا خير؟
پاسخ : اگر در احكام خمس شك دارد، به رساله عمليه يا كسى كه مسائل را مىداند، مراجعه نمايد و اگر در موضوع، شك دارد، فحص واجب نيست، مگر اين كه به جهت عدم رسيدگى به حساب سال خود، اين شك به وجود آمده باشد كه در اين صورت رسيدگى به حساب سال لازم است.
سؤال 289 : آيا خمس پولى را كه نمىدانيم خمس آن را دادهايم يا خير، بايد بپردازيم؟
(436)
پاسخ : اگر مىدانيد كه قبلاً خمس به آن تعلّق گرفته و شك داريد كه خمس آن را دادهايد يا نه، خمس آن را پرداخت نماييد.
سؤال 290 : مدت دو سال است كه خمس ندادهام و مىدانم كه بر بعضى از اموالم سال گذشته است؛ ولى نمىدانم كه كدام يك از اموال است. چگونه خمس خود را حساب كنم؟
پاسخ : احتياطا بايد در مورد اموالى كه جزء مؤونه شما نيست و احتمال گذشتن سال بر آنها را مىدهيد، با مراجعه حضورى مصالحه نماييد.
سال خمسى و زمان محاسبه خمس
سؤال 291 : كسى كه درآمدش به اندازه مخارجش نيست، آيا لازم است سال خمسى براى خود تعيين كند؟
پاسخ : تعيين سال خمسى براى شخص مذكور لازم نيست. البته اگر كسى بر خودش سخت بگيرد و درآمدش را در مؤونه صرف نكند و سال بر آن بگذرد، بايد خمسش را بپردازد.
سؤال 292 : آيا در سال خمسى، تبديل سال شمسى به قمرى يا به عكس آن جايز است يا خير؟
پاسخ : اشكال ندارد.
سؤال 293 : تعيين ابتداى سال براى پرداخت خمس چگونه است؟
پاسخ : تعيين روزى از ماه معيّنى در سال براى حساب درآمد، در اختيار خود انسان است و هر روزى را تعيين كند، اشكال ندارد، مگر اين كه زمان به دست آمدن سود معلوم باشد كه در اين صورت همان روز را ابتداى سال خمسى خود قرار دهد.
(437)
سؤال 294 : آيا تعيين ابتداى سال خمسى به دست خود ماست؟ و كسى كه ابتداى شروع به كار و كسب و درآمد خود را نمىداند، چه بايد بكند؟
پاسخ : ابتداى سال، از وقت به دست آوردن منافع محسوب مىشود. در مثل تجارت و كسب كه فوايد آن به تدريج حاصل مىشود، بايد زمان به دست آوردن اولين منفعت، ابتداى سال خمسى قرار داده شود و نيز مىتواند در بين سال كه مشغول كسب شده، فوايد خود را تخميس نمايد و در سال بعد، پس از گذشتن يك سال تمام از خمس دادن اول، فوايد يك ساله خود را تخميس كند. در مثل كارمندان و ديگر حقوق بگيران، زمان گرفتن اولين حقوق، اول سال خمسى محسوب مىشود و در مثل زراعت و امثال آن كه فوايدش دفعى است، مبدأ سال خمسى، موقع حصول فايده است و چنانچه مبدأ كسب و به دست آوردن منفعت را ندانند، به قدر متيقّن عمل نمايند.
سؤال 295 : آيا مىتوان سال خمسى را تغيير داد؟
پاسخ : مىتوان سال خمسى را تغيير داد؛ ولى اگر مستلزم گذشت بيش از يك سال از درآمد خاصّى باشد، خمس آن را بايد جداگانه حساب كرد.
سؤال 296 : كسى داراى سال خمسى بوده و چند سال به جهت اين كه قرضش بسيار بيشتر از اضافه درآمد در سر سال بوده، گمان مىكرده كه وظيفهاى براى خمس دادن ندارد. آيا اكنون وظيفهاى دارد يا خير؟ و سال خمسى او تغيير كرده يا نه؟
پاسخ : اكنون وظيفه چنين شخصى رسيدگى به حساب خودش است كه مىتواند اين كار را با مراجعه به فرد آگاه به مسائل شرعى انجام دهد و اگر بعد از رسيدگى معلوم شد كه خمس بدهكار است، بايد آن را بپردازد؛ ولى با ندادن خمس، مبدأ سال خمسى به خودى خود عوض نمىشود، هر چند مىتواند اكنون به حساب خود رسيدگى كند و آن را سر سال خمسى جديد خود قرار دهد.
(438)
سؤال 297 : هنگام سر رسيد سال خمسى، آيا هر چيز اضافى در منزل (اعم از خوراكى، پوشاكى، شويندهها و...) را بايد حساب كرد يا خمس به موارد خاصّى تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : در فرض سؤال، خمس چيزهايى كه در طول سال مصرف نشدهاند، بايد پرداخت شود.
سؤال 298 : آيا ملاك در وجوب خمس ارباح مكاسب، رسيدن سال خمسى است يا گذشتن يك سال از سود مشخصى كه مثلاً در يك معامله عايد او شده است؟
پاسخ : مكلّف مىتواند براى هر درآمد خود يك سال قرار دهد و قرار دادن يك سال خمسى براى تمام درآمدها، براى تسهيل در محاسبه خمس است.
سؤال 299 : پولى به مدت هشت ماه در دست مكلّفى بوده و پس از گذشت هشت ماه با آن جنسى خريده است. آيا پس از گذشت يك سال از خريدن جنس، خمس آن واجب مىشود يا پس از گذشتن چهار ماه كه با اضافه كردن هشت ماه قبلى، يك سال تمام مىشود؟
پاسخ : يك سال پس از به دست آوردن پول، اگر در مؤونه مصرف نشود، خمس آن واجب است، ولو اين كه به جنس ديگرى تبديل شده باشد.
سؤال 300 : آيا غير از محاسبه خمس در پايان سال خمسى، مىتوان مثلاً خمس را در پايان هر روز يا هر ماه و يا پس از هر معامله يا پس از چند معامله حساب كرد يا خير؟ در صورت جايز بودن، آيا سال خمسى از بين مىرود يا بايد در پايان سال خمسى، دوباره به حساب خمس رسيدگى كرد؟
پاسخ : حساب كردن و پرداخت نمودن خمس منافع، در بين سال و يا هر ماه و يا هر روز و يا بعد از هر معامله و يا بعد از چند معامله جايز است و تأخير انداختن خمس منافع، تا آخر سال نيز اشكالى ندارد و اگر در بين سال خمسى، خمس همه منافع را داده، ديگر در آخر سال خمسى، دادن خمس منافعى كه
(439)
خمس آنها را در بين سال پرداخت كرده، لازم نيست؛ ولى اگر خمس بعضى از منافع را نداده باشد، در سر سال خمسى، بايد خمس آنها را بپردازد.
خمس را به چه كسى تحويل بدهيم؟
سؤال 301 : شخصى با يك مرجع، حساب سال نموده و رقمى معادل پنجاه ميليون تومان بدهكار است و قبل از پرداخت، آن مرجع به رحمت خدا رفته است. سپس از مجتهد حىّ فاقد رساله (فقط در مسأله بقا بر ميّت) تقليد نموده است. آيا مىتواند وجوهى را كه به آن مرجع بدهكار بوده، به اين مجتهد حى بپردازد يا بايد به اعلم از احيا پرداخت نمايد و اگر به همان مجتهد حىّ بدون رساله تسليم نمايد، برىء الذمّه مىشود يا خير؟
پاسخ : به مجتهد اعلم مراجعه نمايد.
