موضوع: کتب استفتائی
مرجع: حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی
« احكام جعاله »
مسأله ۲۲۴۶ ـ جعاله آن است كه انسان قرار بگذارد در مقابل كارى كه براى او انجام مى دهند مال معینى بدهد ، مثل آن كه بگوید: (هر كس یا شخص معینى گمشده مرا پیدا كند ده تومان به او مى دهم ، یا مثلا نصف گمشده را به او مى دهم).
و به كسى كه این قرار را مى گذارد جاعل ، و به كسى كه كار را انجام مى دهد عامل مى گویند ، و بین جعاله و اجاره فرقهایى است ، از آن جمله این است كه در اجاره بعد از تحقّق اجاره اجیر ضامن است و باید عمل را تحویل دهد ، و كسى هم كه او را اجیر كرده اجرت را به او بدهكار مى شود ، ولى در جعاله اگر چه عامل شخص معین باشد مى تواند مشغول عمل نشود ، و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهكار نمى شود ، و در اجاره قبول معتبر است ولى در جعاله معتبر نیست.
مسأله ۲۲۴۷ ـ جاعل باید عاقل و بالغ باشد ، و از روى قصد و بدون اكراهِ به ناحق قرار داد كند ، و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید ، بنابراین جعاله سفیه ـ یعنى كسى كه مال خود را در كارهاى بیهوده مصرف مى كند ـ یا كسى كه از طرف حاكم شرع به جهت افلاس ممنوع از تصرّف در مال خود شده ، صحیح نیست.
مسأله ۲۲۴۸ ـ كارى را كه جاعل مى گوید براى او انجام دهند ، باید بى فایده یا حرام یا واجبى كه شرعاً باید مجّاناً آورده شود نباشد ، پس اگر بگوید: هر كس در شب به جاى تاریكى برود یا شراب بخورد یا نماز واجب خود را بخواند ده تومان به او مى دهم ، جعاله صحیح نیست.
مسأله ۲۲۴۹ ـ اگر مالى را كه قرار مى گذارد بدهد معین كند ، مثلا بگوید: (هر كس اسب مرا پیدا كند این گندم را به او مى دهم) لازم نیست بگوید آن گندم مال كجاست و قیمت آن چیست ، و همچنین اگر مال را معین نكند ، مثلا بگوید: (كسى كه اسب مرا پیدا كند ده من گندم به او مى دهم) جعاله صحیح است ، ولى احتیاط مؤكد آن است كه خصوصیات آن را كاملا معین نماید.
مسأله ۲۲۵۰ ـ اگر جاعل مزد معینى براى كار قرار ندهد ، مثلا بگوید: (هر كس بچّه مرا پیدا كند پولى به او مى دهم) و مقدار آن را معین نكند ، چنانچه كسى آن عمل را انجام دهد ، باید مزد او را به مقدارى كه كار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد.
مسأله ۲۲۵۱ ـ اگر عامل پیش از قرارداد كار را انجام داده باشد ، یا بعد از قرارداد به قصد این كه پول نگیرد انجام دهد ، حقّ مزد گرفتن ندارد.
مسأله ۲۲۵۲ ـ پیش از آن كه عامل شروع به كار كند، جاعل مى تواند از قرار خود برگردد.
مسأله ۲۲۵۳ ـ بعد از آن كه عامل شروع به كار كرد ، اگر جاعل بخواهد از قرار خود برگردد اشكال دارد.
مسأله ۲۲۵۴ ـ عامل مى تواند عمل را ناتمام بگذارد ، ولى اگر تمام نكردن عمل موجب ضرر جاعل شود ، باید آن را تمام نماید ، مثلا اگر كسى بگوید: (هر كس چشم مرا عمل كند فلان مقدار به او مى دهم) و جرّاح شروع به عمل كند ، چنانچه طورى باشد كه اگر عمل را تمام نكند چشم معیوب مى شود ، باید آن را تمام نماید ، و در صورتى كه ناتمام بگذارد حقّى بر جاعل ندارد ، و ضامن عیب و ضرر هم مى باشد.
مسأله ۲۲۵۵ ـ اگر عامل كار را ناتمام بگذارد ، چنانچه آن كار مثل پیدا كردن اسب است كه تا تمام نشود براى جاعل فایده ندارد ، عامل نمى تواند چیزى مطالبه كند ، و همچنین است اگر جاعل مزد را براى تمام كردن عمل قرار بگذارد ، مثلا بگوید: ( هر كس لباس مرا بدوزد ده تومان به او مى دهم) ولى اگر مقصودش این باشد كه هر مقدار از عمل كه انجام گیرد براى آن مقدار مزد بدهد ، جاعل باید مزد مقدارى را كه انجام شده به عامل بدهد ، اگر چه احتیاط این است كه به طور مصالحه یكدیگر را راضى نمایند.