سؤال 302 : آيا انسان با پرداخت خمس به مرجع تقليد خودش برىء الذمّه مىشود يا اين كه بايد آن را به ولىّ امر مسلمين پرداخت كند؟
پاسخ : هر كس بايد وجوه شرعى خود را به مرجع تقليد خود يا مجتهد جامع الشرائط ديگرى كه نظرش در مورد مصرف آنها مانند مرجع تقليد خودش است، بدهد.
سؤال 303 : آيا پرداخت خمس به ولى فقيه از طرف مقلّدان مجتهد ديگر جايز است؟
پاسخ : به نظر اين جانب مقلّدان دو مرجع واجد شرايط كه نظرشان در مصرف خمس يكى باشد، مىتوانند خمس را به هر يك از اين دو مرجع بدهند.
سؤال 304 : كسى كه در بين فتواى چند مرجع تقليد احتياط مىكند، وجوهاتش را بايد به كدام مرجع بپردازد؟
پاسخ : اگر فتواى آنها در مورد مصرف وجوهات يكسان است، مىتواند وجوهات خود را به هر يك از آنها و يا مجتهد جامع الشرائط ديگرى كه
(440)
فتواى او در مورد مصرف، با آنها مطابق است، بپردازد؛ ولى اگر فتواى آنها در مورد مصرف متفاوت است، وجوهات خود را به مرجع اعلم و يا مرجع ديگرى كه فتواى او در مورد مصرف، با فتواى مرجع اعلم يكسان است، بدهد و اگر مجتهدين مساوى باشند، مىتواند به هر يك از آنها پرداخت كند.
سؤال 305 : آيا جايز است خمس را به كسى كه از طرف مرجع تقليد ما وكيل در گرفتن خمس نيست، بدهيم تا او به دست مرجع تقليد يا وكيل او برساند؟
پاسخ : اگر اطمينان داريد كه پول را به مرجع تقليد و يا وكيل او مىرساند، اشكالى ندارد؛ ولى اگر به دست مرجع تقليد و يا وكيل او نرسد و يا در موردش مصرف نگردد، برىء الذمّه نمىشويد.
سؤال 306 : آيا روحانيونى كه وجوه شرعى مردم را دريافت مىكنند، مىتوانند آن را به غير مرجع تقليدِ پرداخت كنندگان تحويل دهند؟
پاسخ : اگر نظر مجتهد ديگر در مصرف وجوه شرعى با نظر مرجع تقليدِ پرداخت كننده وجوه يكى باشد، مانعى ندارد؛ ولى اگر نظر آنها در مصرف وجوه شرعى متفاوت باشد، نمىتوانند وجوه شرعى را به مجتهد ديگر بپردازند و اگر دهنده وجوه، به شخص معيّنى نظر داشته باشد، نمىشود آن را به ديگرى داد.
وظيفه كسى كه تاكنون خمس نداده
سؤال 307 : اين جانب با دو برادر ديگرم كار مىكرديم و در آخر هفته، حقوقمان را به پدرمان كه درآمدى نداشت، مىداديم و زندگى ما به طور مشترك اداره مىشد. اين رويه تا چند سال بعد از ازدواج من و برادرم نيز ادامه داشت و بنده دخل و تصرّفى در امور زندگىمان به تنهايى نداشتم. تكليف بنده كه احكام خمس را نمىدانستم، نسبت به آن ايّام و درآمدهايم چيست؟
(441)
پاسخ : اگر پولها را به پدرتان تمليك كرده باشيد، چون از ملكيت شما خارج شده، خمسى بر عهده شما نيست؛ ولى اگر پولها در ملكيت شما باقى مانده باشد و بدانيد كه بر مقدارى از آنها سال گذشته و در مؤونه مصرف نشده، خمس آنها بايد پرداخت شود.
سؤال 308 : كسى كه تاكنون خمس نداده و مىخواهد خمس اموالش را حساب كند، نسبت به اموالى كه در گذشته به مصرف رسانده، ولى نمىداند كه سال بر آنها گذشته بوده است يا نه، چه وظيفهاى دارد؟
پاسخ : در مورد اموال ذكر شده در سؤال، تكليفى نسبت به خمس ندارد.
سؤال 309 : كسى كه تاكنون خمس نداده و مىخواهد خمس اموالش را محاسبه كند و چند روز قبل، پولى به دستش رسيده است، آيا خمس اين پول را هم حساب كند يا تا گذشتن يك سال، لازم نيست محاسبه نمايد؟
پاسخ : مىتواند خمس اين پول را نيز همان موقع بدهد و يا اين كه براى آن، سال جداگانه قرار دهد.
سؤال 310 : كسى كه سال خمسى نداشته است، مقدارى پول از درآمد كسب خود را صرف ساختمان مسجد، حسينيه، بيمارستان، حمام و آسفالت خيابان نموده است. آيا به اين پولها خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : اگر نداند از زمان به دست آوردن درآمدهاى ذكر شده در سؤال، تا زمان مصرف كردن آنها يك سال گذشته يا نه، خمس ندارد.
سؤال 311 : وظيفه ورثهاى كه مورّث آنها هيچ وقت خمس نداده، چيست؟
پاسخ : اگر مىدانند كه مورّث خمس بدهكار است و آن را پرداخت نكرده يا نمىدانند كه پرداخت كرده يا نه، بايد هر كدام از ورثه براى پرداخت خمس، نسبت به سهم الارث خود اقدام كنند.
(442)
گرفتن خمس مالِ كسى كه خمس نمىدهد
سؤال 312 : گاهى در پايان سال خمسى، اجناسى در منزل باقى مىماند كه اضافه بر مخارج آن سال است. در صورتى كه شوهر، اقدام به پرداخت خمس نكند، آيا وظيفهاى متوجه همسر يا ديگر اعضاى خانواده مىشود يا خير؟
پاسخ : در موردى كه پرداخت خمس لازم باشد، اگر مرد از اداى خمس امتناع كند، چنانچه مفسدهاى در كار نباشد، زن و يا اولاد، با اجازه گرفتن از حاكم شرعى خمس را بپردازند و اشكالى ندارد.
سؤال 313 : شخصى كه خمس اموال خود را نمىدهد، آيا مسئول امور مالى او مىتواند بدون اجازه او به طورى كه او متوجه نشود، خمس اموال را بپردازد؟
پاسخ : اگر صاحب مال از دادن خمس امتناع كند، مسئول مذكور، با اذن مجتهد جامع الشرائط مىتواند خمس اموال مذكور را بدهد.
شراكت با كسى كه خمس نمىدهد
سؤال 314 : شخصى كه اهل خمس دادن است با اشخاصى كه خمس نمىدهند، در اموالى كه براى كسب و تجارت از آن استفاده مىكنند، شريك است. آيا اين گونه شراكت، صحيح است يا خير؟ اگر اين شخص بدون اجازه شركاى خود از اموالى كه شريكند، خمس آنها را بدهد، جايز است يا خير؟ و پس از انجام اين كار، ادامه شراكت چه حكمى دارد؟
پاسخ : اگر شريكى كه خمس نداده، خمس سهم خود را به ذمّه بگيرد يا شريك ديگر با اجازه مجتهد جامع الشرائط، از مال او خمسش را بپردازد، شراكت با او اشكالى ندارد و اگر شريكى كه خمس نمىدهد، ممتنع نباشد و شريك ديگر را وكيل كند كه به هر طورى كه خواست عمل نمايد و او با قصد قربت، خمس را ادا نمايد، كافى است و شراكت هم صحيح است.
(443)
سؤال 315 : آيا كسى كه مقدارى پول دارد و خمس آن را داده است، مىتواند با كسانى كه خمس پول خود را ندادهاند، كار شريكى انجام دهد؟
پاسخ : اصلِ شريك شدن اشكالى ندارد؛ ولى اگر يقين دارد كه مال بعضى از شركا غير مخمّس است، تصرّف در مال مشترك، قبل از پرداخت خمس و يا به ذمّه گرفتن پرداخت خمس و يا پيش از گرفتن اجازه از مرجع تقليد يا وكيل او جايز نيست.
سؤال 316 : در يك شركت تعاونى با تعدادى عضو كه مالك يك معدن است، اگر بعضى از اعضا، خمس سهم خود را كه به حدّ نصاب شرعى رسيده است، ندهند، آيا ادامه شراكت جايز است؟
پاسخ : در فرض مذكور، شراكت باطل نيست و خلاف شرع هم نيست؛ ولى براى تصرّفات بعدى يا بايد خمس پرداخت شود و يا به ذمّه گرفته شود و يا از حاكم شرعى اجازه گرفته شود.
سؤال 317 : كسى كه شركايى دارد كه خمس نمىدهند و حاضر به جداسازى سرمايه هم نيستند، چه كار مىتواند بكند؟
پاسخ : اگر يقين دارد كه آنها خمس مال شراكتى خود را نمىدهند و به ذمّه هم نمىگيرند، ادامه شراكت با آنها (تصرّف در مال مشترك) جايز نيست و در صورتى كه حاضر به جداسازى سرمايه نيستند، از طريق مراجع و محاكم صالحه، بايد براى جدا كردن سرمايه اقدام نمايد.
پرداخت خمس از درآمد سالهاى بعد
سؤال 318 : كسى كه در آخر سال خمسى خود مقدارى مواد خوراكى اضافه آورده و مىخواهد خمس اين مواد را از درآمد كسب سال بعد بپردازد، چگونه بايد خمسش را محاسبه كند؟
(444)
پاسخ : در فرض سؤال، بايد به اندازه ربع (يك چهارم) قيمت مواد خوراكى بپردازد.
سؤال 319 : شخصى در آخر سال، بابت خمس خود چند چك مىدهد كه به تدريج از درآمد سال آينده وصول گردد. آيا اين كار صحيح است؟
پاسخ : اشكال ندارد؛ ولى در فرض مذكور، بايد خمس از مال غير مشمول خمس پرداخت شود، وگرنه بايد به اندازه ربع (يك چهارم) مال متعلّق خمس چك بدهد.
سؤال 320 : اگر از سالهاى قبل، خمس به مالى تعلّق گرفته باشد، آيا مىتوان آن را از درآمد بين سال پرداخت نمود؟
پاسخ : اشكال ندارد؛ ولى بايد به مقدار ربع (يك چهارم) مال متعلّق خمس پرداخت شود.
تصرّف در خمس و مالى كه خمسش داده نشده
سؤال 321 : اگر پولى را كه براى پرداخت خمس، قرض يا وجوهات ديگر كنار گذاشته شده، برداريم و خرج كنيم و سپس پول ديگرى به جاى آن بگذاريم، اشكال دارد يا خير؟
پاسخ : در غير زكات، اشكال ندارد.
سؤال 322 : اگر فردى خمس مالش را به كسى داد تا به مجتهد برساند، آيا شخص گيرنده خمس مىتواند در آن تصرّف كند و مثل آن را به جاى آن بگذارد؟
پاسخ : بايد از دهنده خمس اجازه بگيرد، مگر اين كه بداند دهنده خمس راضى به تصرّف و جايگزين كردن پول ديگر است.
سؤال 323 : در رساله توضيح المسائل جناب عالى آمده كه به ذمّه گرفتن، موجب
(445)
جواز تصرّف در مالى كه متعلّق خمس است، مىگردد. معنى به ذمّه گرفتن چيست؟
پاسخ : معنى و مفهوم آن اين است كه شخصى با قصد جدّى متعهد شود كه خمس مالى را از همان مال يا اموال مباح ديگر خود بپردازد؛ ولى نمىتواند پرداخت آن را به تأخير بيندازد و براى تأخير انداختن در پرداخت خمس، لازم است اجازه بگيرد.
سؤال 324 : وقتى كه مجتهد يا وكيل او در دسترس ما نيست و سال خمسى ما فرارسيده و لازم است كه در اموال خود تصرّف كنيم، آيا مىتوانيم بدون جدا كردن خمس، در بقيه مال تصرّف كنيم؟
پاسخ : مىتوانيد خمس را به ذمّه بگيريد و در اموال خود تصرّف كنيد؛ ولى بايد خمس را هر چه زودتر به مرجع تقليد و يا وكيل او برسانيد و تأخير در پرداخت خمس، بدون عذر جايز نيست.
سؤال 325 : آيا مىتوان خمس را جدا كرد و در بقيه مال تصرّف نمود؟
پاسخ : اگر واقعا بر عهده بگيرد كه پول جدا شده را در اولين فرصت بابت خمس بپردازد، تصرّف در بقيه پول اشكال ندارد.
سؤال 326 : كسى كه سال خمسى او فرا رسيده و براى پرداخت خمس اموال خود، پول نقد در دست ندارد و تهيه پول در زمان كوتاه برايش مشكل است، چه بايد بكند؟ آيا در اين موارد مىتواند پرداخت خمس اموال را تا تبديل مقدارى از آن به پول به تأخير انداخت؟
پاسخ : بايد جهت تعيين تكليف مراجعه حضورى نمايد و هر گونه تأخير در پرداخت خمس، بدون گرفتن اجازه جايز نيست.
سؤال 327 : مادرى كه توسط فرزندش سرپرستى مىشود و مىداند كه فرزندش خمس اموالش را نمىپردازد، چه كار بايد بكند؟
(446)
پاسخ : مادر مىتواند در اين اموال تصرّف كند و از اين جهت مانعى ندارد.
سؤال 328 : كسى است كه بايد خمس بدهد و نمىدهد و زن و بچه او هم از اين موضوع اطلاع دارند. با توجه به اين كه زن و بچه او نان خور او هستند، چه وظيفهاى دارند؟
پاسخ : تكليفى متوجه زن و فرزندان او از اين جهت نيست و مىتوانند در آن اموال تصرف كنند.
سؤال 329 : شخصى خانهاى را با پول خمس نداده خريده است. آيا مستأجرى كه از اين موضوع آگاهى دارد، حقّ تصرّف در آن خانه را دارد يا خير؟
پاسخ : تصرّف در آن خانه براى مستأجر مانعى ندارد.
سؤال 330 : اگر بدانيم صاحب خانه از پولى كه خمس آن را نداده، غذا تهيه كرده است، خوردن اين غذا چه حكمى دارد؟ و كسى كه خانهاى را از پول خمس نداده خريده و در آن غسل مىكند و نماز مىخواند، حكم غسل و نمازش چيست؟
پاسخ : خوردن غذا براى ميهمان جايز است و صاحبخانه نيز مىتواند از آن غذا بخورد و يا در آن منزل نماز بخواند و يا غسل كند؛ ولى خمس را بايد بدون تأخير بپردازد. البته چنانچه صاحبخانه اصلاً بناى بر پرداخت خمس نداشته باشد و معامله را نيز به نحو شخصى انجام داده باشد، تصرّفش در آن غذا و يا منزل جايز نيست.
سؤال 331 : حكم نماز در لباسى كه مشمول خمس شده است، چيست؟
پاسخ : اگر خود لباس مشمول خمس شده باشد، چنانچه پرداخت خمس به عهده گرفته شود، نماز و تصرّفات ديگر بىاشكال است و اگر به عهده گرفته نشود، نماز و تصرّفات ديگر اشكال دارد.
سؤال 332 : اگر كسى مالى را كه خمس آن داده نشده، خريدارى كند، چه
(447)
وظيفهاى دارد؟
پاسخ : مالك اصلى بايد خمس آن را بپردازد و چيزى بر عهده خريدار نيست.
سؤال 333 : اگر براى كسى كه مطمئن هستيم اهل خمس دادن نيست، كار كنيم، حكم اجرتى كه دريافت مىكنيم، چيست؟
پاسخ : اشكال ندارد.
تلف شدن خمس يا مال متعلّق خمس
سؤال 334 : مالى در دست شخصى است و خمس به آن تعلّق گرفته و بنا دارد كه خمس آن را بدهد؛ ولى قبل از پرداخت خمس، مال تلف مىشود. آيا باز هم دادن خمس واجب است؟ اگر خمس مالش را جدا كند و قبل از پرداخت، مقدار خمس جدا شده تلف شود، چه حكمى دارد؟
پاسخ : در صورت اول (از بين رفتن تمام مال متعلّق خمس)، اگر در حفظ و يا رساندن خمس به مستحق، مسامحه نموده و تقصير كرده، ضامن خمس است و اگر در حفظ و رساندن خمس، تقصير ننموده، ضامن نيست و بهتر است با حاكم شرعى مصالحه كند؛ ولى در صورت دوم (از بين رفتن خمس جدا شده)، اگر در حفظ و يا رساندن خمس جداشده به مستحق كوتاهى كرده باشد، بايد دوباره به همان مقدار خمس بدهد؛ ولى اگر مسامحه نكرده باشد، فقط بايد خمس بقيه مال باقى مانده را بدهد.
سؤال 335 : مالى كه پرداخت خمسش واجب بوده و خمسش پرداخت نشده و سپس تلف شده و قيمت و ارزش آن براى ما معلوم نيست، چگونه خمسش محاسبه مىشود؟
پاسخ : بايد خمس بيشترين قيمت از سر سال خمسى تا زمان تلف را كه اطمينان دارد ارزش جنس به آن قيمت رسيده، بپردازد.
(448)
مخلوط شدن مال مخمّس و غير مخمّس
سؤال 336 : آيا مىتوان پول مخمّس و پولى را كه بر آن سال نگذشته در يك حساب قرار داد يا بايد در دو حساب جداگانه باشند؟
پاسخ : اشكالى ندارد كه هر دو پول در يك حساب باشند و چنانچه بخواهد برداشتهاى او از اين حساب از پول هاى غير مخمّس محسوب شود، بايد موجودى اين حساب هيچ گاه كمتر از مقدار پول مخمّس نباشد.
سؤال 337 : مقدارى از اموالى كه خمس آنها پرداخت شده، با اموالى كه خمسش ادا نشده است، مخلوط شده و سال خمسى فرا رسيده است و اندازه هيچ كدام هم معلوم نيست. حالا چه طور بايد خمس را محاسبه كرد؟
پاسخ : مقدارى را كه يقين دارد متعلّق خمس است، بايد خمسش را بدهد و نسبت به بيشتر از آن تكليفى ندارد.
جبران نمودن پولى كه خمسش داده شده
سؤال 338 : چنانچه از اموال مخمّس در طول سال خرج شود، آيا مىتوان از درآمد همان سال، به مقدار خرج شده جايگزين نمود؟
پاسخ : اگر مال مخمّس جدا از اموال ديگر باشد و آن را خرج كرده باشد، نمىتواند اموال غير مخمّس را به جاى آن بگذارد.
سؤال 339 : شخصى مقدارى پول دارد كه خمس آن را پرداخته است. در سال بعد، مقدارى از آن را مصرف مىكند. آيا در آخر سال خمسى، مىتواند كسرى آن مال مخمّس را جبران كند؟
پاسخ : جايز نيست.
سؤال 340 : ماشينى كه سرمايه شخصى است و با آن امرار معاش مىكند، نياز به تعمير دارد. بدين منظور، يكصد هزار تومان از پول مخمّس خرج كرده است. آيا مىتواند
(449)
از درآمد سال، آن را كسر كند؟
پاسخ : نمىتواند.
سؤال 341 : كسى كه آخر سال اول، خمس خود را مىپردازد و در بين سال دوم، تمام اموال خمس داده را به مصرف مىرساند، آيا در پايان سال دوم، بايد فقط خمس مقدارى را كه بيشتر از مال خمس داده سال اول بوده، پرداخت كند يا خمس تمام اموال را؟
پاسخ : در مفروض سؤال، بايد خمس تمام اموال مصرف نشده را بپردازد.
مبناى قيمت اموال در محاسبه خمس
سؤال 342 : در صورت تعلّق خمس به چيزى و اختلاف قيمت خريد با قيمت فعلى، كدام قيمت ميزان است؟
پاسخ : ميزان براى دادن خمس، قيمت وقت حساب سال و پرداخت خمس است، نه قيمت زمان خريد.
سؤال 343 : اگر در سر سال بخواهد خمس تراكتور، موتور آب، زمين، منزل و وسايل نقليه را كه در بين سال به قيمت ارزان خريدارى شده است و اكنون قيمت آنها افزايش يافته است، حساب كند، آيا بايد به قيمت فعلى حساب كند يا به قيمت قبلى؟
پاسخ : آنچه كه جزء مؤونه است، خمس ندارد و آنچه كه جزء وسايل كسب و كار است و با آن به اندازه مؤونه زندگى را به دست مىآورد، باز هم خمس ندارد و در بقيه موارد كه خمس به آنها تعلّق مىگيرد، خمس قيمت فعلى آنها را بپردازد.
سؤال 344 : كسانى كه شغلشان طلا فروشى و زرگرى است، گاهى در اول سال يك كيلوگرم طلا و در آخر سال نيم كيلوگرم دارند؛ ولى به جهت افزايش بى رويه قيمتها، قيمت اين نيم كيلوگرم طلا از قيمت يك كيلوگرم در اول سال بيشتر شده است.
(450)
آيا اين افراد مىتوانند خود طلا را سرمايه قرار دهند و ميزان در محاسبه سود و زيان، خود طلا باشد و به قيمت آن كارى نداشته باشند؟
پاسخ : هم مىتوانند خودِ طلا را سرمايه قرار دهند و هم مىتوانند قيمت آن را سرمايه قرار دهند؛ ولى بر زيادى قيمت كه رشد واقعى محسوب نمىشود و بر اثر تورّم حاصل شده است، خمس تعلّق نمىگيرد.
سؤال 345 : با توجه به اين كه در زمان پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم پول رايج، مسكوك بوده است و خمس نيز بر مبناى آن تعيين مىشده است، آيا مىتوان هم اكنون درآمد سالانه خود را بر مبناى برابرى ارزشش با طلا سنجيد و پس از احتساب ارزش واقعى پول، خمس آن را پرداخت كرد؟
پاسخ : مقايسه صحيح نيست. اكنون پول رايج، پول كاغذى است و با طلا محاسبه نمىشود؛ ولى فردى مثل طلا فروش مىتواند خودِ طلا را سرمايه قرار دهد.
سؤال 346 : اجناسى كه به صورت كوپنى يا با بُن كارمندى با قيمتى نازلتر از قيمت بازار و با يارانه دولت تهيه مىشود، در صورتى كه از مصرف سال زياد بيايد، خمس آنها چگونه حساب مىشود؟
پاسخ : به قيمت واقعى (قيمت بازار آزاد) محاسبه مىشود.
سؤال 347 : جنسى در سر سال زياد آمده و صاحبش مىخواهد خمس آن را بپردازد ولى قيمت آن در بازار مشخص نيست و قيمتهاى متفاوتى براى آن ذكر مىشود. خمس اين جنس را چگونه بايد حساب كنند؟
پاسخ : اگر براى يك قيمت، حجّت شرعى داشته باشد، بايد همان را مبناى محاسبه خمس قرار دهد و اگر حجّتها با هم متعارض بودند، ساقط مىشوند و حدّ ميانه قيمتها ملاك محاسبه قرار مىگيرد و اگر حجّت شرعى در كار نبود و صرف احتمال بود، خمس قيمت كمتر را بدهد و احوط، مصالحه با حاكم
(451)
شرعى است، اگر چه احتياط مستحب دادن خمس قيمت بيشتر است.
سؤال 348 : تعيين قيمت كالاهاى موجود در مغازه هنگام موعد سال خمسى مشكل است. آيا با تخمين محاسبه شود يا احتياج به مصالحه دارد؟
پاسخ : احتياج به مصالحه دارد.
كاهش ارزش پول
سؤال 349 : كالايى بر اثر تورّم و كاهش ارزش پول، بر قيمتش افزوده مىشود. آيا به مقدار زياد شده، خمس تعلّق مىگيرد يا خير؟
پاسخ : اگر مقدار تورّم را بشود تشخيص داد، آن مقدار از ترقى قيمت كه به سبب تورّم است، مشمول خمس نيست.
تأخير در پرداخت خمس
سؤال 350 : كسى كه بدون علت، دادن خمس را به تأخير مىاندازد، حكمش چيست؟ اگر با عذر موجّه اين كار را كند، چه طور؟
پاسخ : تأخير انداختن پرداخت خمس از وقت آن، جايز نيست؛ ولى در صورت داشتن عذر موجّه عقاب ندارد.
سؤال 351 : تأخير پرداخت خمس تا سال آينده چه حكمى دارد؟
پاسخ : بدون اخذ اجازه جايز نيست.
مصالحه
سؤال 352 : در پرداخت خمس، در بعضى از مواردِ شبهه، از طرف نمايندهاى كه داراى اجازه از طرف مرجع تقليد است، اقدام به مصالحه مىشود. آيا اين كار جايز است؟
(452)
پاسخ : عمل به مصالحه، با شرايطش جايز است.
سؤال 353 : مردم منطقهاى خمس خود را به شخص معيّنى كه مورد اعتماد است، مىدهند تا به دفاتر مراجع بزرگوار تقليد برساند؛ ولى اين شخص از طرف مراجع تقليد براى اين كار وكالت ندارد. آيا جايز است در موارد مبهم و مشكوك در محاسبه خمس كه لازم به مصالحه با مرجع تقليد يا وكيل او در اين كار است، با اين شخصِ مورد اعتماد، مصالحه كرد يا خير؟
پاسخ : در مفروض سؤال، خمس دهنده نمىتواند با او مصالحه يا دستگردان نمايد؛ بلكه بايد با كسى مصالحه يا دستگردان كند كه از طرف مرجع تقليدش داراى اجازه است.
سؤال 354 : وظيفه كسى كه از سالهاى قبل خمس بدهكار است، ولى هم اكنون قدرت پرداخت آن را ندارد، چيست؟
پاسخ : با مراجعه حضورى مهلت بگيرد يا مصالحه كند.
سؤال 355 : زمانى كه مكلّف، قادر به اداى خمس نباشد، چنانچه مستحقّ خمس راضى شود كه به عنوان خمس بگيرد و دوباره به او ببخشد، آيا اين عمل جايز است يا خير؟
پاسخ : مستحقّ خمس، اگر خمس را گرفت و به صاحبش بخشيد، اشكال ندارد، مشروط بر اين كه مقدار بخشش، متناسب با حال بخشنده باشد. اين عمل، در سهم سادات جايز است؛ اما در سهم امام عليهالسلام احتياطا بايد اجازه گرفته شود.
دستگردان
سؤال 356 : كسى كه خمسش را پيش يكى از نمايندگان مراجع تقليد حساب كرده و با او دستگردان نموده و اكنون بدهكار است، آيا مىتواند بدهى خود را به نماينده ديگرِ همان
(453)
مرجع پرداخت كند؟
پاسخ : اگر نماينده مرجع، فقط به عنوان وكالت از طرف مجتهد دستگردان كرده باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر به عنوان وكيل مأذون (مأذون از مجتهد باشد كه از طرف خودش قرض بدهد) دستگردان كرده باشد، بدون اجازه وكيل مأذون جايز نيست وجوهات را به ديگرى بدهد.
سؤال 357 : شخصى از يكى از مراجع، تقليد مىكرده و مقدارى از وجوهاتش را به ايشان پرداخته و مقدارى را نيز دستگردان نموده است. اكنون كه مرجع تقليدش را تغيير داده است، وجه دستگردان شده را به مرجع اول بايد بپردازد يا مرجع دوم؟
پاسخ : با فرض دستگردان كردن با مرجع اول، بايد به خود او داده شود و يا با اجازه او در موردش مصرف گردد.
سؤال 358 : شخصى توسط مرجع تقليد خود يا نمايندهاش، بدهكارى خمس خود را دستگردان كرده است و فعلا آن مرجع از دنيا رفته است. وظيفه مديون چيست؟
پاسخ : وظيفه او مراجعه به مجتهد زنده اعلم و در صورت تساوى مجتهدين، رجوع به يكى از آنهاست.
سؤال 359 : اگر سهم سادات را با سيّدى مستحق دستگردان كرده وبه گردن گرفته باشد، آيا هنگام پرداخت بايد به همان سيّد بدهد يا به سيّد ديگر هم مىتواند بدهد؟
پاسخ : دستگردان صحيح با سيّد فقير به اين صورت است كه سهم سادات را به او تمليك نمايد و از او قرض بگيرد. بنا بر اين بايد به خود او برگرداند، نه به شخص ديگر.
سؤال 360 : شخصى مبلغ زيادى را به عنوان خمس بدهكار بوده و پول آن را دستگردان كرده است؛ ولى قبل از پرداخت آن، قدرت خريد پول، به طور چشمگيرى پايين آمده است. آيا وى همان مبلغ دستگردان شده را بدهكار است يا قدرت خريد آن
(454)
را در زمان دستگردان شدن؟
پاسخ : چنانچه پس از دستگردان كردن، قدرت خريد پايين بيايد، اگر بدون تأخير و در موقع تعيين شده پرداخت نمايد، ظاهرا ضامن تفاوت نيست؛ چون كسى كه دستگردان مىنمايد (مرجع تقليد يا نماينده او) توجه به تورّم دارد. البته اگر تورّم، فوق حدّ انتظار و مقدار پيش بينى شده باشد، در مقدار بيشتر از تورّمِ معمول يا بايد مصالحه شود و يا قدرت خريد ملاك قرار گيرد و در فرض تأخير در پرداخت نيز حكم همين است.
سؤال 361 : آيا دستگردان نمودن وجوه شرعى، با چك مدت دار يا چكى كه تاريخ وصول آن رسيده است، صحيح است؟
پاسخ : اشكال ندارد.
سؤال 362 : كسى كه خمس مالش را دستگردان كرده و مقدارى بدهكار است، آيا مىتواند مقدار بدهى را در سال بعد، از منافع آن سال پرداخت كند يا از مال خمس داده شده بايد بپردازد؟
پاسخ : اگر از مال مخمّس و يا مالى كه به آن خمس تعلّق نمىگيرد بپردازد، صحيح است؛ ولى اگر بخواهد از منافع سال بعد بدهد، بايد خمس آن مبلغى را كه به عنوان خمس پرداخته است نيز در پايان سال خمسى جديد از مال خمس داده يا مالى كه به آن خمس تعلّق نمىگيرد، بپردازد.
مصرف خمس
سؤال 363 : آيا مىتوان وجوه شرعى واجب را به شيعه غير امامى محتاج داد؟
پاسخ : دادن سهم سادات به غير شيعه دوازده امامى جايز نيست و سهم امام عليهالسلام تابع تشخيص و نظر مجتهد است؛ ولى مىتوان از باب «سبيل اللّه» به آنها زكات داد و دادن حقوق غير واجب نيز جايز است.
(455)
سؤال 364 : آيا جايز است وجهى را كه به مبلّغ دينى مىدهند، از بابت وجوهات شرعى حساب نمايد؟
پاسخ : در غير سهم امام عليهالسلام چنانچه به عنوان اجرت نباشد و خود مبلّغ نيز مانعى از دريافت وجوه شرعى نداشته باشد، اشكال ندارد و در سهم امام عليهالسلام علاوه بر شرايط فوق، احتياطا اجازه مجتهد نيز لازم است.
سؤال 365 : آيا مصرف خمس براى تجهيز و ساخت مسجد جايز است؟ شهرى كه فعاليتهاى فرهنگى و مذهبى مناسب براى جوانان در آن وجود ندارد و بستر مناسبى براى قاچاق موادّ مخدّر و به اعتياد كشاندن جوانان شده و جاى روحانيان و مبلّغان خوش ذوق، در آن جا خالى است، اختصاص دادن وجوهات به ساخت مسجد چه صورتى دارد؟
پاسخ : سهم سادات را بايد به سادات فقير پرداخت كرد و بنا بر احتياط مصرف نمودن سهم امام عليهالسلام در ساختن مسجد و امور فرهنگى و... به طور موردى احتياج به اخذ اجازه دارد و شايسته است همه مؤمنين در امر مبارزه با موادّ مخدّر تلاش نمايند.
سؤال 366 : شخصى كه مستحقّ خمس يا زكات است، پس از دريافت كردن آنها، آيا فقط بايد در موارد خاصّى، مثل خوراك و ضروريات اوليه زندگى، آنها را مصرف كند يا در تمام مواردى كه نياز دارد، مىتواند به مصرف برساند؟
پاسخ : در مخارج حلالِ متعارفى كه دارد، مىتواند مصرف نمايد و مصرف مازاد بر شأن، موجب ضمان است.
سؤال 367 : آيا اجازه مىفرماييد سهمين را براى ساختن مسجد، حسينيه و ساير امور عامّ المنفعه مصرف كرد؟
پاسخ : سهم سادات، بايد به خود آنها پرداخت شود. براى سهم امام عليهالسلام ، پس از مراجعه كردن، ممكن است به حسب مورد، بخشى از آن اجازه داده شود.
(456)
سؤال 368 : آيا مىتوان خمس را در مجالس سوگوارى ائمه اطهار عليهمالسلام به مصرف رساند؟
پاسخ : سهم سادات، بايد به فقراى سادات داده شود و سهم امام عليهالسلام بنا بر احتياط بايد به حسب مورد، با اذن مجتهد مصرف شود.
سؤال 369 : چيزى را كه انسان بابت خمس به كسى مىدهد، آيا لازم است به او بگويد كه خمس است؟
پاسخ : لازم نيست.
سهم سادات
سيادت
سؤال 370 : با وجود معروفيت آباء و اجدادم به سيادت و اشتهار به سيّد بودن در موطن اجدادى، شجره نامهاى در دست نداريم و براى ما محرز نيست كه نَسَب ما به كدام امام معصوم عليهالسلام مىرسد. در اين صورت وظيفه ما چيست؟
پاسخ : داشتن شجره نامه و انتساب به يك امام معيّن، براى اثبات سيادت لازم نيست و معروفيت و مشهوريت به سيادت در محل، اگر مورد ترديد و شكّ جمعيت قابل توجهى نباشد، كافى است.
سؤال 371 : اگر مادر يا مادر پدر يا مادر مادر يا پدر مادر اين جانب از سادات باشند، آيا بنده سيّد محسوب مىشوم؟ آيا صدقه و كفّارات بر من و اولادم حرام است؟ آيا بنده و اولادم مىتوانيم از عمامه سياه استفاده كرده، خمس (سهم سادات) دريافت كنيم؟
پاسخ : سيّد كسى است كه نسبت او از طريق پدر به هاشم (جدّ بزرگوار پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآلهوسلم ) برسد و ديگران احكام سيّد را ندارند و نبايد عمامّه سياه بگذارند، هر چند به سبب اين انتساب، داراى شرافت هستند.
سؤال 372 : فردى كه پدرش از سادات نيست، ولى مادرش از سادات حسينى است،
(457)
آيا از نوادگان حضرت فاطمه عليهاالسلام محسوب مىشود و به آن حضرت محرم است؟
پاسخ : در فرض سؤال، از نوادگان حضرت زهرا عليهاالسلام است و محرم آن حضرت خواهد بود.
مصرف سهم سادات
سؤال 373 : آيا سهم سادات را فقط بايد به سادات فقير داد؟
پاسخ : سهم سادات را يا بايد به ساداتى كه مستحقّ شرعى هستند داد و بنا بر احتياط مستحب از مجتهد جامع الشرائط نيز اجازه گرفت و يا به دست مجتهد جامع الشرائط رساند تا به مصرف برساند و در هر دو صورت مجزى و صحيح است.
سؤال 374 : كسى كه سيّد يتيمى را سرپرستى مىكند و او را به فرزندى خود پذيرفته است، آيا مىتواند سهم سادات را چه از اموال خودش يا از اموال ديگران به مصرف اين سيّد برساند؟
پاسخ : مىتواند از سهم سادات خود يا ديگران براى او مصرف كند.
سؤال 375 : آيا جايز است سيّد غنى، سهم سادات خود يا ديگران را به فرزند فقيرش بدهد يا خير؟
پاسخ : براى نفقه واجب او نمىتواند از سهم سادات خود يا ديگران به او بدهد؛ ولى اگر مخارجى داشته باشد كه پرداخت آنها بر پدر واجب نباشد، مىتواند سهم سادات خود يا ديگران را براى آن مخارج به فرزند خود بدهد.
سؤال 376 : اگر كسى همسرش سيّده باشد و او برادران و خواهران فقيرى داشته باشد، آيا مىتواند خمس آل محمّد عليهمالسلام را به همسرش بدهد كه صرف در معاش آنها بكند؟
پاسخ : دادن سهم سادات اشكال ندارد، به شرطى كه قصد تمليك آن را به
(458)
همسرش ننمايد؛ بلكه او را وكيل خود كند كه به مصرف معاش برادران و خواهرانش برساند؛ اما دادن سهم امام عليهالسلام احتياطا محتاج به اجازه مجتهد است.
سؤال 377 : آيا جايز است خمس را به نزديكان خود كه محتاج هستند، پرداخت كنيم يا خير؟
پاسخ : اگر واجب النفقه شما نباشند و داراى شرايط دريافت سهم سادات باشند، سهم سادات را به سادات از آنها مىتوانيد بدهيد؛ ولى براى مصرف سهم امام عليهالسلام به احتياط واجب، به طور موردى بايد اجازه بگيريد.
سؤال 378 : آيا به زنى هاشمى كه شوهرش بدون عذر، نفقه واجب او را نمىدهد، مىتوان خمس داد؟ و آيا او مىتواند خمس را خرج بچههاى غير سيّد خود كند؟
پاسخ : چنانچه گرفتن نفقه با مراجعه به حاكم شرع ممكن نباشد و زن، استحقاق شرعى سهم سادات را داشته باشد و شوهر، خرج زن و بچه را ندهد و بچهها هم نيازمند باشند، و تأمين مخارج بچهها خارج از حدّ شأن زن نباشد، زن مىتواند به اندازه مخارج خود و بچهها سهم سادات بگيرد و براى خود و بچهها مصرف كند.
سؤال 379 : آيا جايز است به كسى كه فقير است و از سادات نيست، به جهت اين كه همسر او از خانمهاى سيّده است، خمس داد؟
پاسخ : اگر شوهر قادر بر اداى نفقه زوجه سيده خود نيست، مانعى ندارد كه به زوجه او در صورتى كه داراى ساير شرايط باشد، سهم سادات بدهند؛ ولى به شوهر نمىشود سهم سادات داد و براى غير نفقات واجب زوجه كه در حدّ شأن زن است نيز مىتوان سهم سادات را به زوجه واجد شرايط پرداخت نمود و اگر وضعيت آنها طورى است كه مخارج شوهر جزء شئون عرفى زن محسوب مىشود، زن مىتواند براى مخارج شوهرش نيز سهم سادات بگيرد.
(459)
سؤال 380 : آيا براى زن جايز است كه خمس اموالش را به شوهرش كه مستحق است بدهد و سپس شوهر آن را صرف همسر و زندگى خود كند؟
پاسخ : اگر شوهر مستحقّ سهم سادات است، زن مىتواند سهم سادات اموالش را به شوهرش بدهد و براى شوهر جايز است كه آن را بگيرد و در نفقه خود و عيالش در حدّ متعارف مصرف نمايد؛ ولى در سهم امام عليهالسلام بنا بر احتياط واجب اجازه مجتهد لازم است.
سؤال 381 : اگر سيّد فقيرى بخواهد خانهاى مانند اغنياى ديگر براى خود بنا كند، آيا جايز است از سهم سادات براى بناى اين خانه به او كمك كرد؟
پاسخ : بيش از مقدارى كه مناسب با شأن اوست، نمىتوان به وى پرداخت كرد.
سؤال 382 : سيّد فقيرى كه قادر به تهيه منزل مسكونى براى خود نيست، آيا جايز است با دريافت سهم سادات در طول چندين سال، اقدام به ساخت يا خريد مصالح و لوازم ساخت خانه كند؟
پاسخ : اشكال ندارد.
سؤال 383 : به سيّد فقيرى كه اظهار فقر نمىكند و اگر پولى به عنوان خمس به او داده شود، با اين كه حقّ اوست، قبول نمىكند، چگونه مىتوان كمك كرد؟
پاسخ : مىتوانيد سهم سادات را با عنوان هديه به او بدهيد، مگر اين كه بدانيد واقعا حاضر به گرفتن سهم سادات نيست كه در اين صورت پرداخت آن صحيح نيست.
سؤال 384 : آيا جايز است سهم سادات را به سيّد مستحقى داد، تا صرف امور مستحب، مانند زيارت و عمره و حجّ مستحبّى بنمايد؟
پاسخ : اگر اين گونه امور مطابق شأن او باشد و زياده روى محسوب نشود،
(460)
اشكال ندارد.
سؤال 385 : اگر سيّد فقيرى كه مستحقّ شرعى سهم سادات است، به ما بدهكار باشد و از دنيا برود، آيا جايز است بدهى او را بابت سهم سادات حساب كنيم؟
پاسخ : اگر تركهاى از او باقى نمانده و يا اگر باقى مانده، بچههاى فقيرى دارد كه به آن محتاج هستند، مىتوانيد طلب خود را بابت سهم سادات حساب كنيد.
سؤال 386 : خانوادهاى كه در جايى مشهور به سيّد بودن هستند، ولى هيچ گونه مدركى در اين رابطه وجود ندارد، آيا مجاز به گرفتن خمس هستند يا خير؟ در صورت پرداخت خمس به آنها، آيا پرداخت كننده برىء الذمّه مىشود يا خير؟
پاسخ : اگر در منطقه خود، معروف و مشهور به سيادت باشند، در صورت احتياج مىتوانند خمس بگيرند و در فرض مذكور، دهنده خمس برىء الذمّه مىشود.
سؤال 387 : فرزندان حضرت على عليهالسلام كه از نسل حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام نيستند، آيا مىتوانند سهم سادات دريافت كنند؟ حكم دادن صدقه به آنها چگونه است؟
پاسخ : احكام سادات، مخصوص ساداتى است كه از طرف پدر به هاشم (جدّ پيامبر گرامى اسلام صلىاللهعليهوآلهوسلم ) برسند و مستحق باشند. بنا بر اين كسانى كه از طرف پدر از اولاد امير المومنين عليهالسلام محسوب مىشوند، مانند فرزندان حضرت ابوالفضل عليهالسلام به شرط مستحق بودن، مىتوانند سهم سادات را دريافت كنند و در صدقه نيز منظور از سيّد همين است و سيّد مىتواند به سيّد ديگر صدقه بدهد؛ ولى صدقه واجب غير سيّد بايد به غير سيّد داده شود؛ اما دادن صدقه مستحبّى از طرف غير سيّد به سيّد مانعى ندارد.
سؤال 388 : آيا لازم است كسى كه خمس يا زكات را دريافت مىكند، خود را مستحقّ آن بداند يا همين كه دهنده خمس و زكات او را مستحق بداند، كافى است، ولو
(461)
اين كه گيرنده، خودش را مستحق نداند؟
پاسخ : لازم است گيرنده، خودش را مستحق بداند و اگر خودش را مستحق نمىداند، حقّ گرفتن وجه شرعى را ندارد، هر چند دهنده خمس و زكات در صورتى كه استحقاق گيرنده را احراز كند، ديگر تكليفى ندارد، مگر آن كه خلاف آن احراز شود.
سؤال 389 : آيا دادن سهم سادات، احتياج به اذن مجتهد دارد؟
پاسخ : خير، ولى احتياط مستحب است.
سؤال 390 : آيا جايز است بدون اجازه حاكم شرع، تمام خمس را به سيّد فقير بپردازيم يا خير؟
پاسخ : احتياط لازم اين است كه سهم امام عليهالسلام با اذن حاكم شرعى به مصرف برسد و نسبت به سهم سادات، اين احتياط، مستحب است.
سهم مبارك امام عليهالسلام
سؤال 391 : كسى كه سهم امام عليهالسلام را دريافت مىكند، آيا مالك آن مىشود يا فقط حقّ تصرّف در آن را دارد؟ اگر با سهم امام عليهالسلام چيزى بخرد، چه حكمى دارد؟
پاسخ : كسى كه به جهت فقر، سهم امام عليهالسلام را مىگيرد، به اندازه خرج يك سال خود مىتواند بگيرد و مالك مىشود و چيزى را هم كه با آن مىخرد، مالك مىشود؛ ولى لازم است سهم امام عليهالسلام را در مصارف مجاز و در حدّ شأن خود صرف نمايد؛ و اگر به عنوان اجرت كار بگيرد، مالك آن مىشود و حكم ساير اجرتها را دارد؛ و چنانچه دريافتش به جهت تبليغ و ترويج احكام و معارف دينى باشد، مالك آن مىشود و زيادى آن در آخر سال، خمس ندارد.
مصرف سهم مبارك امام عليهالسلام و بعضى وجوهات شرعى ديگر
سؤال 392 : طلابى كه در مدارس دينى مشغول تحصيل هستند و نياز مبرم به كتاب
(462)
و مخارج ديگر دارند، آيا مىتوان سهم امام عليهالسلام را شخصا به آنها پرداخت نمود؟
پاسخ : بدون اخذ اجازه احتياطا جايز نيست.
سؤال 393 : غير سيّدى كه فقير و مقروض است و توانايى پرداخت قرض خود را ندارد، آيا براى طلبكار جايز است كه قرض او را بابت سهم امام عليهالسلام محاسبه نمايد؟
پاسخ : بنا بر احتياط واجب از مجتهد اذن بگيرد.
سؤال 394 : افراد خيّرى به انجمن حمايت از زندانيان كه يك مؤسسه غير دولتى است، جهت آزادى زندانيان بى بضاعتى كه به علت بدهكارى و يا ديه در زندان هستند، كمك مىكنند. خواهشمند است بفرماييد آيا مىتوان اين كمكها را از وجوهات محسوب نمود؟
پاسخ : از بابت سهم امام عليهالسلام محسوب نمىشود، مگر اين كه پرداخت كننده به طور موردى اجازه بگيرد.
سؤال 395 : آيا جايز است سهم امام عليهالسلام را بدون اجازه مجتهد، در جاى خودش مصرف كنيم و بعدا از مجتهد اجازه بگيريم؟
پاسخ : احتياط اين است كه قبل از مصرف نمودن در محلّ خودش اجازه بگيريد.
سؤال 396 : وقتى مىدانيم مجتهد به مصرف كردن سهم امام عليهالسلام در موردى راضى است، آيا باز هم لازم است براى مصرف در آن مورد، از او اجازه بگيريم؟
پاسخ : احتياط، در گرفتن اجازه است.
سؤال 397 : آيا مىتوان از سهمين، مظالم، زكات، زكات فطره، صدقات، نذورات، موقوفات عامّه و اموال مجهول المالك و هر آنچه كه تصرّف در آن منوط به اجازه حاكم شرع است، براى كارهاى فرهنگى در جهت افزايش دانش دينى، سياسى، فرهنگى و حقوق فردى و اجتماعى مردم با تشخيص صاحب وجه و يا وكيل او استفاده
(463)
كرد؟
پاسخ : موارد مصرف بعضى از امور ذكر شده در سؤال (مثل سهم سادات، زكات، زكات فطره و...)، در رساله عمليه ذكر شده است و بايد در همان موارد مصرف شود و در بعضى از موارد، مثل موقوفات عامّه و نذورات، مصرف، تابع نظر واقف و نذر كننده است و در بعضى از موارد ديگر كه احتياج به اجازه مجتهد جامع الشرائط است (مثل سهم امام عليهالسلام )، بايد اجازه گرفته شود و ممكن است به حسب مورد و مصلحت، مقدارى از آن اجازه داده شود.
سؤال 398 : در مساجد شهر ما به مناسبت ايّام محرم و رمضان، مرسوم است كه هيئت اُمناى مساجد براى واعظ و مبلّغ از مردم مبالغى را به عنوان مال امام جمع آورى مىنمايند و بنا بر تحقيقات به عمل آمده 95 درصد مردم با اين نيّت كه اين پول به امام جماعت و مبلّغ تعلّق دارد، آن را پرداخت مىنمايند و خرج مسجد را هم جداگانه مىپردازند. آيا هيئت اُمناى مساجد مجاز هستند پولى را كه به عنوان مال امام جمع آورى مىنمايند، در امورات ديگر (مثل مخارج مربوط به مدّاح، كفشدار، آشپز، راننده، تعمير و تكميل مسجد و كمك به فقراى محل) صرف نمايد؟
پاسخ : چنانچه وجوه مذكور، سهم امام عليهالسلام نباشد، مصرف آن، تابع نيّت پرداخت كننده آن وجوه است.
سؤال 399 : آيا مىتوان اموال مجهول المالك را به سادات داد؟
پاسخ : احتياط اين است كه به سادات داده نشود.
سؤال 400 : مظالم عباد يعنى چه و در چه طريقى بايد به مصرف برسد؟
پاسخ : مظالم عباد به ديونى گفته مىشود كه بر ذمّه اشخاص باشد و صاحبان آنها معلوم نباشد. كسى كه مديون مظالم عباد است، اگر غير سيّد است، مظالم را به فقير غير سيّد بدهد و اگر سيّد است، مىتواند به سيّد فقير بدهد.
(464)
سؤال 401 : آيا براى ردّ مظالم به فقرا، بايد از مجتهد اجازه بگيريم يا خير؟
پاسخ : احتياط، در اجازه گرفتن است.
ديگر مسائل خمس
سؤال 402 : اين جانب پولى را كه خمسش را پرداخت كردهام و باقى مانده آن مثلاً صد هزار تومان شده، در حساب بانكى خود گذاشتهام. با توجه به اين كه پول بنده در اختيار بانك است و دست به دست مىگردد و پولى كه از بانك مىگيرم، عين پول خودم نيست و ممكن است پولى باشد كه خمس آن پرداخت نشده باشد، لطفا بفرماييد.
الف. آيا به اين صد هزار تومان، خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : پولى كه خمس آن داده شده، ديگر خمس ندارد، ولو چند سال بر آن گذشته باشد و در بانك هم عوض شده باشد.
ب. در صورتى كه هيچ وقت موجودى حساب، كمتر از صد هزار تومان نشده باشد، آيا به آن خمس تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : خير.
سؤال 403 : شخصى خمس اموالش را داده و سپس چند سال خمس نداده و اكنون مىخواهد دوباره خمس بدهد. آيا مىتواند به مقدار اموالى كه قبلاً خمس آنها را داده، كنار بگذارد و خمس بقيه را بدهد؟
پاسخ : اموالى كه خمس آن پرداخت شده و باقى مانده باشند، خمس ندارند.
سؤال 404 : آيا فرزند مىتواند از مال خودش از طرف پدرش كه خمس بدهكار است، خمس را پرداخت كند؟
پاسخ : جايز است.
سؤال 405 : بعضىها اظهار مىدارند ما عشريّه پرداخت مىكنيم و خيلى هم دقت دارند كه تأخير نشود. آيا عشريّه، وجهه اسلامى دارد و كفايت از خمس مىكند يا خير؟
(465)
عشريّه به چه كسانى تعلّق مىگيرد؟
پاسخ : در اسلام، چيزى بنام عشريّه نداريم. بعضى از فرق صوفيه آن را معمول كردهاند و آن نه خمس محسوب مىشود و نه بدهى ديگر، و بايد خمس آن مبلغى را كه به عنوان عشريّه خرج مىكنند، نيز بدهند؛ زيرا جزء مؤونه حساب نمىشود.
(466)
